VOV4.Mnông- Năm aơ, nuh srê Covid-19 lĕ geh nău ƀư jêr âk đah nău kan tuch tăm ta ăp n’gor Tây Nguyên lah nsum n’hanh n’gor Dak Nông lah êng. Nău kan nchoăn rdeng drăp ndơ mô dơi tât đah ntŭk tăch rgâl, nuh srê ntưp âk ta ăp ngih máy n’hanh ntŭk tăch rgâl, lĕ ƀư n’huch nău pah kan tăch rgâl. Yơn lah, tâm nău tŭn mpet bâh nuh srê, n’gâng kan ăp gâl, ăp doanh nghiệp n’hanh ăp nuĭh ƀon lan lĕ geh âk nău nsrôih n’hanh ntơm lăp kan nsum ta rơh mhe, n’huch bah ir geh nău khuch khat. Bôk năp bâh nkô̆ way nkoch lah nkoch nău nsrôih bâh n’gâng kan n’hanh ntŭk kan têh ta Dak Nông, kơl an ăp doanh nghiệp tăch rvăt ndơ.

Hợp tác xã Nông lâm-dược liệu Thịnh Phát ta ƀon Rbŭt, xã Quảng Sơn, nkuăl Dak Glong, n’gor Dak Nông mhe geh rdâng đah ăp nar khay dŭt jêr jŏt kơp bâh ntơm njêng nău kan. Jêr jŏt ntơm bâh khay 5, rnôk ma ăp n’gâng kan tuch tăm yor HTX pah kan jêr geh ntŭk tăch, rnoh tăch jŭr thuk. Tât khay 7 n’hanh khay 8 rnôk ma ntŭk tăch rgâl nkuăl ƀon têh Hồ Chí Minh n’hanh âk n’gor mpeh ba dâng mô dơi hăn nsong, rĭ ntil ndơ bâh Thịnh Phát kơt lah mô dơi tăch. Wa Nguyễn Thị Toản, giám đốc HTX Thịnh Phát an gĭt, tâm rnôk nĕ, nuĭh leo kan UBND n’gor Dak Nông, nkuăl Dak Glong n’hanh ntŭk kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao ƀon lan n’gor lĕ ntrôl dăng tâm rgop n’hanh ntơm lĕ geh kơl an HTX geh ntŭk tăch ndơ. Ntil ndơ bum cải lĕ geh tăch đah nău geh âk,  bắp cải, xà lắch lĕ n’hao nău geh âk đah ê lor geh Covid-19 ntưp rêng. Nău khlăy lơn lah, nuĭh leo kan n’gor lĕ jŭr tât nkual pah kan jan sa gay ma uănh n’hêl nău ngăn, djăt nău tâm rgop dăn đă n’hanh kơl an HTX ƀư lôch nău pah kan, tâm di nsum đah nău tât bâh nuh srê Covid-19 mbra lơ ma ntưp âk tâm let năp tay.

“Hợp tác xã lĕ mbơh  dăn n’hanh kruanh UBND n’gor lĕ ŭch kơl ƀư ngih bil ndrel đah ntŭk ih pârr gay ma ih kro bum cải. Kơt aƀaơ, bum cải hao khlăy, tâm ban đah abwsp cải đŏng, mô gĭt mhâm ma ƀư. Yor kơt nĕ ma HTX dôl nchrăp kan tay, 2 nar du tơ̆ mbra srih ntil mhe 5 sào, gay ma mô an tăch proăt ndơ tăch. N’gor lĕ nchrăp 1 nkual 26ha gay ma HTX ƀư kơt nĕ”.

Nău kơl an bâh n’gâng kan ăp gâl n’hanh n’gâng kan n’gor Dak Nông hôm nha geh ngăch ƀư đah lĕ ăp ntŭk kan bâh n’gor êng, gay ma tâm rgop tăch bum mbo. Wa Nguyễn Thị Xuân Hương, leo kan công ty TNHH pah kan n’hanh mbơh nău kan tuch tăm Hương Cao Nguyên, n’gor Dak Lak an gĭt, tĭng nău mbơh tâm rgop bâh n’gor, Công ty Hương Cao Nguyên lĕ joi tât nkual tăm biăp ta nkuăl Dak Song. Yơn lah, rnôk geh rôk koh biăp di ta rơh nuh srê Covid-19 ntưp âk jêng jêr mpeh nuĭh kan. Nĕ lah rơh ma khay mih hô ta ntŭk, trong hăn, ndeh rdeng biăp luh ăp nkual shop neh Bazan mhir bok, lĕ nău jêr đŏng. Wa Nguyễn Thị Xuân Hương an gĭt đŏng, tâm rnôk geh nău jêr jŏt, doanh nghiepej lĕ tâm ôp đah ntŭk kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao ƀon lan n’gor Dak Nông, n’hanh nău koh, tâl dŭng, rdeng lĕ geh nchrăp ueh. Nkual tăm biăp ta Dak Nông lĕ geh ngăch tăch.

