VOV4.M’nông: Bôl mô hôm nkra njêng đah ty da dê kơt bah năp đaơ yơn ăp păng nah tanh bah nuĭh Êđê ta Dak Lak hôm e mât ndray âk cheh ndrang way ơm. Du ntil cheh tanh ndrang uĕh ơm geh du nkô̆ nău êng pơng, dơi nuĭh Êđê ntĭm trêng an kon sau tĭng trong nkre nti nkre ƀư, nkre mĭn ƀư mhe tĭng nău mhe bah nuĭh tanh.

Bu ur Êđê cheh tanh êng ăp păng nah kho ao đah ăp rup ndrang uĕh

Bơi 70 năm deh, wa H Nun Byă (way kuăl lah amí Chuyên), ta ƀon Cư Êbông, xă Ea Kao, nkual ƀon têh Buôn Ma Thuột geh tât rlău 60 năm krêp dêh đah rpăy tanh. Wa H Nun nkoch bah jêt, wa saơ ăp mê̆, ăp u tanh êng ăp păng nah, nah bă, nah mbân, ao gay dŏng ăp nar mô lah dŏng nău an kon rnôk nsông sai, dŏng ƀư ndơ tâm an tâm ăp rơh geh nău khlay, đê̆ đŏng ƀư ndơ njăt nuĭh roh. Ăp pănh nah tanh lah ndơ way bên nuĭh bu ur cheh tanh êng jêng đah ăp cheh ndrang uĕh reh.

Tĭng wa H Nun, cheh ndrang ta mbân ao bah nuĭh Êđê way geh ăp dak trăm brai khlay lah ônh, chăng, guh n’hanh nglang. Bah kăl e, nuĭh Êđê way dŏng brai dêh ƀư ndơ gay tanh. Dêh jêh rnôk sŏk sĭt dơi mprah, rui brai jêh nĕ dơi trăm đah bŏk, n’ha si, bum, reh si mô lah ntô tơm si. Rnôk lĕ geh ăp brai kơt nău ŭch, bu mbra ndrăng ta rpăy, dăp brai n’hanh tanh, cheh ndrang. Wa H Nun lah:

 App ntil kho ao geh ăp rup ndrang uĕh êng êng

“Kăl e bu dŏng deh rui brai n’hanh trăm dak. Ndrang uĕh ơm m ô lah dŏng ăp dak nglang, ônh n’hanh chăng lah dŭt âk. Geh âk ntil cheh ndrang ngăn, ntil 15, 17 rse brai geh đŏng, 27 rse brai geh đŏng, đê̆ đŏng 35 rse brai geh đŏng, jêr ngăn lah ƀư cheh ndrang kngăm (ntil cheh ndrang ƀư rup gui ŭch an uĕh), n’ăp cheh ndrang 10 rse brai dŏng kngăm, tĭng di kơt way ơm mbra dŏng kngăm”.

Tĭng tâm ăp ntil kho ao, nuĭh Êđê mbra geh trong nkrơh n’hanh dăp cheh ndrang êng êng. Kho ao bu klô geh cheh ndrang êng đah mbân ao bu ur, kho ao nar lơ geh âk cheh ndrang êng đah kho ao dŏng tâm ăp rơh geh ƀư nău khlay. Đê̆ đŏng cheh ndrang ta kho ao saơ nău ndrŏng kuăng n’hanh nău lư bah nuĭh nsoh.

Ăp ntil rup ndrang geh rnoh brai rkăng, njok, yơk n’hanh jŭr rse brai êng êng n’hanh dơi ƀư đah ty da dê

Wa H’ Yar Kbuôr, nghệ nhân cheh tanh ta ƀon Ktla, xă Drai Sap, nkuăl Krông Ana, n’gor Dak Lak an gĭt, nuĭh Ê đê geh kỹ thuật Kteh, dơi uănh lah nău blău ngăn bah nghệ thuật nkrơh cheh ndrang ta kho ao. Bah năp đaơ, knŭng ăp rnăk wâl ndrŏng mư nsoh mô lah geh nău ƀư khlay geh dŏng cheh ndrang kỹ thuật aơ. Tĭng nĕ, kteh lah kỹ thuật ƀư I ty, ntop đah brai ƀư cheh ndrang dăp srĭnh đah nhong mô lah grăp ƀo ƀo jêng ăp ntrong cheh ndrang tâm krêp, tanh srêt nko ao mô lah jâng troi, jâng nah mbân.

