Bok cheh tanh lah ngoăy tâm ăp ndơ geh ƀư văn hóa săk ntơr êng bah nuĭh Jarai ta n’gor Gia Lai, yơn dôl  geh ma nău roh hêng. Tâm rnôk nê, âk nuĭh gĭt blău hŏ mât ndray nău kan cheh tanh blău mhe, jêng rup uĕh ndơ nsoh wăch rgum âk nău uănh khlay bah năch. Bah nê, nuĭh Jarai nkre  geh wăng sa nkre mât ndray dơi rup uĕh văn hóa bah rnoi nuĭh he nơm.

Wa Kpă H’Uyên, lah nai ntĭm hŏ rlu ranh, aƀaơ dôl ƀư chi hội trưởng hội bu ur thôn Pleitel A, xã Ia Sol, nkuâl Phú Thiện, n’gor Gia Lai n’hanh lah nuĭh blău cheh tanh ntoh lư ta nkuâl Phú Thiện. Păng gĭt cheh tanh ntơm bah 18 năm deh, tât 25 năm deh ri pănh hŏ hăr blău cheh tanh ngăn, păng hŏ tă geh ndơ nkhôm rnê âk  ta  rơh tâm rlong cheh tanh gưl nkuâl, gưl n’gor. Aƀaơ, păng trêng nti  tay an âk oh yuh bu ur kơt tĭng rmôt bu ur cheh tanh ƀon Pleitel A.

“Ntơm nơh ri Nhih nti Cao đẳng ntĭm  nti nău kan jŭr đă gâp trêng nti tay an oh yuh  cheh tanh ri geh an siƀŭt kơp  dơn, aƀaơ ri  tâm thôn  dôl tĭng ƀư trong ntĭt leo bu  ur cheh tanh n’hanh mât sŭr, geh bôk nău kan cheh tanh ri gâp hăn tâm rlong da dê. Gâp cheh tanh hăr blău hôm jêng gâp ŭch trêng nti tay an ăp  mon său tâm thôn gay ăp nuĭh gĭt cheh tanh, mô dơn nê ma hôm lah rup uĕh văn hoá way ơm bah nuĭh Jarai”.

     Wa Kpă H’Uyên trêng nti tay an ăp oh yuh tâm ƀon bah cheh tanh tơm bôk năp tât ăp rup ndrang uĕh. Ăp oh yuh hŏ cheh tanh hăr blău hôm, hŏ njêng luh âk ndơ cheh tanh gay tăch an năch. Rup ndrang lah ndơ ƀư dŭt khlay, mpơl dơi rnoh khlay bah du ntil ndơ geh ƀư cheh tanh. Ăp mbân ao geh rup ndrang dơh đêt ri  thuk lơn, hôm rup ndrang uĕh âk ri geh rnoh khlay âk lơn. Ndơ cheh tanh bah nuĭh Jarai geh ăp ntil rup ndrang kơt: ktul, đang, kơ wang, kơteh ri rnoh khlay tăch ntơm  bah 1-2 rkeh prăk 1 mblah. Tĭng wa  Kpă H’Uyên, nău kan cheh tanh  mô dơn kơl oh yuh geh tay tơm wăng sa  gay mât chăm  an rnăk wâl, ma nê lah nău gân djăng, kơl kônh wa mât ndray dơi săk tơm văn hóa.

“Nar ri oh yuh mbra dơi hăn luh mir jan ba, hăn kan an bu, geh mông nar lơh ru ri cheh tanh, ăp nuĭh  hŏ ranh hôm, mô geh n’hâm suan ngăch dăng gay hăn kan ri  khân păng gŭ ta janh cheh tanh, gâp kơl rvăt brai  an ăp oh yuh dĭl. Rnôk geh bu đă ƀư ri mpôl hên cheh tanh, cheh tanh tĭng nău bu đă, rnoh khlay êng êng, gâp way tăch bu blah ao bu klô dơi cheh tanh na  nê̆ geh rup ndrang uĕh  ri 1 rkeh prăk, troi 1 rkeh prăk du blah đŏng, ao bu ur 500 rbăn prăk, ndrĭ ri 1 rkeh 500 rbăn prăk, nơm geh  kơt nê ma oh yuh geh tay prăk rvăt boh mắm, uănh nsum lah oh yuh tâm thôn dŭt rhơn nđơr”.

