VOV4.M’nông: Kon Tum lah me neh bah âk ntil tơm dak si khlay, kơt sâm Ngọc Linh, đảng sâm, ngũ vị tử, sa nhâ…Gay mât ue\h săk geh mpeh tơm dak si, n’gor Kon Tum ho\ geh ăp trong kơl dơh, ntop kơl kônh wa nu^h rnoi mpôl đê| tăm dơi tơm dak si gay ns^t nău geh wa\ng sa, jut jăng ach o n’hanh t^ng kơn [ư geh ndro\ng. Tât a[aơ n’gor Kon Tum ho\ tăm hvi dơi rlău 1.500ha tơm dak si đah rnoh âk geh nklăp 4.600 tấn.

            Lôch 2 năm an [ư, xã Măng Cành, nkuâl Kon Plông tăm âk rlău 30ha tơm dak si đah lơn âk lah tơm sâm rse (đảng sâm) n’hanh tơm đương quy. Gay 77 rnăk [on lan mpeh săk ach o, dăch kêng ach o ta 9 [on tâm xã tăm dơi tơm dak si đo\ng, Jrô kan tuch tăm mât rong ta ntu\k ntop kơl ntil, kỹ thuật n’hanh nhu\p ti ncho\ng kan. Kêng du\t ăp rnăk [on lan dja ho\ tăm geh rlău 4ha tơm sâm rse n’hanh đương quy. Lôch ăp tơ\ mô g^t wât bôk năp âk rnăk [on lan ta xã Măng Cành a[aơ ho\ nănh ntuh kơl, rgâl du đêt neh tuch tăm mô săk jêng tăm tơm dak si. Yuh Y Yên, jay ta [on Kon Năng, bol ma trôk mih hôm jăp gơih mât chăm 1ha đương quy rhơn an g^t đo\ng:

“Rnôk xã phăt an du đêt rnăk ntil sâm đương quy, saơ rnăk s^t tăm dơi he rvăt s^t tăm đo\ng. Sâm ho\ jêng koh rôk hôm ri geh nu^h rvăt he tăch.pLôch nău tăm sâm đương quy, he saơ nău geh mbơm oi hôm an rnăk wâl, rvăt năp an rnăk wâl du\t âk”.

Bol mhe ntơm bôk năp dơm, yơn ns^t geh wa\ng sa ma tơm dak si ns^t tay an nu^h tăm, lơn lah kônh wa nu^h [on lan rnoi mpôl đê| bah nkuâl Kon Plông lah du\t kloh. Na nê| kơt tơm sâm rse, r^ng geh nklăp 3.900kg/1ha an ns^t geh nklăp 600 rkeh prăk; tơm đương quy đah r^ng geh nklăp 14 tấn/1ha an ns^t geh nklăp 350 rkeh prăk…Du\t rhơn lơn lah nău tâm rgop tăch, nkret njêng tơm dak si đah nu^h [on lan n’hanh doanh nghiệp ta ntu\k dơi t^ng [ư bôk năp geh nău tam ton mbra jêng geh nău đăp mpăn jo\ jong. Wa Bùi Quang Đạo, Giám đốc Hợp tác xã Nông nghiệp Tuyết Sơn Kon Plông, an g^t:

“Trong nchrăp nkre krêp dêh đah nu^h [on lan, lơn lah đah [on lan nu^h rnoi mpôl đê| gay hun hao tơm ndơ nkret njêng jêng rêng ri dơi geh nău plơng ơh tay du\t ue\h, du\t nsrôih ue\h bah nu^h [on lan. Hợp tác xã kalơ nuih n’hâm tâm pă nău geh gay mhâm [ư nê nơh nu^h [on lan tăm du trong du\t ue\h n’hao nău geh wa\ng sa an [on lan rnoi mpôl đê|, lơn lah ăp rnăk ach o, rnăk dăch kêng ach o”.