“Kơt công ty  ntơm  gâp đă du ntŭk kan geh tŏng ăp nău kơp dơn gay ma ƀư an nơm nău kan tâl dŭng, yơn mô dơi đŏng. Lôch nĕ, gâp tâm ôp đah ntŭk kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao ƀon lan n’gor Dak Nông tâm rgop đah ăp HTX n’hanh bar pe ntŭk tăcm biăp bum geh nău knơm n’hanh geh nău dơi ta ăp nkuăl geh tăm ăp ndơ gâp ŭch. Rĭ kanŭng 1 khay lôch nĕ, rnoh ndơ geh 1 nar 100 tấn, lĕ geh dơi tăch âk an ăp ntŭk ŭch dŏng”.

Đah nău tâm ban ŭch bâh n’gâng kan ăp gâl, nuĭh ƀon lan n’hanh doanh nghiệp, tuch tăm Dak Nông lĕ bah ir nău khuch roh. Tât aƀaơ, ăp n’gor, nkuăl ƀon têh tâm lam dak lĕ ntơm nău kan mhe, ăp ntrong kan tăch rgâl lĕ dơh nơih lơn, kơl an nău tuch tăm bah geh nău khuch roh. Tuch tăm ta Dak Nông lĕ ntơm rlet rlău nău jêr jŏt gay ma hun hao tay đăp mpăn tâm let năp tay.

N'gâng kan tuch tăm n'gor Dak Nông hŏ rlău dơi ăp ntil nău jêr jŏt tă bah khuch khat nuh srê Covid-19 n'hanh n'gor dôl ntơm du njăr trong hăn bên di đăp mpăn mhe ta jâng nsing n'hao dăng tâm rgop kan nsum 3 nuĭh kan: Ngih dak, ƀon lan kan lŏ mir n'hanh doanh nghiệp. Yor kơt nê̆, tâm let năp tay, n'gâng kan dơi kan moh geh tay ăp trong nkra gay n'hao nău dơi bên di an nău kan tuch tăm ta n'gor? Wa Phạm Tuấn Anh, Giám đốc Sở NN-PTNT Dak Nông rblang nkô̆ nău dja ma rơh tâm ôp bah kơi aơ:

- Hơi wa Phạm Tuấn Anh, rgâl jêng bên di đăp mpăn, n'gâng kan tuch tăm Dak Nông mhâm geh nău rgâl n'hanh hôm geh moh ntil nău ntul rlong ta năp măt mêh?

Phạm Tuấn Anh: “Lôch đăp mpăn dơi nuh srê Covid-19, n'gâng kan tuch tăm rđău đă, ntĭm nti nuĭh tuch tăm rgum ƀư tuch tăm khay puh wai, ntrôl ngăch kăch rek khay mih djang n'hanh klêh cà phê, jêh geh: Kăch rek khay mih djang năm 2021 tât aƀaơ hŏ bơi lôch jêh, ngăch rlău ndrel khay dja năm bah năp nơh; srih tăm khay djang puh năm geh 86,9%, đêt rlău ndrel khay dja năm bah năp nơh 2.746,4 ha. Nuĭh tuch tăm n'hŭch rnoh hvi neh, rgum nuĭh mât chăm, klêh play tơm tăm jong nar dôl geh rnoh khlay, tâm nê geh cà phê, tiêu...Rơh nuh srê Covid-19 tâl puăn mhe aơ khuch têh tât rêng pă an ndơ dŏng kan tuch tăm, tơm tăch ndơ geh ƀư tuch tăm, ƀư khuch tât nău mĭn nuĭh tuch tăm "N'gul wah" tâm ntuh kơl pơk hvi mô lah plơ̆ tăm tay. N'gâng kan tuch tăm bah n'gor hôm mâp âk jêr jŏt, ntul rlong, na nê̆:

+ Rnoh khlay ndơ dŏng kan tuch tăm hao dŭt khlay kơt: Rnoh khlay phân poh, ntơm bah bôk năm tât aƀaơ hao ntơm bah 8-70%; Rnoh khlay dak si mât njrăng si tăm, hao bah 10-15%; Rnoh khlay ndơ bor sa mât rong hao khlay mbro, ntơm bah kêng dŭt năm 2020 tât aƀaơ hao ntơm bah 30-35%. Bah meng nê rnoh khlay pring xăng du rơh hao khlay mbro ƀư khuch têh tât tơm geh pă an ndơ dŏng kan tâm tuch tăm mât rong.

