VOV4.M’nông: Ăp năm dăch aơ, mih nar mô ueh ho\ khuch ngăn tât nau kan tuch tăm tâm nkuăl Tây Nguyên. Gay nau tuch tăm ueh tâm di đah mih nar, âk nu\ih [on lan Tây Nguyên ho\ do\ng nau to\ dak têm nkrem, tâm grop nsum đah poh phân. Aơ lah ngoai tâm ăp nau kan săk tam ngăn gay n’hao nau dơi tâm nau poh phân ân tơm tăm, nkre to\ dak têm, nkre mô kâp âk nu\ih kan.

            Tâm xã Nâm Yang, nkuăl Đắc Đoa, nô Huỳnh Mau lah nu\ih bôk năp tâm nau do\ng trong trong to\ dak tâm rnoh neh dak 20 ha mir tơm tăm rnăk nơm. Ti\ng nau năl bah nô, bol ma rnoh do\ng ntuh kơl bôk năp ân nau kan aơ hôm prêh, yơn nau săk tam ri jo\ jong. Kan do\ng nau to\ têm aơ, mô êng ân geh rnoh văng sa âk ma hôm têm geh âk nroh do\ng kơt lah phân poh geh n’huch 40%, rnoh dak ndrel nu\ih pah kan ko\ geh têm:

            ‘Phung hên ntru\nh nau to\ dak têm nkrem ndrel ndăn trong dak to\ gay ma poh phân lah nau u\ch ueh, bol ma rnoh do\ng nau ntuh kơl aơ bôk năp ri roh hoach âk, yơn nơm geh nchrăp lor nau poh phân ân tơm tăm, tal bar đo\ng lah tâm rnôk a[aơ mih nar mô tâm di, nau do\ng do\ng ân tuch tăm ri âk ngăn ma lah phung he do\ng ma mô blau ndăn, mô têm nkrem ri ngăn lah mir tơm tăm bah nơm mra mô to\ng dak, ma ho\ mô to\ng dak ri nau geh jêng bah tơm tăm mô geh âk”.

            Tâm ban ma nê, wa Nguyễn Viết Chiểu, tâm xã Ea M’nang, nkuăl Cư Mgar n’gor Dak Lak ho\ nglăp do\ng trong to\ dak nkrem ân du ha tiêu tăm nsum ma cà phê bah rnăk. Ti\ng wa Chiểu, ntrong kan aơ ân geh săk tam ueh ngăn, yơn nu\ih [on lan ko\ geh uănh njrăng tât nau nâp bah nau leo do\ng kan:

         ‘Mpeh nau to\ dak têm nkrem ri săk gâp nơm saơ ueh ngăn ngên, yơn tâm nrôk [ư ntruh ri ko\ geh nau tât đo\ng ma nu\ih [on lan mô dơi geh rklaih. Mpeh nau kan geh du đê\ nu\ih gi\t, du đê| nu\ih bu mô gi\t. Nu\ih gi\t ri bu mô geh rvăt âk ôh ntil ndơ mô nâp, bu [ư tâm bar pe năm lah păng geh djơh khuch ri bu lo\ jăng lơi”.

            Ti\ng Tiến sĩ Phạm Công Trí, Groi Kruanh bộ mom ntrong kan tuch tăm, Viện khoa học kỹ thuật Nông lâm Nghiệp Tây Nguyên, kan do\ng trong to\ têm nkrem tâm rgop nsum ma nau poh phân tâm tơm cà phê mra n’huch geh 600m3 dak/ha/yan. Nau do\ng phân poh n’huch geh 20% rđil nau do\ng phân poh âk bah nu\ih [on lan kơt rnôk aơ. Tiến sĩ Phạm Công Trí, mbơh:

            ‘Lah kơt nơm kơp ti\ng du kg phân ri rnoh âk ngăn mra rlau ntơm 5-10 tơ\ rđil đah rnoh phân vay do\ng yơn lah nau ntuh kơl rnoh geh âk phân tâm năm ma rnoh prăk nu\ih [on lan nơm do\ng ri dêh lơn âk ngăn. Du nau kan đo\ng rnôk ma phung he leo ndơ mât chăm răk rong tơm ti\ng trong dak ri kơt lah tâm reh tơm tăm mra geh nau u\ch ngăn đah ndơ nơm poh ndrel rnoh geh dak bah nkual neh aơ ndrel ma tơm tăm dôl ma geh ndrel du nau kan ma gâp ân lah mô dơi mô nkah tât nê lah nau poh phân tâm tơm păng kơt ma nau vay nơm [ư ri ân geh pâk neh. Pâk neh ri roh tay n’hâm do\ng kan păng lơh khuch trong reh tơm bah trong nku\m n’hâm yor ri ma mra ru\ng play nse âk ngăn. Yơn đah nau to\ dak têm nkrem kơt aơ ri mô kâp poh nar hăn jik pih yor ri ma nau geh tay đo\ng lah geh mih tâm măt neh rnôk nê ueh ngăn”.