Tât a[aơ nkuâl Kon Plông, n’gor Kon Tum ho\ tăm geh rlău 150ha tơm dak si đah lơn âk lah sâm rse, đương quy, sa nhân. Tâm nê, rnoh neh n’gâng kan ta ntu\k ntop kơl an nu^h [on lan lah 96ha n’hanh bơi 60ha lah bah ăp mpôl, ăp nu^h ntuh kơl êng. Wa Lê Đức Tín, Groi kruanh UBND nkuâl Kon Plông an g^t, nău u\ch bah nkuâl lah rdâk njêng dơi nkual tăm tơm dak si đăp mpăn nkre đah nkret njêng gay nta joi nău kan, n’hao nău geh wa\ng sa an nu^h [on lan. Gay [ư dơi nău dja, n’gâng kan ta ntu\k nta trong dơh an nu^h [on lan n’hanh doanh nghiệp:

“Nkuâl ho\ mbơh an doanh nghiệp geh nău dơi nkret njêng tơm dak si rnoh hvi gay khân păng ntuh kơl na nê| n’hanh tâm rgop đah nu^h [on lan gay tăch tơm dak si. Nkuâl ôp kuăl ăp doanh nghiệp ntuh kơl geh nhih máy nkret njêng ta nkuâl. Tâm rnôk nkret njêng ta aơ nkuâl rđău đă t^ng dăch dêh ăp rnoh tât kan, săk kah ndơ geh [ư gay hăn tât rdâk njêng săk ntơ lư ăp ntil tơm dak si Măng Đen”.   

Yuh Hồ Thị Kim Oanh, Giám đốc công ty Cổ phần thương mại Sản xuất và dịch vụ Lâm Thịnh ta nkuăl Đăk Tô, n’gor Kon Tum, nu^h le\ geh nău dơi đah ndơ trà sâm rse Ngọc Linh mhe tâm rgop n’hao nău khlăy an du ntil ndơ dak si ta ntu\k, nkre lah kơl an nu^h tăm sâm rse ta xã Mường Hoong n’hanh Ngọc Linh bâh nkuăl Dak Glei geh tăch đăp mpăn, n’hao nău geh.

- Mơh d^ng nău d^ng ay m^n njêng du doanh nghiệp n’hanh săch nău kan aơ gay ma tăch rgâl êh yuh?

Gâp deh n’hanh têh kuăng ta aơ jêng bâh jê| le\ geh g^t đah ntil tơm [ư dak si n’hanh ngăn lah tơm sâm rse. Rnoh sâm rse ta aơ du\t âk n’hanh [on lan ta ntu\k lah nu^h Xơ Đăng ta nkual yôk Ngọc Linh tăm n’hanh rlong do\ng bâh jo\ hôm. Ntơm nơh khân păng do\ng mô ho\ geh nkret [ư. Kanu\ng do\ng gay ma gâm dak, ntrăm ndrănh mô lah do\ng tâm ăp rơh kuăl brah dơm. Rnoh ndơ [ư dak si  du\t âk yơn ma do\g dơm r^ du\t mpu\ng. ntơm bâh nău u\ch, nău nsrôih gay ma u\ch kơl an [on lan geh du ntu\k tăch đăp mpăn, do\ng le\ ăp ndo ơm geh hun hao păng jêng ntil ndơ khlăy bâh ta ntu\k kơl an [on lan r^ gâp ua\nh g^t n’hanh [ư ndơ bôk năp lah trà du\ng trih.

-Gay ma dơi [ư ntil ndơ bâh nơm yuh geh g^t đah khoa học công nghệ mhâm êh?

-Bôk năp gâp n’hanh băl gâp hăn ta Lâm Đồng gay ma kơt nti. Lâm Đồng lah ntu\k [ư âk trà. Gâp u\ch [ư du ntil trà ueh nkre kah nkre mât đăp mpăn hôm e nău kah ueh bâh sâm r^ an geh kơt bu [ư. Gâp geh mâp du hê nu^h du\t nsrôih. Nô ne\ geh ntu\k [ư trà ta Lâm Đồng n’hanh tă g^t [ư le\ 10 năm [ư trà. Đah trà du\ng trih r^ nô ne\ le\ nti an gâp du\t âk mpeh nău [ư, nău vâr n’hanh mhâm geh mât ueh ndơ kah bâh bum sâm n’hanh ăp ntil tơm [ư dak si êng. Bâh ne\ gâp geh g^t [ư bôk năp lah mpeh công nghệ [ư trà mộc bâh Nhật Bản n’hanh ua\nh năl lah [ư t^ng công nghệ bâh Nhật lah du\t tâm di.

-A[aơ r^ ndơ bâh công ty ntu\k geh tât tăch do\ng n’hanh nu^h do\ng mhâm ua\nh năl mpeh ndơ he eh?