+ Đah Dak Nông lah êng n'hanh ăp n'gor Tây Nguyên lah nsum, aƀaơ dôl lăp tâm khay klêh cà phê; nău mô tŏng nuĭh kơl klêh (nuĭh kan ta ntŭk tŏng geh 50%), rnoh khlay nar luh kan hao 1,5 tơ̆ rđĭl đah ndrel khay dja năm bah năp nơh.

          - Tâm ăp năm rlău aơ, n'gâng kan tuch tăm n'hanh UBND n'gor mô dơn ntop kơl ƀon lan kan lŏ mir, hợp tác xã buăt nthoi ndơ tăch, joi ntŭk tăch, droh rklaih jêr jŏt ma hôm n'hao âk pă an ndơ kơp dơn nkual tăm, ntop kơl ƀư ndơ an nkret njêng, mât prăp đŏng. Yơn lah, nău ŭch geh an nău dja lah dŭt âk n'hanh dŭt roh huach. Let năp tay n'gor mbra nkra jêr jŏt dja mhâm ƀư?

Phạm Tuấn Anh: “Ta n'gor aƀaơ geh 24 mã nkual tăm tă bah Cục Mât njrăng si tăm pă an n'hanh mhe aơ nơh Sở Nông nghiệp n'hanh PTNT tâm rnôk tĭng ƀư bôk nău kan dơi jao n'hanh ndop tĭng ƀư du đêt bôk nău kan, đề án hŏ ntop kơl du đêt trong ntĭt leo hun hao nkret njêng, mât prăp ndơ tuch tăm kơt: Ntop kơl ƀư kho nđik, jay ih pâr, jay xưởng, máy wâr kĭn cà phê n'hanh du đêt máy móc, ndơ ntrŭp dŏng êng ƀa ƀa... yơn lah rđĭl đah nău ŭch geh ngăn ri rnoh âk dơi ntop kơl lah dŭt đêt, tơm ndơ ntop kơl dŭt mpêt ndrôm.

Tâm năm 2021, Sở Nông nghiệp n'hanh Phát triển nông thôn hŏ nsŏng kơl an UBND n'gor si ƀŭt njuăl tât Bộ kế hoạch n'hanh đầu tư đăng ký nău ŭch geh dŏng tơm prăk tĭng ƀư bôk nău kan ntop kơl, hun hao wăng sa mpôl, Hợp tác xã bah tơm prăk Trung ương lvang năm 2021 - 2025, tâm nê geh ăp ndơ kơl kơt ntop kơl ƀư jay kho, jay xưởng, jay ih pâr... yơn lah dôl kâp Bộ kế hoạch n'hanh Đầu tư mĭn uănh tâm pă tơm prăk.

Rlău ma, Sở Nông nghiệp n'hanh Phát triển nông thôn nsŏng kơl UBND n'gor Bộ nông nghiệp n'hanh Phát triển nông thôn đề án hun hao nkual tăm cà phê săk kah rhŏ dŏng nkret njêng n'hanh tăch n'gluh lvang năm 2021-2025 ta n'gor, tâm nê geh nkô̆ rdâk njêng nkual tăm cà phê, ntop ntuh kơl ntŭk ntô ndơ dŏng, rvăt năp ndơ dŏng kan nkret njêng, tăch rgâl, nchuăn rdeng ndơ tăch đŏng.

Tâm let năp tay, n'gâng kan tuch tăm rƀŏng trong kơt bah kơi aơ:  

- Ôp uănh tay ăp tŏng lam lĕ rngôch, ntrŏng ăp nkual tăm rgum, lơn lah nkual tăm tơm sa play gay nchrăp ntop kơl doanh nghiệp rdâk njêng nkual tăm, pă an mã nkual tăm gay rhŏ dŏng tăch n'gluh. N'gor mbra rgum ăp tơm prăk ƀư lah ndop bah ăp bôk nău kan, trong nchrăp, đề án, bôk nău kan hun hao wăng sa- rêh jêng kon nuĭh, bôk nău kan khoa học n'hanh công nghệ; tơm prăk rgum tâm di; tơm prăk ngân sách Ngih dak dơi tâm pă ăp năm an ăp nkuâl, ăp ntŭk. Rgum ndơ rgop bah lam rêh jêng kon nuĭh bah ăp doanh nghiệp, ăp mpôl, ăp nuĭh tĭng quy định bah pháp luật gay tĭng ƀư; ntrŭt nsôr ăp doanh nghiệp n'gluh êng tơm prăk, rgum tơm prăk gay tĭng ƀư ntuh kơl ndơ dŏng nkret njêng, tăch ndơ tuch tăm”.

