VOV4.M’nông: Sêt lah ntil ndơ sa geh âk nau kah lay ndrel kŏ lah ntil ndơ sa geh âk nŭih ŭch sa. Yơn lah, êp nau ăp ntil sêt geh dơi sa ri hôm đŏng du đê̆ ntil sêt khih, lah nơm sa ri mra geh khih, lah mô năn săm ndrel ma năn rklaih ri mra khĭt nŭih. Ăp n’gor Tây Nguyên nchrăp tât yan mih, aơ lah rnôk ma sêt chăt âk, yor ri ân geh nkah njrăng đah nau khih bah sêt bri.

Ta Dak Lak, ăp nŭih geh khuh yor sa sêt hôm geh ơm, ngăn lah geh âk tâm yan mih, ntơm khay 4 tât khay 10 ăp năm. Êng năm 2020 geh 2 tŏ khih sêt geh lăp tâm ngih dak si. Âk nŭih bu mĭn lah, sêt geh khih lah sêt geh âk màu, hôm sêt nglang ri dơi sa ri dĭng pĕ sĭt sa, ma mô gĭt nê lah sêt khih, khuch tât nau rêh. Geh du đê̆ ntil sêt ri sam, tu tơm sa ma bu nŭih sa ri khih. Du đê̆ nŭih leo sêt nê ân so, ân djăr sa, jêh 1-2 mông ma mô saơ khih ri lah sêt nê dơi sa. Yơn lah, tĭng nai dak si Trần Văn Tiết, Groi kruanh n’gâng kan răk kloh ndơ ngêt sa n’gor Dak Lak, nau kan aơ knŭng tâm di đah du đê̆ ntil sêt mpơl saơ khih ngăch ndrel mô geh khĭt nŭih. Hôm ăp ntil sêt geh khĭt nŭih ri mra ƀư mbrơi lơn:

  ‘Tâm ăp ntil sêt jêng khih ri khih ngăn lah sêt păng geh tât mbrơi ndrel rnoh ƀư jêng geh khĭt nŭuh ri hô yor geh ndơ khih amatxin, muscarin, orellanin, gyromitri…geh nau khuch ƀư djơh tâm săk, bạch hầu, trong bôk rngot. Knu\ng geh bar pe tơm sêt tâm ndơ sa kŏ ƀư khih đŏng, mô lah khĭt âk nŭih”.

Yor geh khuch tă sa sêt ma geh ăp nau mpơl kơt: Ji ndul hô jêng tĭng ăp kơn, hăn ăch âk tŏ, luh hok, luh geh ma mham, ntô săk êr, k’hăk, mô luh chrach, jâng ty n’ik, ji hir dak, luh rtoh chăng tâm săk, vay măt, k’hăk, jêr sŏ n’hâm…Mô lah, geh du đê̆ ntil sêt păng lơh khuh bôk rngok, lơh khuh klơm, play leh, jêng khĭt yơh ndrel khĭt. Nai dak si Trịnh Hồng Nhựt, Kruanh khoa Hồi sưc tích cự ndrel rdâng khih, ngih dak si đa khoa nkuăl Tây Nguyên mbơh: 80% nŭih geh khih sêt khĭt lah mô geh hăn săm năn. Yor ri, nŭih khuh ân geh leo tât ngih dak si lơn ơm lơn ueh. Bha năp nê mra dơi ân săm êng tâm ngih lor đah trong ân nŭih nê luh hok:

  ‘Khih sêt mra lơh jêng âk nau khuch ngăn. Păng lơh tâm klơm, play leh, ƀư jêng krâl mham…yoor ri mra khĭt nŭih. Ăp nŭih mô geh năn săm ri păng jêng khuch tâm săk jăn, rnoh khĭt hô. Yor ri, lah jêh rnôk sa sêt lah saơ nau mô ueh tâm trong proch kơt lah: m’ưm hok, luh hok, ji ndul, ăch djroh ndrel ma vay măt, ngo măt, lêt rgănh, khĭt yơh ri ân tât nkre tâm ngih dak si gay ma saơ ơm, jăng lơi ndơ khih tâm săk luh bah dih lơn ơm lơn ueh ndrel săm ân bah ăp nau mô ueh tâm săk jăn nơm ơm ri nau khuch tât khĭt mra n’huch oi”.

Ăp ntil sêt khih kơp n’ăp ma jêh rnôk sam duh rlau 200 độ C, khih hôm ơm. Yor ri, gay ma đăp mpăn, N’gâng kan đăp mpăn ndơ sa (tâm n’gâng kan dak si) nkah đă ƀon lan knŭng sa ăp ntil sêt geh bu tăm, hŏ gĭt kloh ntil tu tơm bah sêt nê, đăp mpăn rnôk sa mô geh hôm khih. Mô dơi sa sêt nơm mô năl, sêt chăt êng kơp n’ăp ma sêt geh màu nglang. Êng nê, n’ăp ma ăp ntil sêt sa nơm vay sa ri kŏ ân geh sa rnôk păng hôm rih, mô dơi sa sêt lĕ lơi jŏ, brâp khuch mra jêng ăp ntil ndơ khih. Rnôk geh mpơl nau kơt khih geh sa sêt ri ân tât nkre tâm ngih dak si êp ngăn gay ma năn săm./.

