VOV4.Mnông- Khay 7 năm 2020 ntŭk kan Giáo dục, khoa học n’hanh văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) lĕ kơp dơn công viên địa chất Dak Nông lah công viên địa chất lam ntur neh. Ta meng nău khlăy ntoh lư mpeh địa chất, ndơ ơm yău, âk lŭ kler, si gle, rĭ ta aơ hôm nha geh mât nău văn hóa dŭt khlăy bâh rlău 40 mpôl rnoi gŭ rêh ta gôl yôk Bunong. Tâm nĕ, geh nău ueh êng chĭng gong Tây Nguyên lĕ geh UNESCO kơp dơn lah di sản bâh kon nuĭh. Nĕ lah ăp nkô̆ nău ma công viên địa chất lam ntur neh UNESCO Dak Nông geh rnê lah “Ndru neh ơm yău bâh ăp nău nteh”

          Ôi ơm tâm yan vai ta nkuăl Dak Rlâp, n’gor Dak Nông, tơm cà phê dôl tâm yan dơi geh klih play. Bu ranh Điểu Đum tâm ƀon Bu Bir, xã Quảng Tín leo phung hên hăn rlet trong mir, jêh ri hăn tât tâm dak me Đăk Kar, ntŭk rnoi Bunong saơ gong lŭ bôk năp tâm n’gor Dak Nông. Păng nkoch ân hên djăt rnôk rơh bôk năp rnoi Bunong saơ gong lŭ tâm dak Đắk Kar ntơm năm 1987. Sŏk bar mpang ty mpât ân tâm ban, ndrel ma ta yoi nơm, păng nsôih nkoch ăp nau nteh bah gong lŭ, rse tâm nthoi đah nuih n’hâm bah play neh ndrle nsum mpôl rnoi Bunong.

          ‘Ntơm bah kăl e nơh ngăn, tâm ăp nar geh rgum, ngêt sa têh kơt lah hao ngih mhe, sa ba mhe ndrel ăp nau ƀư ôp brah lih săk, rnoi Bunong bu goh gong lŭ. Gung lŭ lah ntil ndơ goh nteh tă bah ơm hôm, gay dŏng tâm ăp nar ngêt sa bah ƀon lan, djăt ueh ngăn. Nteh bah gung lŭ ri ngai, ueh lam ƀon lan ăp nŭih dơi tăng da dê. Nau nteh bah gung lŭ kŏ kơt lah gong ngăn.

          Gong lŭ Đắk Kar rnôk aơ geh mpla ueh ngăn tâm ntŭk mât ăp ntil ndơ ơm ueh bah n’gor Dak Nông. Tĭng nau mĭn mbơh bah ăp nŭih kan khoa học, gong lŭ Dak Kar geh jŏ ntơm nklăp 2.5000 năm aơ, geh ƀư tă bah lŭ. Nŭih ơm kăl e ri bu njêng ngăn gong lŭ ndrel ma ƀĭt nau nteh jêng geh 3 nau ntrh T’ru (Mbơ̆), T’rơ (Me) ndrel Tê (kon).

Dŭt khay 7 năm 2019, UBND n’gor Dak Nông hŏ ƀư nau leo sa nkra ngih mpla ngăn gong lŭ tâm ƀon Dak Rmoan, xã Dak Rmoan, nkuăl têh Gia Nghĩa. AƠ lah ngoai tâm âk ntŭk njưh jâng bah nau hăn pâl n’aih uănh joi ntŭk Công viên địa chất lam ntur neh UNESCO Dak nông- Ndru neh ơm yău bâh ăp nău nteh”. Ta aơ, rnôk aơ geh 57 ntil ndơ goh nteh bah ăp rnoi mpôl bah lam ntur neh, tâm nê gong lŭ bah rnoi Bunong. Rnoi Bunong rhơn ngăn yor gong lŭ bah nơm geh UNESCO kơp dpơn ndrel dăp tâm ăp ntil ndơ ueh ngăn bah ăp ntil Ching gong  Tây Nguyê-ntil ndơ ơm yau khay bah rnoi nŭih.

Ntring hăn joi uănh Ndru neh ơm yău bâh ăp nău nteh” tâm Công viên địa chất lam ntur neh UNESCO Dak Nông, bu năch hôm geh uănh, djăt ăp nau nteh ueh ngăn bah kon nŭih Tây Nguyên, nê lah chĭng.