        Ndrel gân djăng nău kan cheh tanh kơt wa Kpă H’Uyên, ri wa Rahlan H’Yưt, 52 năm deh  lah nuĭh gĭt blău cheh tanh ta xã Chư Á, nkual ƀon têh Pleiku. Ăp ndơ geh ƀư cheh tanh tă bah mpang ti jôn rbăn bah păng ƀư  luh geh rup ndrang dŭt uĕh măt uănh. Wa  H’Yưt nkoch,  nău kan cheh tanh tă bah me păng trêng nti tay, ntop đah nău gân djăng đah nău kan cheh tanh bar pe jât năm aơ păng dêh rnhôn đah khâng rui brai cheh tanh. Wa Kpă H’Yưt an gĭt,  tâm rnăk aƀaơ geh 4 nuĭh hăr blău cheh tanh, nê lah kon său. 

“Nău  kan êng ri gâp mô dơi ƀư yor hŏ âk năm deh hôm, nău kan cheh tanh ri gâp mbra ƀư dơi, gâp gŭ ta jay cheh tanh hôm ntĭm an kon său kơt nti cheh  tanh dĭl, mih nar nha hôm dơi ƀư đŏng”.

    Tâm rnôk cheh tanh ri njêng rup ndrang rŭ bah nâm – ntoh bah lơ  lah dŭt jêr, ân geh nău đăp dêh na nê̆, ân blău ti ƀư n’hanh ân geh nău blău mhe, rup ndrang ta bok way mpơl jĭl jun, bri dak, nău rêh nău kan kơt rup sĭm ka, ndeh pŭr ndeh păr, kon nuĭh…wa Kpă H’Lot ta Ƀon Ama Djơng, thị xã Ayunpa ri nkoch, ao cheh tanh bu klô ta nkual Ayunpa ri lah ao jong ti da dê geh moh lah nut ker. Ti ao mô geh rup ndrang, rup ndrang dơn geh ta săk ao dơm. Gay cheh tanh dơi du blâm ao bu klô ri roh 2 pơh mơ lôch,  rnoh khlay ri uănh tĭng ntil, way hŭch hao ntơm bah 1 - 2 rkeh prăk. Rlău ma cheh tanh mbân, ao, ri wa Kpă H’Lot hôm cheh tanh  n’hanh cheh dŭng cheng đŏng.

“Gâp hŏ ranh hôm jêng gŭ ta jay jôk său, rnôk său bĭch ri gâp ndăn cheh tanh. Geh nuĭh đă ri gâp mơ cheh tanh tĭng nău đă bah khân păng, khân păng nchăm lor prăk, tât lôch jêh ri khân păng ndơ̆ lĕ rnoh prăk hôm ƀa ƀă. Lah mô geh ntil nău kol ri gâp cheh tanh 2 pơh geh 2 mblâm ao, nơm geh kơt nê ma gâp geh tay tơm wăng sa”.

     Nău cheh tanh kơl wa Rmah H’Blup, ƀon Mook Đen, xã Ia Dom, nkuâl Đức Cơ, n’gor Gia Lai rgâl geh nău rêh. Păng lah nuĭh ndrô ranh, năm aơ hŏ rlău 70 năm deh...bol săk nuĭh hiăr jê̆, yơn păng geh mpang ti ngăch ngăr, jôn rbăn sro mâng gay cheh tanh. Mô dơn gĭt cheh tanh ma  păng hôm gĭt Kơteh (kơteh lah rnôk ntơm njêng rup ndrang ta rse brai rjai lôch rnôk cheh tanh), đah nău  blău n’hanh nău blău njêng mhe  bah he,  păng hŏ ƀư njêng luh rup ndrang dŭt uĕh măt uănh n’hanh geh rnoh khlay âk rup kơt ndeh păr, lha cờ, jay rot...

“Gâp nti cheh tanh bah me, aƀaơ ri me bơ̆ roh lĕ hôm, gâp rêh êng du hê, mô geh kon sai, gâp ƀư mât rêh êng săk gâp nơm dơm. Gâp ranh hôm jêng cheh tanh mbrơi lơn đŏng, ƀư ndơ I dơh ri roh nklăp 5 nar dơm, lah rup ndrang âk jêr ri roh lĕ ma khay mơ lôch  jêh. Năch bah Hà Nội, Dak Lak tât rvăt dŭt âk, nơm geh nău kan cheh tanh ma gâp saơ nău rêh rhơn mƀak lơn”.

Nău kan cheh tanh  mô dơn nsĭt tay tơm geh wăng sa âk an ăp rnăk nuĭh gĭt blău ti  cheh tanh, ma hôm rgop khlay tâm nău mât ndray n’hanh ntik n’hao rup uĕh văn hóa way ơm bah nuĭh Jarai ta n’gor Gia Lai. Nău mât mbro nău kan cheh tanh bah ăp u, ăp me mbra ntop tay nuih n’hâm gân djăng cheh tanh  an rơh kơn mom ndăm bah kơi nđơn mât tay nău kan way ơm bah rnoi nuĭh.