Ƀăng bri lah ndơ sa way bên đah ăp rnoi mpôl đê̆ ta Tây Nguyên. Ta bri, geh âk ntil ƀăng êng êng; ƀăng nam, ƀăng ngâr, ƀăng gle … ƀăng bri dơi ƀư jêng âk trău sa êng êng; mbra wâr, gâm hôl, ƀăng srat...Yơn, đah nuĭh Bunong, ƀăng gŭch lah ndơ sa dŭt mha  êng, an ƀô kah ntĭt êng.

Tơm nam way hon meng dak me, ndrĭ jêng ƀăng nam lah du ntil ndơ sa way geh âk tâm ăp tơ̆ sông sa ăp nar bah nuĭh Bu Nong ta nkuâl Buôn Đôn, n'gor Dak Lak. Uănh tĭng ntil ƀăng kơt ƀăng nam, ƀăng ngâr, ƀăng gle...ma he gŭch, hôl, wâr mô lah ntrăm ƀư ƀăng srat....ƀư jêng geh dŭt âk trău sa kah. Yơn lah, trău ƀăng gŭch lah ndơ sa mô dơn sa dơi tâm kêng dŭt khay (dŭt khay jât ma ngoăy mô lah kêng dŭt khay mih). Trău dja mô sơch nuĭh sa, yơn hôm dŭt jêr joi. Wa me Sivon, ta Buôn Trí B, Xã Krông Na, Nkuâl Buôn Đôn, n'gor Dak Lak an gĭt: Gay geh ƀăng nam gŭch ri ân lăp tâm bri ngai joi mơ geh.

‘Tơm ƀăng nse ir ri  mbra mô dơi  gŭch. Ƀăng ân tŏng rnoh jong ri lôch gŭch mơ dơh tik sa, gŭch mơ geh ƀô kah. Ƀăng hon bah măt neh, geh rnoh jong nklăp bar nđam n'gul ri dŭt uĕh, lah kranh ir ri mô dơi sa. Ntil ƀăng dja mbra dơi gâm hôl, wâr, gâm  ndơ  sa êng ƀa ƀă dơi đŏng, yơn mbra mô geh ƀô kah ntĭt êng kơt ƀăng he gŭch. N'hanh ntil ƀăng dja ta ntil tơm ngâr dơi gŭch đŏng, yơn mô kah ban ntil ƀăng nam dja".

Ta Tây Nguyên, lôch ăp rơh mih bôk năp, lah ăp ndru tơm nam ntơm mbŭt ƀăng. Lah ŭch sa ăp mbŭt ƀăng bôk năp, ân lôk kuĭh bah nâm neh wăr ndru nam, mbra geh mbŭt ƀăng dŭt nse n'hanh rbăk. Hôm gay geh ƀăng gŭch ri ân joi ƀăng kranh lơn, geh luh jong ntơm bah du mét let lơ. Rnôk nê săk ƀăng hŏ luh êr, glo ƀăng hŏ luh sŭng. Ăp nuĭh ơm gĭt ƀư trău ndja nkoch: Lah ƀăng  mô hŏ tŏng rnoh prêh, glo ƀăng mô hŏ tŏng rnoh sŭng ri rnôk gŭch mbra jêr sĭn, geh tăng n'hanh mô geh ƀô kah. Rnôk saơ ntil ƀăng dja khân păng mbra sreh rkăl mô lah khân păng rgu tơm ƀăng gay ƀăng pă gâl êng (gâl pă lah gâl ƀăng hôm nse, mbra gŭch dơi). Gâl dŭt nse bah ƀăng jong nklăp bar nđam ti.

Wa me Sivon ta Buôn Trí B, Xã Krông Na, nkuâl Buôn Đôn, n'gor Dak Lak nkoch: Gay gŭch ƀăng, ân bun su mbŭch ŭnh têh, gŭch ndăch tâm ban an sĭn lam, săk ƀăng êr n'hanh ƀô kah. Lôch gŭch, plôk lĕ ntô ô̆ bah lơ, ndjôt rao kloh, lôch nê sŏk pêh tik ƀăng jêng ăp nsêk jê̆ găp an sa.

‘Ƀăng mbŭt bah nâm neh mbŭm têh mbra jâk tât 4- 5kg. Lah he sa mô lĕ ri he ân gŭch lơi mơ dơi  ntêm an tay. Ƀăng lôch pâk nsĭt ân gŭch tâm nar nê dĭl, lah njong măng mbra jêng luh kranh, nhop huănh, gŭch mô tâm  ban sĭn. Rnôk rŭp ta mbŭch ŭnh gŭch ŭnh sa lĕ ntô bah lơ ƀăng. Gŭch ƀăng mô sĭn mbra jêng kŏng, mô dơi nsêk ƀăng, sa geh tăng. Ƀăng gŭch sa n'hanh ka dak me gŭch, gir rsâm ƀô kah ăp ntil tâm poh ăp boh mbrăch. Lah sa nkre đah lha ntĭng reng đŏng ri lơn ma kah lơn".

Ƀăng nam lôch rnôk gŭch, mbra ƀư jêng ăp ntil trău sa êng êng kơt hôl, lĭp dak mắm, wâr nsum đah puăch mô lah ka. Yơn dŭt kah lơn lah ân ƀư preng ƀăng. Ƀô kah bah ăp ntil gir rsâm tâm lăp nsum đah ƀô kah, rbăk bah ƀăng gŭch jêng ndơ sa sĭt dăng suan n'hanh nđik uĕh an nuih n'hâm mô dơn geh ta ntil ƀăng nam mơ geh. Wa me Sivon ta Buôn Trí B, Xã Krông Na, nkuâl Buôn Đôn, n'gor Dak Lak an gĭt tay:

‘Trău ƀăng dja dŭt dơh ƀư, nkre đah ƀô kah êng jêng lĕ dĭng nuĭh dŭt ŭch sa. Ta nkual dja lĕ dĭng nuĭh joi nsĭt sa mô lah rvăt sĭt sa da dê. Aƀaơ lĕ ma nuĭh Yăn khân păng dŭt ŭch sa trău ƀăng gŭch đŏng.  Trău dja sa n'hanh piăng, mô lah sa dơm dơi da dê, djăt ma he ƀư di ƀô kah".

Ƀăng gŭch lah ndơ sa way ơm geh bah dŭt jŏ bah nuĭh Bu Nong, nkre đah nău rêh mir ba. Đah trong ƀư gŭch gâm mha êng, ƀô n'hôl kah, ăp trău ƀư bah ƀăng gŭch bah nuĭh Bu Nong hŏ jêng ndơ sa kah khlay dơi âk nuĭh ŭch rŏng sa. Ƀăng gŭch aƀaơ hŏ jêng ndơ tăch. Lôch plôk nsêk, ăp du kg ƀăng gŭch geh rnoh khlay 60.000 tât 80.000/kg. Lah mô geh rnôk rlong sa ƀăng gŭch ta mir ba, ri năch mbra dơi rlong sa trău ƀăng dja rnôk hăn pâl nđaih tât nkuâl Buôn Đôn, n'gor Dak Lak.

          H’Thi/ VOV Tây Nguyên/Nuĭh rblang: Điểu Thân