VOV4.M’nông: Đah lĕ rngôch rnoh hvi rlău 3.400ha, nkuâl Đạ Huoai dơi uănh lah nkual tăm sầu riêng rgum tơm bah n'gor Lâm Đồng. Nơm geh ntrôl dăng tĭng ƀư dăp rgum n'hanh hun hao tơm tăm tĭng trong rƀŏng công nghệ mhe, rdâk njêng ntô lĭr n'hanh ƀoi tĭng gĭt tơm luh, play sầu riêng Đạ Huoai hŏ n'hanh dôl tĭng kơn n'hao rnoh khlay n'hanh nsĭt geh wăng sa đăp mpăn an nuĭh ƀon lan ta nkuâl.

Tâm năm rlău aơ, mir sầu riêng hvi rlău 3ha bah wa Trần Quyền, ta thôn 1, xã Hà Lâm, nkuâl Đạ Huoai (Lâm Đồng) way geh âk năch tât hăn uănh, kơt nti. Dĭng geh âk nuĭh tât gĭt lah mir sầu riêng dja tăm tĭng trong công nghệ mhe, way nsĭt geh jêng tuch tăm, an rĭng âk geh play 60 tấn/năm n'hanh way đăp mpăn rnoh khlay tăch 38.000đ tât 40.000đ/kg. Ntop tâm nê, mir sầu riêng hôm geh nău mha êng lah bol ma tơm mhe an lôch geh play yơn n'ging mô geh kro chông, rŭng lha kơt ăp mir sầu riêng êng ƀa ƀă. Wa Trần Quyền an gĭt, dơi geh nău dja lah nơm păng dŏng ăp trong mât chăm sầu riêng tĭng trong rƀŏng công nghệ mhe tĭng ntĭm nti bah n'gâng kan tuch tăm. Tâm nê, uănh khlay dŏng phân rmŭ ôm, mât rnoh play du rnoh n'glĕ dơi an gay der bah tơm lĕ dak suan. Ntop tâm nê đŏng, nău râng tâm ăp rmôt tâm boh tuch tăm VietGAP kơl păng n'hanh ăp nuĭh êng dơh tâm pă kỹ thuật mât chăm, đăp mpăn rnoh âk, rnoh săk kah an play sầu riêng đŏng.

            “He tâm ôp nsum, nău tă ơm gĭt kan lah ân tâm ôp tay. Ntĭt kơt, gâp puh dak si bu tuh dja tâm moh rnôk mông nar mơ dĭng tam ri gâp tâm mbơh gĭt tâm rmôt gâp. N'hanh ân dŏng hữu cơ ri tơm he mơ rêh jŏ jong".

            Aƀaơ ta nkuâl Đạ Huoai geh 3 HTX n'hanh rlău jât rmôt tâm boh tăm sầu riêng tĭng trong rƀŏng VietGAP. Gay nta trong dơh an ăp rnăk mât chăm geh nău tam, n'gâng kan tuch tăm ta ntŭk hŏ rdâk njêng ăp trong ntĭt leo, ndơ̆ rgâl kỹ thuật mât chăm, ntĭm nti nuĭh ƀon lan tĭng ƀư ăp rêng mât chăm tĭng trong rƀŏng công nghệ mhe. Tâm nê, rêng ƀư mât chăm sầu riêng hoch êng 3 tâm 1: poh phân, puh dak si, tŏ dak hŏ jêng trong nkra tơm bôk năp, mô dơi lah mô geh tâm nău kan tuch tăm, kơl ƀon lan roh đêt suan mât chăm ma tơm hôm nsĭt tay jêng play đăp mpăn đŏng. Tĭng wa Nguyễn Văn Phước, ta thị trấn Madaguoi, nkuâl Đạ Huoai, ntơm bah nar dŏng trong mât chăm sầu riêng puh, tŏ hoch êng 3 tâm 1 dja ri nău mât chăm sầu riêng hŏ dơh ngăch âk lơn:

            “Aƀaơ nău tŏ dak dŭt dơh, he djăt ma pơk pét rvah n'hanh an păng ta nê dơm n'hanh kâp mông ntrơn. Ntơm nơh tŏ ma ti ri r'ah ngăn, aƀaơ tŏ ma pét dja ri dơh  n'hanh mô ŏ r'ah”.

