VOV4.M’nông: Tâm văn hóa bah nuĭh Êđê, ƀư njêng oh nô, oh yuh lah du nău ƀư geh nău ntĭm nti, geh nkô̆ nău tâm rnglăp ntŭk gŭ rêh, ndâk njêng nău tâm rnglăp đah ăp rnăk, rnoi mpôl mô lah đah ăp rnoi mpôl ndrel gŭ rêh ta ntŭk. H Xíu, nchih nău an Đài TNVN gŭ ta Tây Nguyên nkoch mpeh nău uĕh ƀư njêng oh nô bah nuĭh Êđê dơi ƀư ta ƀon Drai Sí, xă Ea Tar, nkuăl Cư M’gar, Dak Lak.

Rlău 5 mông ôi, jay nhih bah wa H Djuăn Niê, ta ƀon Drai Sí, nkuăl Cư M’gar, lĕ n’gŭr răm nuĭh. Wa Y Thôn Niê n’hanh ăp oh nô tâm rnoi deh geh măt tŏng ăp gay ndrel tơm jay gŭch sŭr nkuăng lăch nklăp 30kg, 2 mlâm djăr nkuăng têh n’hanh kăt 10 yăng ndrănh. Aơ lah ăp ndơ khlay dơi dŏng tâm nar ƀư njêng oh nô đah wa H Djuăn n’hanh wa Y Thôn, Wa Y Thôn Niê nkoch:

“Gâp lah nuĭh ƀon Mlăng, sŏk ur ta ƀon Drai Sí. Bah năp đaơ mê̆ bơ̆ gâp n’hanh rnăk wâl đah aơ bên ngăn jêng ŭch gâp njêng oh nô. Gâp njêng oh nô đah rnăk wâl aơ rlău 30 năm hôm, aƀaơ gâp ƀư nkah gĭt tay nău way ơm bah nơm n’hanh gay lĕ ƀon, lĕ lan mât tay nău way ơm bah rnoi mpôl ta ntŭk m’hâm ƀư an uĕh lơn”.

Ăp yăng ndrănh khlay dơi nchrăp ơm bah năp nĕ âk khay, aƀaơ djôt kăt ndrănh n’gul jay ƀư, wơt bu năch.

Rnôk ndơ ƀư lĕ jêh, tŭr chĭng wơt năch kơt jă ăp nuĭh hăn lăp tâm jay nhih gay ƀư brah njêng oh nô dơi ƀư. Ăp oh nô bu klô n’hanh bu năch gŭ ta nhoang bah năp, hôm tơm jay n’hanh oh yuh gŭ ta nhoang jay ŭnh. Ntơm nar ƀư, nuĭh ôp brah gŭ uănh măt mpông jay, ôp brah mbơh ăp brah yang jă u che yău ye sĭt ngêt sa. Nău ƀư dơi ƀư đah 3 tơ̆ ôp brah, bôk năp lah ôp an u, che; jêh nĕ lah ôp brah nkăp kông đah 2 nuĭh dơi ƀư n’hanh n’glĕ dŭt lah ôp brah dăn an lah uĕh.

Nuĭh kuăl brah Y Chôih Niê an gĭt, tâm 3 tơ̆ ôp brah ri rơh bôk năp n’hanh tal 3 geh ndơ ƀư lah du mlâm djăr n’hanh du yăng ndrănh. Nău ƀư nkăp kông njêng oh nô geh nkô̆ dŭt khlay tâm nău tâm mât tâm rong đah 2 nuĭh kơt 2 rnăk wâl rnoi mpôl. Kơp bah aƀaơ tât lôch nău rêh, 2 nuĭh njêng oh nô mro mrăng lah oh nô du jay, rêh khĭt geh ndrel, rngot njê geh ndrel.

“Ƀư ôp brah aơ gay ăp yang, u che gĭt lĕ, dăn an rnăk wâl 2 đah ngăch dăng, ƀư sa sâm geh. Nău nkăp kông ta ty kơt du nău mĭn, an saơ nău tâm rnglăp 2 đah, đah ndơ ƀư brah lah sŭr nkuăng lăch n’hanh 5 yăng ndrănh, ăp nău bah kơi aơ lĕ dơi mĭn lah n’hanh saơ ngăn đah nău tâm rnglăp tâm rŏng bah 2 rnăk wâl.

