Nău khlăy ngăn lơn lah, lah ŭch geh du ntôr mir gay ma tuch tăm rĭ ăp nuĭh an geh gĭt mât tu dak. Aơ lah nău ueh văn hóa bâh nuĭh Bunong tâm nău mât uănh bri dak.

Ƀon lan Tây Nguyên lah nsum, nuĭh Bunong lah êng, bâh kăl e lĕ geh njêng nău way mir ba. Rêh ndrel đah bri dak, jêng nuĭh Bunong geh nău kan dŭt ueh đah bri dak nor, ngăn lah đah bri. Ăp tơ̆ su ntuĭh ƀư mir rĭ lĕ rngôch ăp nuĭh geh nău way mât bri văr nĕ, yor nĕ ma khân păng mô dơn tuch tăm tâm nkual neh ma dơn dôl mât kuaih. Hôm ta nkual bri mir nơm, ƀon lan geh mât ueh, mô an ŭnh sa trĕ lam ta nĕ, đah trong kan ƀư trong njrăng ŭnh.

Nuĭh Bunong mĭn an lah, lah kơt he lăp ta nkual neh bri  “Mô geh an dŏng” rĭ mbra geh sĭm, đe sa lĕ mbo ba. Nuĭh Bunong way lah, “bri lah jay nkŭm n’hâm, mât kơl an rnôk geh ăp nău jêr tâm nău rêh  lah ntŭk bâh ăp huêng brah ma nuĭh Bunong way mbah ryơk dăn nău kơl an rnôk mâp jêr jŏt tâm nău rêh jêng”. Wa Mĭ Njran, ta xã Ea Huar, nkuăl Buôn Đôn, n’gor Dak Lăk an gĭt; nuĭh Bunong way geh ƀư tĭng ăp nău way lĕ ơm geh bâh kăl e gay ma nkre pah kan ta nkual neh bâh nơm n’hanh nkre lah mât n’hanh mât bri dak nor. Nĕ lah du nău way ueh bâh kăl e, ăp nkual neh bri nơm pah kan ta nĕ dŭt jŏ kanŭng lah 4 năm dơm lah neh sât blak hôm. Rnôk aơ lah ŭch rgâl tât nkual neh êng rĭ rnăk vâl an geh tâm nchră na nê̆

“Klâp ma 4 năm rĭ plơ̆ tay ta ntôr neh ơm gay ma tuch tăm tay, mô geh muĭh kăl bri lêng lang. Aơ lah du nău way bâh kăl e bâh u che hôm, tât aƀaơ geh ƀư tĭng kơt nĕ đŏng, tât rơh hên aƀaơ rĭ nkah tay n’hanh ntĭm mbơh tay đah kon său he kơt nĕ, an geh mât ueh nău aơ an ueh ngăn”.

Tĭng nău way bâh kăl e bâh nuĭh Bunong, nău kan săch nkual neh gay ma tuch tăm an geh ƀư dăch dak me. Nău nĕ mô dơn gay ma lah tơm tăm ueh jêng lơn, ma geh ƀư dơh ueh lợn tâm ăp nar rnăk vâl gŭ ta mir gŭch gâm. Bâh nĕ, nuĭh Bunong geh ndrâm dak ntôr mir. Ndrâm dak ta mir way geh tơm si, kơt lah du ntŭk mô dơi mô geh tâm nău rêh nuĭh Bunong. Che Đen, bu ranh ƀon ta xã Ea Huar, nkuăl Buôn Đôn, n’gor Dak Lak an gĭt “Ndrâm dak ta mir” lah ntŭk huêng khlăy, jêng an geh mât ueh, ăp nuĭh geh ƀư tĭng na nê̆ nău ntrŭnh bâh ntŭk rêh jêng.

“Ndrâm dak kơt lah tu tơm bâh nău deh luh, nău ƀư mir an geh tu dak gay ma dŏng, pêh, veh lah ŭch hơr an geh dak mơ dơi ntôl. Bâh kăl e tât aƀaơ rnoh dak geh mât ueh, rơh ba kơi hăn lor an geh nkah nti kon său he an geh gĭt dŏng rnoh dak, an geh mât bri yor bri n’hanh dak păng way geh mât ueh he”.

Cùng với sự phát triển đi lên của đời sống kinh tế, những nếp sinh họat cũ của đồng bào M’nông đã dần thay đổi. Nhưng ý thức bảo vệ môi trường của đồng bào M’nông vẫn duy trì, một số nghi lễ liên quan đến việc bảo vệ môi trường vẫn được thực hiện, cứ sau một mùa rẫy là các bon làng tổ chức các nghi lễ như: Lễ cúng bến nước, lễ cúng vào mùa, lễ mừng ăn cơm mới… Qua đó, thế hệ trước truyền lại các luật tục và răn dạy thế hệ trẻ gìn giữ môi trường rừng được tốt hơn.

                                                          H’Thi VOV Tây Nguyên/Nuĭh răk: Thị Đoắt