VOV4.M’nông: Kho ao tanh Êđê dơi uănh lah mâng treh vĕ nău blău bah nuĭh Êđê way ơm. Nar aơ, đah nău blău bah nơm, âk oh yuh lĕ tâm rgop ăp nău uĕh văn hóa, rup gui mbân ao Ê đê đah ndơ ƀư mhe, tanh jêng ăp ndơ mhe gay ntop nău geh ƀư sa. Cheh tanh dôl dơi rêh tay ta âk ƀon lan Dak Lak, mô knŭng mât rƀăy ăp nău khlay văn hóa way ơm, ma hôm mât uĕh săk rnglăy wăng sa, du trong an nuĭh bu ur Ê đê mĭn lah nău ƀư mhe tâm nău rêh jêng mhe.

Tâm măng khay 4, tâm jay bah yuh H Ler Êban, ta ƀon Kniết, xă Ea Ktur, nkuăl Cư Kuin, n’gor Dak Lak, 3 nuĭh kachoh dôl ndăn ngăch ndơ an sam ƀŭt nchăm ndơ. Yuh H Trim Êban, an gĭt, 30 blah nah mbân dơi du jay ngêt nsông nsao ta Buôn Ma Thuột nchăm ƀư kho an an nuĭh kan. Ao n’hanh jâng nah mbân brai ônh, ta nko ao, ty ao n’hanh jâng nah mbân dơi tanh cheh ndrang đah ty bah nuĭh Ê đê. Yuh H Trim nkoch, bơi 5 năm bah năp, bah nău ndăn ka choh kho ao ta aơ tâm măng, yuh lĕ geh tay prăk âk oi.

Nghệ nhân H’Yar Kbuôr

“Du khay geh 3 rkeh prăk, nĕ lah knŭng êng tâm măng dơm hôm lah ƀư lĕ măng nar ri khlay êng”.

Đah yuh H’ Yăm Bkrông, ta buuon Cư Êbông, xă Ea Kao, nkual ƀon têh Buôn Ma Thuột, bah nău kan rnôk ru, cheh tanh lĕ jêng nău kan khlay tâm âk năm bah năp. Yuh H Yăm nkoch, aƀaơ le 3 rơh tâm rnăk wâl gĭt tanh, n’hanh geh 5 nuĭh dôl lah nuĭh bah Hợp tác xã cheh tanh Tơng Bông, nkual ƀon têh Buôn Ma Thuột:

“Gâp nti n’hanh gĭt tanh, ndrăng brai jêh nĕ sĭt jay gâp ntĭm an oh gâp. Jêh nĕ tay ntĭm an 2 hê kon bah gâp n’hanh khân pơng gĭt tanh da dê. Lăp hợp tác xã ri gâp ƀư n’hanh sa prăk khay ta aơ dâl, ta aơ gâp tanh măy, hôm si jay gâp tanh đah ty”.

Nău kan cheh tanh dôl hao tay ta âk ƀon lan Dak Lak, wăch rgum n’ăp nuĭh ranh nuĭh mom râng. H’ Phê Bê Bkrông, 23 năm deh, nuĭh mom ngăn bah Hợp tác xã cheh tanh Tơng Bông, aƀaơ lah sinh viên năm n’glĕ dŭt ngih sam ƀŭt Cao đẳng sư phạm Dak Lak. H’Phê Bê nkoch, tâm 4 năm bah năp, cheh kơl oh geh prăk gay năp hăn nti nsơm n’hanh gŭ am, lơ ŭch tay nău kan way ơm:

“Ăp rup ndrang ta aơ, ta nah mbân ri oh gĭt lĕ hôm. Du rup ndrang geh ăp nkô̆ nău êng êng. Gay dơi ƀư ăp nău aơ joi geh nău gơih, nău ŭch kan n’hanh ŭch mât ndrăy nău way ơm, mbân ao bah rnoi nơm”.

Du đêt ndơ cheh tanh rhŏ an nău rêh gŭ âm ăp nar

Ndrel đah ăp ndơ way ơm, cheh tanh Êđê aƀaơ lĕ geh tay âk ndơ mhe, kơt bok n’gut, ƀap, dŭng cheng, rse bŭt, ndơ tâm an nkơl an năch pâl nđaih; bok lăk nsưng ngêt dak, yông mpir jay an ăp jay ngêt sa, khách sạn. Ăp kho ao tanh tâm di nuih n’hâm bah ăp u, ăp yuh ŭch mât nău uĕh way ơm. Hăn lor tâm nah mbân mhe, wa H Rum Byă, ta Drai Bhăng, nkuăl Cư Kuin, an lah:

“Tâm mbân ao aơ geh nău rgop đah ăp rup ndrang cheh tanh way ơm n’hanh brai, kachoh mhe, nsoh dŭt tâm di, ăp săk nuĭh. Mbân ao aơ ri dơi dŏng tâm ăp rơh lễ têh kơt ăp rơh lễ ƀư brah ndrâm dak mô lah ăp rơh lễ hội ri mpôl hên mbra nsoh ndơ aơ”.