“Đah kỹ thuật kteh ri nuĭh Êđê kăl e way dŏng an ăp mbân ao nău khlay, jêng lah mbân ao tâm ăp rơh lễ hội, ƀư brah n’hanh mbân ao bah nuĭh têh ndrŏng. Kteh lah kỹ thuật jêr, mô di ăp nuĭh dơi ƀư n’hanh nar aơ mô âk nuĭh dơi nti, yor pơng jêr lơn tanh n’hanh cheh ndrang ngăn”.

Kỹ thuật Kteh lah uĕh ngăn tâm nghệ thuật dăp nkrơh kho ao bah nuĭh Êđê

Gay ƀư jêng cheh ndrang, nuĭh tanh mbra ƀư tĭng ntrong, wêh ndrăng bah rnôk ntơm ndrăng ta rpăy, ndrăng dăp brai. Du ntil cheh ndrang geh rnoh ndrăng njok, rkăng, yơk n’hanh jŭr rse brai êng êng, rnôk tanh mbra jêng ăp rup gui tâm nthoi hăn tĭng njok brai tanh. Tâm rnôk dăp brai, nuĭh tanh mbra tâm rgop srah ăp ntil brai kơt chăng-ônh, ônh-guh, chăng-brai ngăn gay rnôk tanh mbra geh ăp ntrong cheh ndrang ntơr ang, jêng nău uĕh an mbân ao.

Tĭng wa H Yam Bkrông, Chủ nhiệm Hợp tác xã Cheh tanh Tơng Bông, ta ƀon Tơng Jú, xă Ea Kao, Nkual ƀon têh Buôn Ma Thuột, bah kăl e nuĭh Êđê way dŏng ăp ndơ dăch dêh tâm ntŭk geh ơm gay an cheh ndrang kho ao. Way nĕ lah ăp mpa kơt sĭm, kop, chep chep, mpa; ăp ntil nkao, tơm si kơt rtônh, play trám; mô lah ăp ndơ dŏng tâm ăp nar kơt mpăl, jay nhih. Nar aơ đah nău hun hao bah nău rêh jêng, brai gay tanh lĕ rngôch knŭng công nghiệp, bôl ndrĭng cheh ndrang, dak ônh chăng hôm e dơi ƀư tĭng way ơm. Ndrel đah nĕ, tâm rgop brai gay dơi geh âk cheh ndrang uĕh, mĭn ƀư mhe tâm rnôk tanh kơt; ntop brai, ntop rup gui, ntop dak brai gay dơi geh âk cheh ndrang uĕh, kơl nah tanh jêng ntơr ang, uĕh lơn.

“Rup cheh ndrang Êđê geh êng kơt ao bu klô, ao bu ur ri geh rup ndrang bih yŭk yăk, ta nah mbân geh cheh rup play trám, n’ha jut, rkăng 13 rse brai, rup ndrang 15 rse brai jêng mpa, jêng kop, âk ntil. Rup ndrang Êđê ri mô geh tâm ndrôm sam ƀŭt ma tĭng nău mĭn n’hanh nău ƀư mhe bah ăp nuĭh. Jêng nar aơ rnôk mpôl hên ŭch ƀư jêng ăp rup ndrang têh lơn ri tĭng nău ndơn bah rup ndrang ơm n’hanh ƀư mhe lơn, ntop rse brai n’hanh ƀư mhe tay ăp ntil rup ndrang mhe kơt rup gri nkao, kon nuĭh mô lah jay gŭ”.

Tâm nău rêh mhe, kho ao cheh tanh kơt mô saơ geh tâm nău gŭ âm ăp nar bah kônh wa nuĭh Êđê ta Dak Lak. Yơn lah, tâm ăp lễ hội n’hanh nău ƀư brah têh khlay, nuĭh Êđê hôm e nsoh ăp mbân ao cheh tanh way ơm mô lah dŏng ăp rup gui cheh ndrang. Ăp rup gui cheh ndrang jêng nău ntơr ang mbân ao Êđê đah dŭt âk kho ao bah ăp rnoi mpôl êng ndrel gŭ rêh ta Dak Lak.

          Nuĭh rblang: Y Sưng Phê Ja