-Ndơ geh [ư bâh Công ty le\ geh tăch tât 13  n’gor nkuăl [on têh ta Đồng bằng sông Cưủ Long n’hanh Nam Bộ. ntu\k tăcch rvăt tơm lah nkuăl [on têh Hồ Chí Minh, Hà Nội n’hanh Đà Nẵng. T^ng nău ua\nh năl bâh nu^h do\ng r^ ndơ ueh kah. Do\ng jo\ tâm 2 pơh geh mbơh lah dơh hăk b^ch. Le\ rngôch ăp năch gâp geh mbơh lah ueh an săk soan da dê, an dơh hăch b^ch, bah rgănh săk. A[aơ công tu dôl [ư tay du ntil lah cao sâm rse Ngọc Linh. Cao sâm rse Ngọc Linh r^ geh mbơh ueh đo\ng, kah, dơh sa n’hanh geh ueh an săk soan.

- Gay ma dơi geh ndơ kơl an nău nkra njêng r^ yuh mơh le\ geh nău tâm rgop đah nu^h [on lan kan lo\ mir eh?

-Gay ma dơi geh du ntil ueh kah trà du\ng trih he an geh mât đăp mpăn kơt ơm nău [ô n’hanh nău tam dak si gay ma mât đăp mpăn nu^h do\ng geh ueh săk soan jo\ jong. Hên le\ geh săch ndơ ne\ lah sâm rse geh tăm ta Mường Hoong, Ngọc Linh bâh nkuăl Đăk Glei. Gâp săch sâm ta nkual yôk NGọc Linh r^ dak si tam lơn, rnoh geh âk tâm di đah nău tăch rgâl sâm rse n’hanh jêng du ntil ndơ ta ntu\k.

- Mhâm ay geh nău ua\nh năl mpeh nău njêng tăm sâm bâh ăp nu^h [on lan ma ay geh tâm rgop kan ndrel eh?

- A[aơ ntu\k tăm sâm hên ê ho\ geh do\ng nău njêng tăm t^ng trong mhe. Khân păng du\t âk lah tăm t^ng nău way ơm kăl e, do\ng tơm sâm rse ta ntu\k  neh tăm tâm breh, ne\ lah 2 năm khân păng mbra rgâl neh du tơ\. Mô geh do\ng ăp ntil dak si, phân poh hoá học, du\t âk lah tăm an jêng êng. Tăm ta khay mih n’hanh du\t khay mih mbra rôk. A[aơ công ty rvăt t^ng yan mât đăp mpăn rnoh âk du yan geh an nu^h [on lan mât tăm. Nu^h [on lan tăm a[aơ le\ geh g^t m^n lah an geh n’hao nău ueh jêng bâh sâm nơm tăm, ne\ lah mô geh do\ng dak si mât tơm tăm. Mô do\ng phân hoá học. du\t rhơn gay ma công ty mbra dơi geh tâm nkoch mpeh nău m^n mpeh ntil ndơ kloh ueh đah nu^h [on lan kan lo\ mir. Ndrel đah pă ndơ an công ty r^ công ty mbra ndơ\ công nghệ tăm kloh ueh an nu^h [on lan n’hanh he rvăt ndơ geh tăm du\t đăp mpăn đo\ng.

- N’gor Kon Tum dôl geh nchrăp mbơh du nău nsrôih tâm nău hun hao n’hanh nkret njêng  tơm [ư dak si. Gay ma dơi [ư nău aơ r^ bâh săk nu^h [on lan kan lo\ mir nơm mhâm rgâl nău m^n tâm nău pah kan jan sa eh?

-Gay ma dơi n’hao nău g^t vât bâh nu^h [on lan kan lo\ mir r^ he an geh ăp nău kơl an n’hanh ndơ\ mbơh ăp nău tă g^t kan mât tăm kloh ueh s^t an nu^h [on lan kan lo\ mir [ư t^ng. Ndơ\ ăp công nghệ mhe du\t khlăy êng lah công nghệ vi sinh vật s^t an nu^h [on lan kan lo\ mir n’hanh n’hao nău g^t vât an khân păng lah an geh njêng du ntil ndơ kloh ueh, đăp mpăn r^ mơ dơi geh nu^h do\ng ndơ knơm do\ng n’hanh hăn ngai lơn.

- Dăn lah ueh yuh .