            Mra dơi lah, nau kan to\ dak têm nkrem tâm rgop nsum ma nau poh phân lah nau kan khoa học, kỹ thuật ueh ngăn tâm nau kan tuch tăm to\ng dơi ma nau rgâl mhe trôk nar, tâm grop nsum ma nau n’hao nau geh geh bah jâng văng sa nâp nâl ân nu\ih [on lan.

Gay kơl kônh wa g^t wât lơn mpeh nău tam tâm ban kơt trong nchuăt do\ng bah d^ng dak to\ ntruh nkre đah poh phân, mpôl hên ho\ tâm ôp đah wa Nguyễn An Khê, nu^h rnâng kan tuch tăm bah Công ty Cổ phần Công nghệ to\ Khang Thịnh nkual Tây Nguyên.

-Hơi wa Nguyễn An Khê, công nghệ to\ ntruh nkre đah poh phân an tơm tăm ho\ an saơ dơi nău tam tâm nău kan tuch tăm bah [on lan Tây Nguyên. May mbra nkoch kloh lơn ăp nău dơh ue\h bah trong to\ dja đo\ng.

Wa Nguyễn An Khê: “Nău dơh ue\h bah păng lah rnoh âk n’hanh lăp so\ng, nt^t kơt trôm păng ri 1 mông 1 tít 6 ri bol ma bôk d^ng, bôl d^ng máy dăng mô lah huơi ri păng luh tâm ban di 1 lít 6 đo\ng, nău nê lah jâng nsing gay he poh phân, lah păng luh âk mô tâm ban ri he poh phân mô geh tâm ban, nău khlay lor bôk năp lah ân tâm ban lam mir. Đah công nghệ nê ri he mơ kơp nđăp dơi dah âk lah phân to\ng an tơm cà phê, mô rmeh n’hanh mô pah pât.”

- Kỹ thuật do\ng trong to\ dak dja mhâm mêh hơi wa?

Wa Nguyễn An Khê: “Ngăn ma lah gay an [on lan do\ng du\t dơh trong to\ dak ri mpeh măt kỹ thuật, jêng lah djăt ma nu^h [on lan do\ng rnôk poh phân n’hanh to\ dak ri di đah rêng [ư nê, păng geh rêng nt^m nti do\ng poh phân n’hanh to\ dak di đah rêng [ư nê, păng geh rêng [ư nt^m nti na nê|. Lah to\ phân ri lôch to\ dak he ân rao kloh trong d^ng ma trong kơi to\ tay nklăp du [lât an păng kloh le\ rngô ăp trôm tâm trong d^ng lah dơi hôm n’hanh bar pe khay he ân rsu\ng rao trong d^ng ma trong pơk bu\t d^ng an păng luh hoch le\ bah dih.”

- Ndr^ tâm rnôk do\ng geh tât khuch ăl trong d^ng đo\ng wa?

-Wa Nguyễn An Khê:“Păng mô dơi ăl trong d^ng yor tâm trôm dak truh păng ri geh 2 nău păng ăl, ăl trong d^ng lor bôk năl lah rngân djơh bah tâm trôm dak luh păng ăl, bar lah reh n’hanh neh bah dih lăp rdêl trôm rnôk tâp d^ng trôm neh. Rnôk rngân djơh bah dih lăp ri ndơ geh ndơ ndjăt kloh lor jêng mô păng mô dơi ăl trong d^ng. Tâl bar reh, neh bah dih lăp ri ta trôm geh ndru\p, geh dak luh dăng ri pơk êng I ndru\p, lah mô geh dak ri I ndru\p păng nt^l êng. Ndr^ păng đăp mpăn bah dih mô geh ndru^h ndo\k lăp, bah trôm ho\ geh ndơ ndjăt kloh mô geh ndơ djơh lăp ri păng mbra mô geh ăl trong d^ng. Mô kơp lah he do\ng dak si mô di ri păng jêng rtuăl tâm trôm nê, ri nău dja mpôl hên ho\ geh trong nt^m nti na nê| jêng tâm mpli đah moh ntil ndơ, mô dơi tâm mpli moh ndơ đah moh ndơ.”

- Tơm điện  gay nchuăt do\ng trong d^ng dja lah nău ma nu^h [on lan du\t rvê yor a[aơ, le\ rngôch tơm điện dơi têk lăp tât mir cà phê tă bah âk nu^h [on lan têk êng jêng tơm điện mô đăp mpăn, mbra khuch tât rnôk nchuăt do\ng bah trong d^ng, mhâm may rblang mpeh nău rvê dja bah nu^h [on lan mêh?

Wa Nguyễn An Khê: “Trong d^ng dja ndơ nchuăt tơm bah păng lah máy bơm dak, he to\ ma điện dơi đo\ng, ma máy n’gôr dơi đo\ng mô lah dak hoch prêh bah lơ dơi đo\ng, he djăt ma geh du mblâm máy bơm dak dơm. Lah điện mô dăng mô lah nchuăt 1 pha ri he do\ng máy bơm jê| lơn he to\, lah điện dăng lơn he to\ hvi rlău du tơ\.  

- Ơ dăn lah ue\h wa!

Nu^h nchih rblang: H’Thi