VOV4.Mnông-  Gay ma mât ăp mir cà phê, tiêu n’hanh njêng tay nău geh an âk bôn lan kan lŏ mir ta xã Nhân Cơ, nkuăl Dak Rlâp, n’gor Dak Nông lĕ nănh tăm tâm srah tơm sa play ta ndrel du rnoh neh. Ntrong kan aơ lĕ nsĭt tay nău geh wăng sa khlăy, ngăn lah đah tơm sầu riêng tăm tâm breh. Nău nchih ba kơi aơ nkoch săk rnglăy nău kan aơ ta xã Nhân Cơ, nkuăl Dak Rlâp, n’gor Dak Nông.

            Wa Phạm Văn Phú, ta thôn 8, xã Nhân Cơ, nkuăl Dak Rlâp, n’gor Dak Nông geh mir tơm sầu riêng bơi tât 2 ha lĕ lêh play. Wa an gĭt, rnăk vâl ntơm tăm sầu riêng tâm breh ta mir cà phê bâh ntơm năm 2010. Tât năm 2015 rĭ ntơm lêh play bôk năp. Bâh nĕ, tât aƀaơ, nău geh n’hanh nău ueh ntơm hao. Năm 2020, lĕ geh rlău 400 rkeh prăk/1ha. Năm aơ, bol ma jêr jŏt yor nuh srê Covid-19, yơn nău tăch sầu riêng hôm nha dơh đŏng. Aƀaơ, wa Phú dôl pơk hvi tay rnoh neh tăm tay 3 ha sầu riêng.

            “Gâp saơ nău geh bâh tơm sầu riêng tâm tâm breh ta mir cà phê an nău geh n’hanh geh âk. Kơt năm mhe nơh, rnăk vâl gâp geh 400 rkeh prăk sầu riêng. Năm aơ saơ sầu riêng hôm nha khlăy, ăp năm nău geh âk lơn, ueh lơn, rnoh khlăy geh 40 tât 50 rbăn prăk /kg rĭ ƀon lan đăp mpăn ngăn. Gâp saơ lah dŭt ueh dŭt rhơn ngăn rnôk rnoh khlăy bâh tơm sầu riêng păng nsĭt tay nău geh an tơm cà phê n’hanh tơm tiu rĭ păng đăp mpăn đŏng.

Mô dơn mât chăm tăm tâm breh mir sầu riêng bâh nơm, ăp rnăk hôm nha tâm rgop gay ma tâm kơl mpeh ntil, kĩ thuật n’hanh njêng rmôt kan drăp ndơ tăch rgâl an tâm di đah nău ŭch rvăt âk bâh ăp doanh nghiệp tăch an dak bah dih. Aƀao, câu lạc bộ sầu riêng Nhân Cơ lĕ geh 18 rnăk tât râng đah rnoh neh tăm rlău 78ha. Wa Đoàn Hồng Thịnh, nuĭh kan ndrel câu lạc bộ Sầu riêng xã Nhân Cơ an gĭt, bâh geh tât râng ta nău kan tâm rgop mât tăm jêng ndơ geh ƀư mô hôm geh ăp nuĭh rvăt tŭn mpet rnoh tăch. Tơm sầu riêng lĕ nsĭt tay nău geh âk n’hanh đăp mpăn lơn dŭt âk đah ntơm nơh.

“Mpôl hên ŭch ăp ntŭk kan têh bâh ngih dak an geh mât uănh, nta nău dơh nơih an hên njêng ƀư tât nău kan nsum n’hanh mbơh dăng ăp nău ntơ VietGap, GlobalGap. N’hanh mpŏng hun hao tơm sầu riêng kloh ueh gay ma tâm di đah nău ŭch bâh nuĭh dŏng, aơ lah ntrong kan tâm di nsum mpeh hun hao bâh n’gâng kan tuch tăm aƀaơ”.

Tĭng nău mbơh bâh wa Nguyễn Thị Thu Nguyệt, kruanh hội nông dân Nhân Cơ aƀaơ, lam xã lĕ geh rlău 300 ha tơm sầu riêng, đah klâp ma 200ha lĕ lăp tăch rgâl. Rnoh khlăy sầu riêng năm aơ bâh 30 rbăn tât 50 rbăn prăk/kg tĭng rơh, kơl an nuĭh tăm nău geh dŭt âk. Tâm nĕ geh âk rnăk nău geh ăp năm rlău 200 rkeh prăk, geh rnăk nău geh rlău 1 rmen prăk. Bâh geh tăm tâm breh tơm sa play jêng nău rêh bâh ƀon lan lĕ hun hao ngăn.