Nau nteh ma he dôl djăt nê lah nau tur chĭng, hyơt tâm rnôk ƀư rhơn yan mhe bah rnoi Buong geh ƀư tâm rnôk rgum rƀŭn “Dak Nông-yan play ƀơ dŭm” năm 2018. Nau rhơn ôp brah rhơn yan mhe bah rnoi Bunong lah du nau ueh, geh ƀư gay ma lah ueh đah ăp brah yang, kơt lah: Brah trôk, bah neh, dak dak, brah yôk...hŏ kơl an mih lăng prăng eh, geh săk play lay mbôn. Nau goh nteh bah chĭng gong tâm rgop nsum ma rnôk hyơt, njroh ueh uănh hŏ ntoh tâm nau ueh nê. Bu ranh Y’Kri tă bah ƀon Jŭn Yuh, xã Đức Minh, nkuăl Dak Mil, nkoch:

“Nteh chĭng gong kơt lah păng lĕ geh pơm tâm dak mham nơm ngăn. Tăng nteh chĭng ri kơt lah tâm hvêng nơm ngăn. Knŭng nơm tăng djăt nteh chĭng tâm ntŭk lah nơm tât ta nê gay ma ndrel rhơn m’ak nsum ma nau8 nteh chĭng ngăn. Kăl r nơh, geh âk ngăn nau ƀư ngêt sa. Tâm ăp rnôk lôch du yan kăch rek, tuch tăm kŏ geh ƀư nau ngêt sa kơt: Jêh rnôk tuch ba, roih ba, sa ba mhe...kŏ geh nau ngêt sa rhơn. Knŭng geh du mlâm djăr, du yăng ndrăng lah lĕ ma ƀon rgum rƀŭn nsum gay ma ngêt sa, tur chĭng, njroh mprơ lôch măng, mô geh lêt rgănh ơm. Knŭng geh nteh chĭng, tâm nuih n’hâm ueh m’ak ngăn”.

Đah ăp rnoi mpôl đê̆ tâm nkuăl Công viên Đại chất lam ntur neh UNESCO Dak Nông, nteh chĭng lah ndơ nteh tơm ngăn tâm nau ngêt sa, păng tâm dăch ngăn đah nau rêh nuih n’hâm, gay ma nkoch ân kloh mpeh nau rhơn, nau rngot tâm nau rêh.

          Tâm Ndru neh ơm yău bâh ăp nău nteh” tâm Công viên địa chất lam ntur neh UNESCO Dak Nông, geh nau nteh ueh đŏng bah nau ơm Ot N’drong-du nau ƀư nkoch nau bah pơm ngăn, geh nau ueh nkoch tât nau ơm janh dăng. Nê lah ăp nau nkoch jong dŭt n’hâm jong nkoch tât ăp nau dơi bah ăp nŭih jang dăng bah rnoi nŭih. Ntŭk nkoch mbơh nau ơm bah rnoi Bunong geh ma rhiăng nau nchih hôm geh mât nkah tâm bôk rngok bah ƀon lan. Ot N’drong lah dnơ ơm khlay bah neh dak, geh nau ueh dơi khlay tâm nau rêh bah rnoi Bunong. Nau nkoch Ot N’drong ma kônh wa ndrel băl mpôl nơm dôl djăt geh bu ranh Y’Kai, tâm ƀon Jun Yuh, xã Đức Minh, nkuăl Dak Mil, n’gor Dak Nông lah du ntoh mhô.

Ndrel ma Ot N’drong, nau mprơ bah rnoi Bunong tâm ƀon Dak Nông (hôm ntơm lah nau Mpring) kŏ geh N’gâng kan Văn háo-Thể thao ndrel pâl n’aih leo tâm nroh moh săk ăp ntil ndơ ơm ueh bah neh dak. Nau M’pring bah rnoi Bunong nkoch tât nau rêh ăp nar kơt nau tâm ŭch tâm rŏng, nau rnê tât ƀon lan, neh ntu ueh lăng. Ntil ndơ ơm aơ rgop nau njêng nau ueh ơm ngăn ân “Ndru neh ơm yău bâh ăp nău nteh” tâm Công viên địa chất lam ntur neh UNESCO Dka Nong. Bu rang Thị Bơh tâm ƀon N’Jrang Lu, xã Dak N’Drung, nkuăl Đắk Song nkoch đah băl djăt Radio:

‘Ntơm bah rnôk hôm kon se, gâp blau mprơ nau mprơ rnoi Bunong, tât rnôk 18 năm ri geh bu jă hăn mprơ tâm rnôk ăp nar rgum rƀŭn gay ma rhơn ân kônh wa, ƀon lan hơm răm, đăp mpăn. Rnôk yan nơm tuch ba bôk yan ndrel nau ngêt sa rhơn ba mhe, nau  ƀư sreh rpu gâp kŏ mprơ đŏng nau mprơ rnoi Bunong. Ăp nau mprơ ueh m’ak, rnê tât ƀon tơm, neh dak, mpeh cách mạng ri ueh ngăn, geh ăp nau mprơ nkoch tât nau tâm rnglăp ƀon lan, oh nô, kon sau...”.

          Nuĭh rblang: H’Thi