- Ngih dak, âk năm rlău aơ hŏ geh trong kơl tâm rgop tâm trong kan tuch tăm, yơn mô hŏ geh nău tam kơt nău ŭch rŏng. Aƀaơ tâm nô nău mhe, dơn ntrôl dăng tâm rgop mơ dơi bên di đăp mpăn, n'gor mhâm geh trong kơl an nău kan dja mêh wa?

Phạm Tuấn Anh: “Tâm rgop nkre đah tuch tăm geh nău kan dŭt khlay tâm hun hao tuch tăm, kơl n'hao nău geh bah ăp ding tât râng, lơn lah đah ƀon lan kan lŏ mir; lơi ir geh nău kan huêt jê̆ nchah nchrai, n'hao têh âk ndơ geh tăch rgâl. Tâm rgop tuch tăm, Trung ương n'hanh n'gor hŏ geh du đêt trong kơl. Kơp tât aƀaơ, ta n'gor geh 64 ntŭk tâm rgop tuch tăm, đah ăp Công ty, Doanh nghiệp, Hợp tác xã n'hanh rlău 9.500 rnăk râng tâm rgop kan nsum. Tâm rnôk aƀaơ, Sở geh trong nchrăp tĭng ƀư kơt bah kơi aơ:

An ntrŭt ntrôl lor hun hao tuch tăm tĭng rêng kan tâm rgop, lơn lah tuch tăm kloh uĕh- đăp mpăn n'hanh tĭng trong rƀŏng hữu cơ, rgop ntrŭt ntrôl dăp rgum wăng sa tuch tăm, n'hao nău geh wăng sa an nuĭh ƀon lan du trong jŏ jong nâp dăng.

Tĭng ƀư ôp uănh tay ăp tŏng  lam lĕ rngôch, rgum nchih n'hanh dăn đă gưl geh nău dơi kan an dŏng ăp trong kan ntrŭt nsôr hun hao tâm boh, tâm rgop tâm nău kan tuch tăm n'hanh tăch ndơ geh ƀư tuch tăm tĭng Nghị định mbrô 98/2018/NĐ-CP nar 05/7/2018 bah Chính phủ, tâm di đah nău ngăn geh ta ntŭk.

Rgum ntuh kơl hun hao ăp kôp ndơ dŏng kan tuch tăm, ƀon lan kan lŏ mir; kan nsum ndrel đah ăp n'gâng kan n'hanh n'gâng kan ta ntŭk nsŏng kơl an UBND n'gor ntrôl dăng ăp nău kan ntrŭt ntrôl ngăch ntuh kơl tâm tuch tăm, ntrŭt nsôr ăp doanh nghiệp geh trong nchrăp jŏ jong tâm rdâk njêng nkual tuch tăm têh hvi ta n'gor tâm ban kơt ntuh kơl nkret njêng n'hao rnoh khlay ndơ tuch tăm”.

- Đah ăp trong kan tâm rgop hŏ mpơl geh nău dơi, tĭng may, ân geh du trong kơl dơh nê nơh gay an khân păng gơih nđơr pơk hvi nău kan, kơt dŏng lam hvi nău hŏ dơi geh đŏng?

Phạm Tuấn Anh: “Đah ăp trong ntĭt leo tâm rgop nsĭt nău dơi geh, Sở Nông nghiệp n'hanh Phát triển nông thôn ntrŭt nsôr ăp ntŭk kan mât uĕh tay, pơk hvi tay nău kan tuch tăm. Nsing tâm trong kan hŏ an dŏng n'hanh tâm rnôk tĭng ƀư nău dơn kan dơi jao bah Sở, ndop tĭng ƀư ăp trong nchrăp kan, đề án, bôk nău kan... Sở mbra mĭn uănh, tâm pă tâm ban gay ntop kơl tay tĭng di nău way bah pháp luật”.

- Ơ, dăn lah uĕh wa!

Nuĭh rblang: Điểu Thân n'hanh Thị Đoắt