“Xã Nhân Cơ dôl geh rdâk njêng nău ntơ sầu riêng gay ma mbơh n’hơ an ăp n’gor êng n’hanh nsĭt tay nău geh âk an ƀon lan. Hội nông dân ntrŭt đă ƀon lan ăp rnoh neh cà phê n’hanh tiêu hôm ueh an geh mât chăm tay na nê̆. ăp rnoh neh i mô jêng mbra rgâl jêng tăm sầu riêng mô lah tơm sa play kơt nĕ geh ntrong mât chăm mbra ueh lơn n’hanh nău ueh jêng mbra âk lơn”.

Trong leo tăm rlŭ tơm sầu riêng ta neh mir cà phê n'hanh tiêu ta xã Nhân Cơ, nkuâl Dak R’Lấp nsĭt geh nău dơi kloh. Nkuâl Dak R’Lấp, n'gor Dak Nông an rgâl si tăm, đăp mpăn geh trong tăch luh an ăp ntil ndơ geh ƀư tuch tăm bah n'gor mhâm ƀư? Nkô̆ rơh tâm ôp đah wa Phạm Quang Vượng, Kruanh jrô kan tuch tăm n'hanh mât rong nkuâl Dak Rlâp ƀư kloh nkô̆ nău dja:

- N'gâng kan tuch tăm nkuâl Dak Rlâp hŏ moh geh trong ƀư tâm nău dăp rgum tơm tăm rnôk ăp ntil tơm tăm khlay ntơm nơh lah cà phê n'hanh tiêu jŭr thuk mbro mêh wa?

-Wa Phạm Quang Vượng: Ta nkuâl Dak Rlâp ntơm bah năm 2015 an tât aƀaơ rnoh khlay ăp ntil tơm tăm tơm khlay tâm nê geh tiêu, cà phê jŭr thuk mbro tâm âk năm. Tâm âk năm nê, kônh wa hŏ geh rgâl du đêt neh tăm gay đăp mpăn săk geh n'hanh hun hao wăng sa. Na nê̆ n'gâng kan tuch tăm nkuâl hŏ nsŏng kơl an gưl bah lơ gay đề án  dăp rgum tay n'gâng kan tuch tăm bah n'gor Dak Nông. Nkuâl Dak Rlâp hŏ an ƀư tât lĕ rngôch nuĭh ƀon lan ta nkuâl ma trong ƀư dăp rgum du đêt tơm tăm tơm. Tâm nê rgum rgâl du đêt neh tăm tiêu mô geh mât chăm, geh bu tuh khĭt, tâm ban kơt du đêt neh tăm cà phê kro ranh, tơm cao su gay rgâl tăm tơm sa play n'hanh tăm rlŭ geh ndơ tăch âk đŏng, đah rnoh hvi ntơm bah 5 tât 10 n'hanh 15 ha bơ, sầu riêng tăm êng du ntil. Tĭng rnoh nchih rgum lam nkuâl geh nklăp 500 ha tơm sa play tăm êng du ntil n'hanh tăm rlŭ, yơn lah rnoh ngăn geh âk lơn. Mpeh nău hun hao rgâl tơm tăm dja ri n'gâng kan ta ntŭk ntrŏng ăp ntil tơm tăm dja geh rnoh khlay wăng sa âk, geh nău jŏ jong lơn. Đah ăp ntil tơm sa play lơn lah tơm sầu riêng n'hanh du đêt ntil bơ sáp, hôm ăp ntil bơ dơi an ndum jŏ đŏng. N'hanh trong rƀŏng bah n'gor nchroh gĭt tâm lvang năm 2021-2015 lơn lah ntơm bah năm 2023 ri rnoh hvi neh rgâl tăm tơm bơ n'hanh sầu riêng mbra lăp tâm năm rdôl klêh play đŏng. Jêng n'gâng kan ta ntŭk hŏ an ƀư tuch tăm tĭng trong kan uĕh bah VietGap let lơ, nkre tâm rgop rêng rnoh khlay gay tât rnoh tât kan nkret njêng jru.