          Nai dak si mbơh ntĭm mpeh trong njrănh dêr khih sa sêt

          VOV4.M’nông - Gay wât lơh đah sêt, trong mkra rnôk geh khih sa sêt, nuĭh nchih nkô̆ way nkoch lĕ geh rơh tâm nchră đah nai dak si Trần Văn Tiết, Groi Chi cục trưởng chi cục đăp mpăn răk rao ndơ sa n’gor Dak Lak

          Ơi nai dak si ! Sêt geh nău kah khlay m’hâm mêh ?

          Nai dak si Trần Văn Tiết: “Sêt geh kah ndơ sa âk geh âk vitamin B, vitamin D, kali, choline, đồng, selen, Ergothioneine, chất rchăng n’gang oxy hóa, n’hanh chất xơ. Ăp chất kah dơi giŭt geh tam rchăng rngot nău mĭn tâm rngok, n’hao dơi chŏl nău ji, mât uĕh mblăi soan, săk soan play nuih, nkra njêng collagen, n’hŭch môr, rgâl uĕh an rngok n’hanh nău wât, n’hŭch ŏk r’ah, nău rvê n’hanh rchăng n’gang ji ŏk. Sêt lah ngoay tâm âk ndơ sa đêt boh, đêt ndơ lăi n’hanh calo, ndrel đah nĕ sêt lŏ geh âk chất xơ uĕh an chhitin, beta-glucan, n’hanh ăp chất rchăng n’gang oxy hóa. Yor nê, sa sêt uĕh an săk ma mô klăch rmŏng”.

 Nai dak si an gĭt trong năl đah sêt ngăn n’hanh sêt khih mêh ?

Nai dak si Trần Văn Tiết: “Sêt khih way geh ntô săk uĕh, âk ntil, ntoh lư. Way ăp ntil sêt khih rnôk pơ̆k mbra geh luh ntăk. Sêt khih rnôk pơ̆k way tăng hăng, ƀô khêt, mô lah ƀô tăng yơn an njrăng 1 đêt sêt khih hôm e geh ƀô kah đêt. Hôm sêt dơi sa way geh ƀô, mô lah mô ƀô”.

Rnôk saơ khih sa sêt ri nuĭh khih an m’hâm ƀư mêh nai dak si ?

Nai dak si Trần Văn Tiết: “Rnôk geh saơ nău khih sa sêt an ƀư hok, jêh nĕ ndơ̆ hăn săm ngăch ta ngih dak si dăch ngăn gay ơm săm bah. Ndơ̆ n’ăp ăp nuĭh ndrel sa sêt bôl mô geh nău ji tât ngih dak si. Nkre, djôt sêt hôm e mô lah ndơ sa nkret gâm bah sêt hôm e tât ngih dak si gay năl ntil sêt”.

Gay njrăng khih sa sêt, Chi cục đăp mpăn kloh uĕh ndơ sa n’gor Dak Lak lĕ ndơ̆ an ăp trong mkra m’hâm mêh, ơi nai dak si ?

Nai dak si Trần Văn Tiết: “Mpôl hên lĕ tâm ôp tâm nchră N’gâng kan dak si an âk công văn ntĭm rđau nău kan dak si ƀư nkoch trêng, n’hao nău wât an nuĭh ƀon lan, lơn lah nuĭh rnoi mpôl đêt gĭt năl ăp ntil sêt khih tăm bah rup, áp phích yông ta ngih rƀŭn thôn, ƀon, Ngih dak si, ngih sam ƀŭt, ngih Ủy ban nhân dân xă; phăt sam ƀŭt nkoch trêng tât rnăk wâl. Cán bộ Ngih dak si n’hanh nuĭh pah kan dak si thôn, ƀon ƀa bơ nkoch trêng an nuĭh ƀon lan tă bah ăp nar rƀŭn ƀon lan, ntĭm, nkah nuĭh ƀon lan mô sa ăp ntil sêt tâm bri gay nkret gâm ƀư ndơ sa lah mô gĭt khih bah sêt. Mpôl hên lĕ in n’ha rđauh nkoch trêng njrăng n’gang khih sêt đah nău Yoăn n’hanh nău Êđê, rgop nkoch mbơh tam lơn tâm ntŭk gŭ rêh.

Dăn lah uĕh nai dak si

Nuĭh răk rblang: Y Sưng Phê Ja