Bôr chĭng nteh tŭr chĭng wơt năch kuăl ăp nuĭh tât wăch

Jêh ăp rơh ôp brah, nuĭh ôp brah rlu gay nuĭh tơm jay n’hanh ăp bu năch râng tât ngêt ndrănh yăng, mbah rhơn 2 rnăk, tâm mât tâm rong, krêp dêh nâp nâl an 2 nuĭh njêng oh nô. Wa H Huyên Ayun, Bí thư chi bộ buôn Drai Sí an gĭt, lĕ jŏ ngăn hôm tâm ƀon mư geh tay nău ƀư kơt aơ. Nău ƀư njêng oh nô mbra rgop nuĭh ƀon lan, ngăn lah nuĭh druh ndăm dơi geh mĭn joi n’hanh mât ndrăy ăp nău ƀư, ôp brah kuăl yang way ơm bah rnoi nơm.

“Đah nău ƀư bí thư chi bộ, săk gâp nơm rgŏ jă tay nuĭh ƀon lan, kônh wa, oh yuh, nuĭh bên mât tay nău uĕh ơm rnoi mpôl đêt gay mô roh rui ăp nău ƀư brah way ơm, nău ƀư njêng oh nô kơt ăp nău ƀư êng”.

Hôm tĭng wa Y Wem Hwing, Groi kruanh UBND nkuăl Cư M’gar, njêng oh nô lah du nău ƀư geh uĕh kon nuĭh bah n uĭh Êđê, geh nău ntĭm nti n’hanh boăt nthoi ntŭk gŭ rêh. Nău njêng oh nô kơl 2 nuĭh êng jêng bên kơt du ndŭl deh, tâm uănh kơt oh nô du jay, tâm kơl ndrel rnôk mâp nău jêr jŏt. Yor nê, nău rdâk ƀư nău aơ ndrel đah âk nău ƀư êng bah ntŭk gŭ rêh 24 rnoi mpôl đêt ta ntŭk mô knŭng rgop mât ndrăy nău uĕh ma hôm nta an nău tâm rnglăp, boăt nthoi hun hao wăng sa rêh jêng.

Nuĭh kuăl brah ƀư njêng oh nô

“Ƀư njêng oh nô kơt nar aơ geh du nkô̆ nău dŭt khlay đah văn hóa way ơm bah nuĭh Êđê, njêng oh nô mô uănh êng rnoi deh, rnoi mpôl, năm deh, bu ur, bu klô. Tâm ntŭk gŭ rêh ăp rnoi mpôl dơi njêng oh nô n’hanh dăch dêh oh nô gay ndâk njêng nău rêh drăp ndơ, nuih n’hâm, hun hao wăng sa rêh jêng n’hanh mât ndrăy rnă njrăng bri dak. Ŭch ƀư jru ndâk njêng tâm rnglăp ntŭk gŭ rêh, boăt ntŭk nâp nâl nsum”.

Đah nuĭh Êđê, ƀư njêng oh nô lah nău uĕh ngăn, saơ nău tâm rnglăp ndrel rlet rlău jêr jŏt. Nar aơ, ta âk ƀon lan hôm e mât nău njêng oh nô đah du đêt nuĭh đah du rnăk wâl, rnoi mpôl. Yơn lah, nău ƀư dơi rhoăt đêt, ndơ ƀư tĭng tâm nău geh, knŭng geh du mlâm djăr, du yăng ndrănh mô lah du nar sông sa đah nău uănh bah tŏng ăp 2 rnăk wâl. Nău njêng oh nô hôm e geh nău uĕh lăng, ƀư tĭng nău ŭch êng, mô geh tâm rlăm, đah nău ŭch ăp nuĭh ndrel rêh tâm rnglăp, ngăn ngên, krêp dêh kơt oh nô du jay, ndrel tâm pă tâm kơl rlet rlău ăp jêr jŏt, gay ndâk njêng ƀon lan lơ hơm răm, ndrŏng uĕh.

          Nuĭh rblang: Y Sưng Phê Ja