VOV4.M’nông: Tĭng nău way ơm nuĭh Êđê, bah rnôk hôm e jêt, ăp oh bu ur lĕ dơi nuĭh u n’hanh mê̆ ntĭm tanh. Gay rnôk têh, ăp păng nah tanh, nah bă mô lah nah mbân tanh yor kon bu ur tanh geh mô knŭng nău ŭch nuĭh bên, ma hôm ăp ndơ tâm an rnăk wâl bu klô rnôk hăn gŭ sai. Kho ao tanh yor rĭ dơi uănh lah mâng treh vĕ uănh nău blău gơih đeh đah nuĭh bu ur Êđê. Nar aơ, tă bah mpang ty hăr blău bah ăp oh yuh ta Dak Lak, nău kan cheh tanh dôl dơi nthoi tay, mô knŭng mât ndrăy mât nău uĕh way ơm, ma mbrơi mbrơi jêng ăp rơh bu ur mhe, ngăch prăl ƀư mhe ndơ̆ kho ao tanh jêng ndơ tăch rgâl, nta an nău geh tâm rnăk wâl n’hanh ntŭk gŭ rêh. Nkoch nău aơ, nuĭh nchih nău Đài TNVN gŭ nkual Tây Nguyên geh nău nchih đah bôk nău “Kho ao tanh-mâng treh vĕ uănh nău blău”.

Kŭnh gŭ đah rpăi tanh, uănh ndrăng tĭng rse brai rup ndrang an nah tanh, nghệ nhân H’Blong Knul ta ƀon Ja, xă Ea Trul, nkuăl Krông Bông, nkoch, nău way ơm nuĭh Êđê, bah rnôk hôm e jêt, ăp mon bu ur lĕ dơi u, dơi mê̆ ntĭm tanh. Ăp păng nă, păng troi ao tanh mô knŭng gay dŏng tâm rnăk wâl, ma hôm lah ăp ndơ tâm nkơng an nău blău bah bu ur Êđê gay tât năm gŭ sai, mô lah dŏng ƀư ndơ tâm an ăp rơh geh nău khlay, đê̆ đŏng drăp ndơ njăt nuĭh roh sĭt đah drô phan.

“Gâp gĭt tanh bah rnôk 15 năm deh, tât aƀaơ rnôk lĕ geh kon sau ri lĕ dŭt blău. Bah ăp rơh gâp trêng ntĭm ri geh âk nuĭh gĭt tanh n’hanh geh ndơ hôm khlay rnôk hăn tâm rlong kơt rdâk ƀư tanh nău kan cheh tanh aơ”.

Ndrel đah mê̆ gay ơm jêh ndơ nchăm an năch, yuh H’Giang Knul an gĭt, lĕ 3 oh yuh tâm jay lĕ blău tanh âk ntil mbân ao bah nuĭh Êđê.

“Rnôk ntơm nti jêr đŏng, yơn mbrơi mbrơi blău, kơt gĭt ndrăng brai, gĭt tanh, gĭt jĭm ty ao tĭng rup ndrang way ơm Êđê”.

Mbân ao mâng treh wĕ uănh nău gơih blău bah nuĭh Êđê

Kơt ăp rnoi mpôl ta Tây Nguyên, nuĭh Êđê kăl e dŏng brai dêh ƀư gay tanh. Ƀư jêng nău uĕh êng da dê, dơh năl mbân ao nuĭh Êđê lah ăp rup ndrang đah ăp ntil khlay lah ônh, chăng, rmĭt, pŭt n’hanh nglang. Rlău 60 năm krêp dêh đah rpăi tanh, wa H’Nun Byă, ta ƀon Cư Êbông, xă Ea Kao, nkual ƀon têh Buôn Ma Thuột, an gĭt, dêh jêh dônh sĭt dơi mpang, rui brai jêh nĕ trăm đah bŏk, n’ha si, bum bri, rêh si mô lah ntô tơm si. Rnôk lĕ geh ăp rse brai ndơ he ŭch, bu mbra ƀư ndrơng, dônh rse n’hanh tanh, jêng rup ndrang:

“Rup ndrang mô lah dŏng ăp brai nglang, ônh n’hanh chăng lah dŭt âk ngăn. Geh âk rup ndrang ngăn, ntil 15, 17 rse brai geh đŏng, 27 rse brai geh đŏng, đê̆ đŏng 35 rse brai geh tay đŏng. Jêr ngăn lah ƀư kngăm, ntil cheh ndrang ƀư ntơr ang rup ŭch tanh”.