            Ta năp nău ŭch geh dŏng ngăn ngăn, nkuâl Đạ Huoai hŏ rdâk njêng dơi ntô lĭr êng "Sầu riêng Đạ Huoai". Nkre, nkuâl ntrŭt nsôr ƀon lan tăm n'hanh mât chăm tơm sầu riêng tĭng trong rƀŏng công nghệ mhe, VietGAP, geh tem ƀoi luh tơm, nău dơi tâm rlong ta ntŭk tăch rgâl n'hanh rnoh khlay wăng sa. Aƀaơ lam nkuâl geh 327 ha sầu riêng công nghệ mhe, tâm nê 327 ha dŏng công nghệ tŏ phŭ mih rvoah êng; hŏ geh 3 trong ntĭt leo dŏng ăp kôp công nghệ tŏ phŭ mih rvoah êng nkre đah poh phân n'hanh njrăng n'gang tu ndrŭng chuh sa pet ma smartphone...  Tâm rnoh dja, geh 228 rnăk đah rnoh hvi 325 ha tuch tăm tĭng di rnoh VietGAP, rnoh âk geh nklăp 5.000 tấn. Geh 3.200 tấn lĭr tem ƀoi tĭng tơm luh điện tử n'hanh dơi UBND nkuâl pă an si ƀŭt kơp dơn dŏng ntô lĭr "Sầu riêng Đạ Huoai”. Tĭng wa Nguyễn Văn Hoanh, cán bộ Ntŭk rgum tuch tăm nkuâl Đạ Huoai, nkuâl dôl nsrôih ntop kơl ƀon lan n'hao rnoh hvi neh tăm sầu riêng tĭng trong rƀŏng công nghệ mhe, rgop n'hao săk ntơ lư sầu riêng bah n'gor ta ăp ntŭk tăch rgâl tâm dak n'hanh tăch n'gluh:

“Đah nău ƀư bah he ri Ntŭk rgum tuch tăm njêng pơk ăp jrô kơi năp nti, njêng luh ăp trong ntĭt leo đăt ndal mpeh tuch tăm dŏng công nghệ mhe đŏng. Tâm nê, mpôl hên uănh  khlay rêng ƀư 3 tâm 1: nkre puh, nkre poh phân, tŏ dak n'hanh puh dak si ndrŭng. Tât rnôk dja geh âk rnăk ƀon lan ƀư dŭt jăp uĕh”.

Aƀaơ rnôk nuĭh dŏng sa play sầu riêng geh ntô lĭr “Sầu riêng Đạ Huoai” hŏ geh lĭr tem ƀoi tĭng tơm luh. Djăt ma lât lât bar pe tong, năch rvăt mbra dơi quét mã QR gay ƀoi tĭng tơm luh mir tăm, rnoh săk kah n'hanh đơn vị pă an tăch play sầu riêng dĭl. Wa Nguyễn Văn Sơn, Giám đốc HTX nông nghiệp Đạ M’ri, ngoăy tâm 3 HTX dŏng ntô lĭr “Sầu riêng Đạ Huoai” an gĭt, tâm bah ri aơ nơh, tâm rnôk sầu riêng lăp khay klêh ngăn ri lơn âk nuĭh hăn rvăt tăch sầu riêng tĭng trong glăt tât Trung Quốc đah rnoh thuk. Yor kơt nê̆, nău tât dơi ntŭk tăch rgâl tâm dak nơm ma play sầu riêng kah uĕh âk, geh ƀoi tĭng tu tơm luh lah kơl an ƀon lan kan lŏ mir ta nkuâl n'hao rnoh khlay ndơ geh ƀư bah he an ntŭk tăch rgâl tâm dak n'hanh lôch nê lah tăch n'gluh tĭng trong me. wa Nguyễn Văn Sơn, lah:

“Lôch năm bôk năp ri mpôl hên rlong ƀư đah rnoh tem dŭt đêt, tă bah ntŭk tăch rgâl mô hŏ gĭt âk jêng hăn dơi 600 tem dơm. Năm aơ, trong lor gĭt lor bah mpôl hên geh nău mha êng, nê lah ŭch ndơ̆ ndơ tăch bah he hăn nkoch n'hơ an ăp nuĭh rvăt, ăp công ty ri mpôl hên hŏ njêng ntŭk pơk tăch nkoch n'hơ n'hanh tăch play do. Ƀư nău kan dja ri kônh wa tuch tăm tĭng rêng, ƀoi tĭng gĭt dơi tơm luh n'hanh tem lĭr gay nkoch n'hơ an nuĭh dŏng sa tâm dak, mô dơn nê ŭch tăch n'gluh dak bah dih ri ndơ geh ƀư âk dơi ƀoi tĭng gĭt tơm luh tât mir tơm". 

Nau tăm sầu riêng tĭng trong kan mhe tĭng nau dơi geh kơp dơn VietGAP, geh tu tơm ndrel geh ntô lir săk ntơ “Sầu riêng Đạ Huoai” hŏ kơl an ƀon lan tăm ndrel ăp rmôt kan tâm boh nau kan tăm tâm nkuăl geh n’hao nau geh jêng, ntil săk tam bah nau tăm ndrel mât đăp mpăn nau tuch tăm ân ƀon lan. Ndri ma n’gâng kan tuch tăm mra lŏ moh nau kơl an, ndâk săk ntơ lư ndrel đăp mpăn săk ntơ “Sầu riêng Đạ Huoai” mhâm ƀư. Bôk nau ntuh geh nau ôp wa Nguyễn Thị Thu Thắm, Giám đốc Ntŭk kan tuch tăm nkuăl Đạ Huoai, n’gor Lâm Đồng mbơh kloh tay:

            Ơi wa, sầu riêng lah ntil play tơm ngăn ndrel dăng ngăn bah Đạ Huoai hŏ geh nkuăl uănh nâp gay ma leo ndâk săk ntơ gay hun hao, ndri ma rnôk aơ, nau kan hun hao săk ntơ aơ mhâm geh nau ƀư êh?