-Gay n'hao rnoh khlay bah tơm sa play n'gâng kan ta ntŭk hŏ moh geh trong ƀư mêh wa?

-wa Phạm Quang Vượng: N'gâng kan ta ntŭk hŏ n'hanh dôl kuăl jă ăp doanh nghiệp ntuh kơl tâm nău kan tuch tăm, tâm nê geh ntuh kơl nhih máy nkret njêng an kât nđik ăp ntil play gay tăch n'gluh. Aƀaơ, nkuâl hŏ uănh khlay tâm pă ndop đah ăp tơm ndơ gay ntop kơl an ăp hợp tác xã n'hanh doanh nghiệp mpeh ndơ dŏng kỹ thuật, ăp ntŭk nkret njêng gay nchrăp an ntuh kơl rdâk njêng nhih máy nklâm tâl, nkret njêng jru. Ta nkuâl geh rlău 30 hợp tác xã tâm nê geh 29 hợp tác xã tuch tăm. Aƀaơ ăp hợp tác xã hŏ dăp rgum tay ăp ntil tơm tăm, tâm du mir cà phê tăm rlŭ sầu riêng, cà phê tăm rlŭ bơ, tiêu tăm rlŭ sầu riêng, tiêu rlŭ bơ n'hanh lĕ rngôch rnoh neh tăm rlŭ tơm sa play tât aƀaơ rlău 1.000 ha. N'gâng kan ta ntŭk ntrŏng ân geh rêng tâm rgop lhăt đah doanh nghiệp n'hanh doanh nghiệp, rnăk ƀon lan n'hanh rnăk ƀon lan n'hanh đah rnăk ƀon lan n'hanh hợp tác xã n'hanh đah hợp tác xã đah doanh nghiệp ri mơ geh rnoh âk ndơ tăch tĭng di rnoh têh uĕh tâm ban mơ dơi tăch n'gluh. Ta nkuâl Dak Rlâp nău ntrŭt ntrôl ngăch ntuh kơl tuch tăm n'hanh nkuâl dŭt nsrôih kuăl jă ăp doanh nghiệp; ăp nuĭh rgum rvăt bah Hà Nội, Nkual ƀon têh Hồ Chí Minh, Đồng Nai…Yơn lah gay njêng ăp công ty têh ri hôm mô hŏ geh ơm yor ăp băl tâm boh khân păng dôl ôp suăng lor.

- Nkuâl Dak Rlâp mbra mhâm geh trong nkra gay ăp ntil tơm sa play kơt bơ, sầu riêng mô hao âk ndal rlău rnoh dăp rgum bah nkuâl mêh?

-Wa Phạm Quang Vượng: Nkô̆ nău dja nkuâl geh njrăng đă nuĭh ƀon lan mô tâm rlong tăm âk, ân rgum uănh khlay tâm ăp tơm khlay bah nkuâl. Yơn lah mpeh nău ŭch geh ngăn bah nuĭh ƀon lan khân păng n'glêh êng tâm mir khân păng ân dơi tăm moh ntil tăm. Geh nuĭh ri khân păng ŭch tăm cà phê dơm rnôk khân păng geh trong tăch luh đăp mpăn n'hanh uănh tĭng nuĭh mât chăm, roh huach prăk kan. Geh nuĭh mbra rgâl tăm tơm sầu riêng dơm rnôk joi geh ntŭk tăch luh. Hôm trong rƀŏng bah nkuâl lah rgum tâm ăp tơm tăm tơm, yơn rnoh tơm sa play aƀaơ dôl hao âk mbrơi tĭng ăp năm. Nkre mpôl hên kuăl jă du đêt rnăk ƀon lan geh tơm ndơ khân păng ƀư ntĭt leo lor tăm sầu riêng bah 5 ha tât 15 ha gay geh tŏng ndơ tăch n'hanh ƀư ntĭt an ăp rnăk tuch tăm hăn ôp uănh, kơt nti. Hôm lơn âk nkuâl njrăng đă nuĭh ƀon lan ân tăm rlŭ.

-Lah uĕh wa Phạm Quang Vượng, Kruanh jrô kan tuch tăm n'hanh hun hao ƀon lan nkuâl Dak Rlâp.

Nuĭh rblang: Điểu Thân n'hanh Thị Đoắt