VOV4.M’nông:  Rơh rlau aơ, tâm nkuăl Cư Pưh n’gor Gia Lai, nau geh tơm tiếu khĭt yor srê, rnoh lŏ jur thuk ƀư ƀon lan mâp nau jêr. Bah năp nau nê, gay hun hao văng sa, âk rnăk nsôih ntrơn rgâl neh tăm tiêu gay ma tăm tơm sa play. Nau săk geh văng sa tă bah mir sa play ntơm leo săk rnglay ueh ndrel pơk hvi trong mhe tâm nau tuch tăm tâm nkuăl.

Bah năp nơh đah 1 ha neh, nô Phan Văn Trùng ta Thôn Ia Reng, xã Ia Le, nkuăl Chư Pưh, n’gor Gia Lai hŏ tăm rlong âk ntil tơm kơt điều, bum blang, mbo, yơn yor neh mô jêng, rnoh thuk, phân poh, dak si mât chăm khlay ma nau văng sa mô âk. Bah nau mêt uănh, nô Trùng ndơn saơ tăm xoài Đài Loan leo nsĭt nau săk geh văng sa, nơih tăm ndrle mât chăm tâm di đah mih nar bah nkuăl ri ma nô tăm xoài da dê. Rnơm gơih kơt tĭng nau kan mhe tâm tuch tăm, mir xoài bah nô hun hao ueh, n’huch geh bu tuh ndrel ân geh âk play. Rnôk aơ, mir xoài bah nô ân geh 2,2 tấn. Đah rnoh tăch ntơm 10 rbăn tât 15 rbăn/kg, jêh rnôk nkŭp rnon ntuh kơl, rnăk nô Trùng geh tât rlau 50 rkeh:

 ‘Rnăk hên tăm xoài Đài Loan ntơm năm 2018, rnôk aơ lah năm tal 3 ndrel geh pĕ play năm bôk năp. Kŏ saơ geh rnoh âk rđil tăm tơm êng, năm aơ geh pĕ nklăp 150 tơm ri kŏ geh du tấn ma n’gul đŏng play”.

Lah nŭih bah jŏ tŭp tâm rnoh rnon yor tiêu jur thuk kŏ kơt lah bu tuh chuh sa, nô Võ Văn Tài ta Thôn Thiên An, xã Blứ, nkuăl Chư Pưh ntrŭnh nau tăm 300 tơm na tâm nkuăl neh nô ta tăm tiêu mô jêng. Bah 6 năm mât chăm, mir na bah rnăk nô hun hao ueh, ân play têh, tâm ban geh pĕ 2 yan/năm. Tâm du yan, rnăk nô tăch geh rlau 10 tấn play na đah rnoh ntơm 30 tât 50 rbăn/kg, Nkŭp rnon, du năm nô Tài hôm geh 500 rkeh. Ndơn saơ tơm na tăm ueh, prăk âk, nô Tài lŏ tăm tay ân tât 900 tơm. Nô Võ Văn Tài mbơh:

  ‘Bah năp nơh rnăk vâl hên geh tăm tiêu, jêh rnôk bu tuh chuh sa ri tiêu khĭt hoch ri gâp rôk lơi gay ma tăm tơm na nsum rlong uănh geh tâm di ma neh ntu đŏng lah mô. Jêh âk khay tăm ri saơ tơm na geh nau ueh đŏng ri ma gâp manh prăk ngân hàng gay ma tăm tơm na. Jêh 3 năm ân geh 10 tấn, rnôk aơ tơm na bah rnăk gâp geh bu leo tĭng rvăt ndrel hôm geh râng nau kan OCOP bah nkuăl”.