            Wa Nguyễn Thị Thu Thắm: Tâm nau ta ưgeh săk ntơ sầu riêng Đạ Huoai hŏ geh N’gâng kan mât nau kan pă ân ri nkuăl ndâk njêng Bôk nau kan joi tu tơm bah sầu riêng Đạ Huoai lvang năm 2019-2025, nkô̆ nau lah ntrŭt dăng nau nkoch mbơh săk ntơ sầu riêng Đạ Huoai, rƀŏng tât nau ndâk ndrel tŏng dơi nau kơp dơn bah ăp dak rvăt lăp, ngăn lah dak Trung Quốc gay ma rƀŏng tât nau tăch sầu riêng tât dak aơ. 2 năm rlau aơ ri nkuăl hŏ ndâk geh 16 ntŭk ƀư nau kan nsum gay ma tâm rgop ƀư nau leo tăch sầu riêng Đạ Huoai tĭng nau dơi, kơp dơn, tŏng dơi geh nau dŏng tem gay ma năl tu tơm.

            Hơi wa, ndrei nau pă ndrel mât tem gay ma joi kloh tu tơm geh mhâm nau ƀư êh?

Wa Nguyễn Thị Thu Thắm: Gay nau dơi dŏng tem gay joi kloh tu tơm geh mât rjăp ngăn. Bôk năp ân geh tŏng dơi ăp 4 nau kan: bôk năp lah rnoh neh geh tăm ri ân geh tâm tâm nkuăl, tal bar lah rnoh neh tăm sầu riêng aơ ân geh tăm tĭng nau tŏng dơi VietGAP; tal pe lah rnoh neh tăm sầu riêng ân geh UBND nkuăl pa ưnau dơi kơp dơn sầu riêng Đạ Huoai; tal puăn, ăp rnăk aơ ân geh ŭch êng nau đăng ký dŏng tem gay ma joi năl tu tơm ndrel ton mra mât đăp mpăn náu ăk ntơ, mât nâp ntil ndơ.

 Dơi gĭt, nkuăl dôl ndŏ luh nkô̆ nau leo ndơ tuch tăm sầu riêng bah nơm geh ơm tăch luh ngăn tât ăp dak tâm nkuăl, ndri nau kan aơ mhâm geh ƀư?

Wa Nguyễn Thị Thu Thắm: Ê lor ân geh kuăl jă ndrel gay ân ƀon lan saơ dơi nau săk tam bah nau nchrăp đăng ký, gay ân saơ nau dŏng nau săk ntơ sầu riêng Đạ Huoai lah bah khân păng, khân păng ân geh ƀư tơm tâm nau ndâk nau săk ntơ nâp ueh bah sầu riêng nơm. Gay ntil ntơ sầu riêng geh lir tem joi tu tơm rnôk nŭih dŏng du tiŭ ri bu nkah mro, jêh aơ bu knŭng săk ntil geh lir tem joi tu tơm bah sầu riêng Đạ Huoai gay bu dŏng sa. Ndri, bôk nau kan nkoch trêng gay bonh đă ân ƀon lan đăng ký, ƀư ueh nau kan aơ lah nhoat bôk năp ma nkuăl dôl ƀư ndrel hŏ ndŏ luh âk nau ueh ngăn.

Tal bar, nkuăl ntrŭt dăng nau nkoch mbơh săk ntơ lư sầu riêng Đạ Huoai, rgum ăp ntŭk kan gay ma kuăl jă, ton nau kơl an nau kan tăch rgâl ntil ndơ geh săk ntơ sầu riêng Đạ Huoai, yor lah rnôk aơ 90% ntil sầu riêng Đạ Huoai lah tăch tât Trung Quốc. Lah nơm mô geh ntŭk tăch ri bah ăp ntrong leo tăch rai ma đah nê ton nau dŏng săk ntơ sầu riêng Đạ Huoai ri mra jêr ngăn hun hao dơi nau ntơ aơ tâm dak bu. Ndri ma, gay hun hao trong tăch tâm dak ri êng nau nkuăl jao nau kan ân Jrâu kan văng sa ƀư nau đăng kú săk ntơ sầu riêng Đạ Huoai tâm dak Trung Quốc ndrel ăp nhoat aơ hŏ geh đah nê kơp dơn. Lah mô geh nau rgâl ndrel tĭng tâm di nau kan ri tâm khay 12 tât, Đạ Huoai mra geh n’gâng kan mât nau kơp dơn đah Trung Quốc kơp dơn ndrel kơl an ân sầu riêng bah Đạ Huoai tâm dak Trung Quốc.

Mpeh đah ntŭk kan Ngih dak, ngăn lah jrâu kan tuch tăm mra geh nau nchrăp ngăn lah ăp năm mra sŏk ndơ gay ma uănh năl, rnê uănh ăp ntil nau nâp kah bah sầu riêng pă tem. Tă bah nê phung he ndâk, njêng nau rnơm ndrel nau nâp kan ueh ri ân geh ueh, nâp tam ngăn.

 Ơ, dăn lah ueh wa

Nuĭh rblang: Điểu Thân n'hanh H'Thi