Rup cheh ndrang mbân ao way nkoch tâm ăp ntil dăch dơh tâm nău rêh ăp nar. Nĕ lah ăp mpa kơt sĭm, kop, chĕp chĕp; ăp ntil nkao si, tơm si kơt rtônh, play trám; mô lah ăp ndơ dŏng kơt peh ba, jay nhih... Tĭng ăp ntil mbân ao, nuĭh Êđê mbra geh nău tăch n’hanh cheh rŭp ndrang êng êng. Bu klô way mpân troi, săk lưn mô lah nsoh ao jong ty nko rwang lăp bôk. Ao bu klô ntĭt mpơl trong brai chăng bah năp ntâ̆ dơi dăp kơt nẳ sĭm klang. Ăp trong cheh ndrang njok 2 đah săk ao, jâng ao, dŏng cheh tanh bih yŭk yăk mô lah sĭm klang, ntĭt mpơl nău dăng n’hanh ŭch lơh dơi lĕ rngôch mpô mpa. Bu ur ri mbân nah bŭt ndrel ao nsoh mŭt bôk. nah bŭt bah bu ur Êđê lah tanh du păng têh, rnôk mbân mbra rwăch wăr yơn bŭt. Êng kho ao an ăp lễ hội, dơi ƀư uĕh lơn, cheh ndrang âk lơn, dak brai ntơr ang đah tanh brai ônh n’hanh cheh rup ndrang n’gul nah mbân, jâng ao, nko ao n’hanh nko ty ao.

Mbân ao ntoh tâm gŭ âm văn hóa ntŭk gŭ rêh

Rup ndrang mbân ao hôm dơi ntĭt nău sâm ndrŏng n’hanh nău lư bah nuĭh tơm. Tĭng nghệ nhân H’Yar Kbuôr, ta ƀon Kla, xă Drai Sap, nkuăl Krông Ana, nuĭh Êđê geh nău tanh kteh, dơi uănh lah lư ngăn bah nghệ thuật cheh tanh ndrang. Aơ lah kỹ thuật dŏng rŭp ndrang đah 2 ntil brai chăng-nglang tanh vêl tâm srah ntop đah rplăy nhong mô lah grăp bo bo srĭnh ta n’har ta jâng ao mô lah jâng troi, jâng nah mbân.

“Kỹ thuật kteh ri nuĭh Êđê kăl e way dŏng an ăp kho ao ƀư brah, jêng lah kho ao nsoh tâm ăp rơh lễ hội, ƀư brah n’hanh kho ao bah nuĭh ndrŏng kuăng. Kteh lah kỹ thuật jêr, mô di ăp nuĭh dơi tanh ma nar aơ mô geh âk nuĭh dơi nti”.

Bah ăp rup ndrang ntĭt mpơl, ăp bu ur Eđê lŏ geh nău ƀư mhe, rgâl tay ăp rup ndrang mhe, ntop tay brai, tâm rlŭk brau gay geh du nah tanh uĕh lơn. Tĭng wa H’Yam Bkrông, ta ƀon Tơng Jú, xă Ea Kao, nkual ƀon têh Buôn Ma Thuột, du blah nah tanh geh  âk nău ŭch bah nuĭh bu ur. Bôl knŭng tanh rnôk ru, yơn gay ƀư geh du ndơ tanh way ơm joi geh nău blău, nău gơih n’hanh roh dŭt âk mông nar, n’hâm soan. Yor rĭ kho ao tanh dơi uănh lah mâng treh vĕ nău blău n’hanh nău gơih bah bu ur Êđê.

“Dơi tanh du blah khoa ao tanh an roh bơi 1 năm mư ƀư jêh, âk gưl ngăn: lơk brai aơ, dô̆t brai ri, jêh nĕ trăm brai, ndrăng ta rpăi kơt aơ kơt ri mư ntơm gŭ tanh. Jêh tanh jâng păng nah jêh nĕ sŏk nglai jĭm jêng mbân ao dŭt jŏt./

          Nuĭh rblang: Y Sưng Phê Ja