Wa Nguyễn Long Khánh-Kruanh jrâu kan tuch tăm ndrel hun hao ƀon lan nkuăl Chư Pưh, mbơh, bah năp nơh, Chư Pưh tă bah ntŭk tăm tiêu âk ngăn bah Gia Lai đah rnoh hao tât 1.700 ha. Yơn lah, jêh âk năm mô lăng tâm di mpeh rnoh ndrel bu tuh, kônh wa ăp nhoat ntrơn rgâl tơm tăm êng gay ma tăm tơm sa play. Rnôk aơ, nkuăl hŏ geh 600 ha tơm sa play geh ntrơn tă bah neh tăm tiêu gay ma tăm tơm sa play đăp mpăn, ăp nhoat rlet nau jêr, rƀŏng tât nau kan tuch tăm rgum, nâp:

 ‘Nkuăl kŏ ndâk nau kan mpeh nkoch ntŭk ntu ntu gay ma uănh kloh rnoh tâm di bah ăp ntil tơm tăm tâm nê geh rmôt tơm sa play. Trong rƀŏng ân ƀon lan ntrŭnh, săch ăp nkuăl geh nau ueh tam mpeh nrh ntu, mih nar gay ma moh tơm tăm ân geh nau văng sa hun hao ri njêng ăp nkuăl tăm tơm tăm ân geh rgum geh nau nơih trong hăn gay mât dăp mpăn nau nchuen rdeng rnôk tâm nthoi đah ăp ntŭk ƀư nau kan geh n’hâm tăch rgâl têh mra kơl an kônh wa hun hao tuch tăm dơi rdâng đah nau rgâl mhe trôk nar, nâp nâl đah ntŭk tăch rgâl”.

Ntơm bah nău tât khuch bah tơm tiêu, ƀon lan kan lŏ mir nkuâl Chư Pưh dôl tĭng kơn rdâk tay jâng wăng sa nơm geh tăm tơm sa play. Rlău ma ntop kơl mpeh kĩ thuật tăm, mât chăm ri n'gâng kan tuch tăm bah nkuâl hôm rdâk njêng, an ƀư âk trong nchrăp kơl ƀon lan kan lŏ mir joi trong tăch luh tĭng trong rƀŏng hăn tât ntŭk way tăm têh hvi rgum an tơm sa play. Phóng viên nkô̆ way nkoch geh rơh tâm ôp đah wa Nguyễn Long Khánh, Kruanh jrô kan tuch tăm n'hanh hun hao ƀon lan nkuâl Chư pưh.

- May mbra an gĭt mpeh nău ngăn geh tăm n'hanh hun hao tơm sa play ta ntŭk he đŏng wa?

-Wa Nguyễn Long Khánh: Aƀaơ rnoh hvi neh ntu ta nkuâl lah rlău 71 rbăn ha, tâm nê rnoh hvi neh tuch tăm tâm dăp rgum tuch tăm lah rlău 32 rbăn ha neh tuch tăm. Aƀaơ mpeh tơm sa play ta nkuâl geh rlău 1800 ha ăp ntil. Rnoh nuĭh tăm tơm sa play dja lơn âk rgum nơm geh rgâl bah neh hŏ tă tăm tơm mô săk jêng n'hanh du đêt neh tăm tiêu ntơm nơh geh khĭt tă bah duh phang, tu ndrŭng chuh sa kônh wa hŏ tăm tơm sa play. Trong tăm ta aơ geh âk ntil trong tăm lah tăm êng du ntil n'hanh tăm rlŭ. Tâm nê geh lơn âk kônh wa ƀư trong tăm rlŭ. Kônh wa tâm rlŭ tâm mir cà phê, mô lah tăm rlŭ ăp ntil tơm sa play tâm mir, tâm rlŭ tâm ăp mir tiêu hŏ dơi sreh tăm tay an uĕh jêng neh. Mpeh uănh ndring lam lĕ rngôch ri nău tơm sa play tâm rlŭ kơi ntop tay nău geh tâm du rnoh neh gay kônh wa sŏk bah tơm tăm rlŭ kơi ntop đah tơm tăm ngăn. Yơn lah, mpeh jŏ jong, jêng nkual tăm têh hvi ri nkuâl rƀŏng trong hun hao trong ntĭt leo tăm way êng du ntil rgum glêh nar nkre đah rdâk njêng mã nkual tuch tăm, tĭng ƀư ƀoi tĭng tơm luh rnoh khlay ndơ geh ƀư. Kơp dơn ăp rnoh di Vietgap, GlobalGap gay wăch rgum ăp doanh nghiệp tât rvăt , tăch tĭng trong rƀŏng tât ntŭk tăch n'gluh geh đă ƀoi tĭng tơm luh.