Tâm di nău ŭch đah mbân aơ tanh bah nuĭh ƀon lan, ndơ tâm an, ndơ nkrơh rhơn an ăp năch pâl nđaih, ngih ngêt sông sa, bu ur Ê đê ta âk ƀon lan Dak Lak lĕ plơ̆ tay đah rpăi tanh. Âk ntŭk lĕ jêng ăp hợp tác xã, rmôt kan ndrel cheh tanh, ntoh lư kơt ta ƀon Tơng Jú n’hanh buôn Bông (nkual ƀon têh Buôn Ma Thuột), xă Ea Tul (nkuăl Cư M’gar), xă Ea Blang (nkual têh Buôn Hồ), buôn Mùi 2 (xă Cư Né, nkuăl Krông Buk)... Du đêt oh yuh hôm e ê nkra ăp mbân ao tanh Êđê trong ƀư n’hanh ndâk njêng moh êng ndơ bah nơm. Yuh H Ler Êban, nuĭh tơm jay kachoh Amí Sia, ta buôn Kniết, xă Ea Ktur, nkuăl Cư Kuin, an gĭt, aƀaơ rĭng du khay jay ka choh tăch nklăp 40 blah, đah rnoh hao bah 400 rbăn tât 1 rkeh prăk du blah. Boăt nthoi tă bah trang mạng xã hội, mbân aơ trong ƀư lĕ dơi geh âk ndơ nchăm tâm n’hanh bah dih n’gor, n’hanh geh n’ăp nuĭh dak bah dih ta Mỹ, Úc.

“Gâp êp tât mô knŭng rlu ta aơ nău trong ƀư mhe kho ao rnoi Ê đê ma dơi an nghệ nhân cheh tanh rup ndrang, tâm rgop rup ndrang ta aơ dai jêng nău uĕh êng. Lah dơi hun hao ăp sam ƀŭt nchăm ndơ bah ăp nuĭh ka choh ao dai ri mbra ntop tay nău kan an nghệ nhan gay geh tay prăk”.

Knơm âk ntil ndơ bah nău tâm rgop tanh ty, tanh măy, Hợp tác xã cheh tanh Tơng Bông (xă Ea Kao, nkual ƀon têh Buôn Ma Thuột) lĕ geh nău kan đăp mpăn an 45 nuĭh. Kruanh Hợp tác xã, wa H Yăm Bkrông, an gĭt, nău geh năm mhe rlău geh 1,2 rmen prăk, nsĭt tay rĭng geh 3,5 rkeh prăk du hê/khay. Ndơ cheh tanh lĕ dơi joi ntŭk tăch đăp mpăn ta Dak Lak, Dak Nông, Đà Nẵng, Quảng Nam. Aƀaơ hợp tác xã dôl hun hao trong pâl nđaih ntŭk gŭ rêh, homestay gay nău kan cheh tanh nar lơ hun hao:

Mbân ao tanh Êđê nchrat ang ndrel đah Hoa hậu H Hen Niê

“Bôk năp lah rup gui ndơ tanh an âk ntil, rlău ma nah mbân, dŭng... hôm ƀư tay kơt nah mbân tâm nsong gay ăp nuĭh dơi dŏng. Mô kơt kăl e lah geh lễ hội bu mư dŏng aƀaơ way bu dŏng ndơ cheh tanh. Tal 2 lah trong hun hao hăn ndrel cheh tanh đah pâl nđaih ntŭk gŭ rêh gay nkoch đah năch”.

Bah mpang ty blău, ăp bu ur Êđê dôl nthoi tay nău way ơm bah ăp u, ăp yuh, ƀư mhe tay âk ndơ cheh tanh, jêng ăp nău dơi tâm nău rêh mhe. Cheh tanh mô knŭng mâng vĕ, nău uĕh bah nuĭh bu ur way ơm, ma mbrơi mbrơi jêng ăp rơh bu ur mhe, ngăch prăl, ƀư mhe ndơ̆ cheh tanh  jêng ndoh ndơ, nsĭt geh an rnăk wâl n’hanh ntŭk gŭ rêh. Cheh tanh lĕ hăn ndrel H’Hen Niê, nuĭh kon bu ur Êđê nchrat ang đah nuĭh Hoa hậu hoàn vũ Việt Nam năm 2017, hao prêh lam ntŭr neh rnôk lăp top 5 Hoa hậu hoàn vũ năm 2018. Rlău ăp rơh nsoh mbân ao rnoi Êđê ơm yău rnôk râng ăp nău ƀư khlay, Hoa hoa H’Hen hôm ƀa ƀơ dŏng bok brai ntĭt mpơl êng bah ntŭk nơm deh gay dŏng tâm ăp ntil ka choh cheh tanh mhe, high-fashion. Bah nău uĕh way ơm, cheh tanh Êđê dôl rêng săk soan rêh mhe.

          Nuĭh rblang: Y Sưng Phê Ja