- Nău nsĭt geh bôk năp bah ăp trong ntĭt leo tăm tơm sa play ta nkuâl hŏ an saơ kloh, ndrĭ n'gâng kan tuch tăm hŏ n'hanh mbra ntop kơl nuĭh ƀon lan mhâm ƀư gay kônh wa geh trong tăch luh ndơ geh ƀư đăp mpăn mêh?

-Wa Nguyễn Long Khánh: Aƀaơ ăp trong ƀư buăt nthoi bah n'gâng kan tuch tăm lah tâm rgop kan nsum đah Jrô kan wăng sa ntŭk ntô ndơ dŏng râng nsŏng kơl đah UBND nkuâl ƀư kơi năp nti an ăp nuĭh tơm rnăk, ăp ntŭk tuch tăm têh hvi hăn ntrŭt ntrôl ngăch tăch rgâl ta ăp n'gor. Kơt mhe aơ nơh hŏ râng ntrŭt ntrôl ngăch tăch rgâl ta nkual ƀon têh Đà Nẵng 2 rơh. Ăp năm nkuâl geh ƀư ăp rơh tăch ndơ tuch tăm kloh uĕh tâm ban kơt nkoch n'hơ ăp ntŭk râng pla tăch đăp mpăn ta n'gor Gia Lai ƀư, ăp nkuâl băl tâm ban kơt âk  đơn  vị bah dih n'gor đŏng. Nsing kalơ trong buăt nthoi, nkoch n'hơ, ăp rnăk râng ndơ geh ƀư geh rnôk tât dơi đah ăp ntŭk tăch rgâl tâm ban kơt tât dơi đah ăp doanh nghiệp rvăt đŏng.

- Gay mât uĕh săk geh âk ndơ ta ntŭk, jêng nkual way tăm tơm sa play, ri mpeh jŏ jong nkuâl geh ăp trong kơl tâm di đŏng wa?

-Wa Nguyễn Long Khánh: Tâm ăp năm rlău aơ, rlău ma nău tâm rgop nkre  đah ăp đơn vị geh tât ƀư kơi năp nti n'hanh ndơ̆ rgâl kĩ thuật mpeh mât chăm, njrăng n'gang tu ndrŭng chuh sa, nkuâl an ƀư du đêt bôk nău kan, trong nchrăp kan đŏng. Tâm năm 2018, nkuâl hŏ dơi Bộ Khoa học Công nghệ uănh an dŏng trong nchrăp tăm rơ̆ jêng âk ntil play geh nchoih tĭng trong rƀŏng Vietgap. Ƀư ntơm bah năm 2019 tât lĕ năm 2022. Aơ lah bôk nău kan, trong ntĭt leo ndơ̆ rgâl khoa học kĩ thuật gay rƀŏng trong an kônh wa leo ƀư tuch tăm, rêng mât chăm, tŏng dơi đah nău ŭch geh mpeh đăp mpăn ndơ sa. Tâm ban kơt jêng ăp nkual way tuch tăm rgum tŏng mpeh rnoh âk n'hanh tơm ndơ pă an tăch rnôk ăp băl tâm boh doanh nghiệp ŭch geh âk ndơ gay rvăt n'hanh tăch n'gluh. Bah meng nê, ăp trong kơl bơi tât nkuâl dôl an ƀư hun hao tăch rgâl điện tử, aơ lah ngoăy tâm ăp trong nkra n'gâng tơm tâm let năp tay gay kônh wa tât dơi ntŭk tăch rgâl ma trong mạng, tâm ban kơt lor nchrăp joi gĭt nău ŭch geh rvăt ndơ ntơm bah nê lor nchrăp buăt nthoi tăch ndơ geh ƀư tuch tăm đah nuĭh ŭch rvăt, nuĭh tơm tăch nsum.

- Ơ dăn lah uĕh wa!

Nuĭh rblang: Điểu Thân n'hanh H'Thi