VOV4.M’nông- Dŏng dak bât pă điện Buôn Tua Sah- tu dak me Krông Nô, ta bar xã Nam Ka n’hanh Krông Nô, nkuăl Lăk, n’gor Dak Lăk, bơi tât 20 rnăk ƀon lan ta du đê̆ n’gor mpeh miền Tây tât ƀư jal gay ma rong ka. Lôch rlău 10 năm hun hao, ka nkhon geh săch lah tui ka dŭt khlăy, aƀaơ ăp năm ăp rnăk pă an ntŭk tăch rgâl klâp ma 120-150 tấn ka nkhon rêh n’hanh âk ka nkhon pot boh, ih kro. Ka nkhon bâh ntŭk mât rong ta ba lơ dak me aơ dôl geh âk năch ŭch dŏng.

          Yuh Đỗ Thị Mỹ Ý, ƀon tơm ta nkuăl Thoại Sơn, n’gor An Giang, tât ta dak bât pă điện Buôn Tua Sah- nkuăl Lăk, n’gor Dak Lak rong ka bâh năm 2011. Yuh Đỗ Thị Mỹ Ý nkoch, ntơm ƀư nău kan đah du ntŭk rong ka nkhon hvi klâp ma 30 m vuông, tât aƀaơ, rnăk vâl lĕ geh 4 ntŭk mât rong 120 mét vuông, rong geh 30 rbăn mblâm, ăp năm geh klâp ma 10-12 tấn. Ndrel đah tăch ka geh rong,  yuh Ý hôm nha ƀư ih kro ka nkhon, du ntil ndơ ơm geh ta ntŭk yuh lĕ bên rnôk hôm nha An Giang tăch an năch rvăt.

“Rnôk ma jay geh nhup ka nkhon rĭ gâp sŏk lor du đê̆ gay ma ih kro, hôm lah mô geh rĭ rvăt ka bâh ăp ntŭk bu rong ntŭk êng ƀư tăch an năch. Gâp ƀư rĭ kor rsap, rao kloh, pot boh, mbrăch, ih kro an sơh bâh 2-3 duh mơ leo tăch. Rnoh tăch rĭ 200-300 rbăn prăk/kg tĭng nău ueh ka. Năch pâl nđaih ta aơ rvăt âk ngăn, rnôk sa kah n’hanh bên hôm rĭ  ma  mô tât rvăt rĭ kuăl điện dăn rvăt an gâp njoăl . Mô lah gâp tăch an ăp ntŭk rvăt tăch tay”.

Wa Phạm Quốc Bình ta nkuăl ƀon têh Buôn Ma Thuột nkoch, săk păng nơm n’hanh ăp nuĭh kan tâm rnăk vâl dŭt ŭch ndơ sa miền Tây tâm nĕ geh ka nkhon ih kro. ăp rnôk geh hăn ta dak bât pă điện Buôn Tua Sah lah păng veh rvăt ka bâh ăp rnăk mât rong ta aơ. Wa Bình an gĭt, rnôk aơ dôl lah rnôk geh dŭt âk ka nkhon ih kro dŭt kah tâm năm, yor di ta rnôk ka têh, trôk khay wai dơh an ih ka. Tĭng wa Bình, ka nkhon ih kro yan aơ mô nă chĭn, sa kah đŏng, gay ma dơi gŭch, chiên ƀư ndơ ngêt ndrănh mô lah gâm sa đah piăng. Rơh aơ, wa rvăt 10 kg,  sĭt gay ma an rnăk vâl dŏng sa nkre lah pă an nuĭh bên.

“Gâp geh sa ka nkhon ih kro miền Tây tâm rlău 10 năm ba năp rnôk geh rơh tât ta n’gor An Giang. Năm e nơh rnôk hăn ta ăp nkual dak bât pă điện Buôn Tua Sah, gâp saơ bu tăch âk jêng rvăt rlong sa, rnôk sa saơ kah, mô geh êng đah ntil ka nkhon ih kro ta ăp n’gor miền Tây. ăp tơ̆ geh hăn ta nkuăl Lăk lah gâp h rvăt tay, lôch nĕ sĭt ih kro kuăl băl mpôl tât ngêt ndrănh. Êng nar aơ gâp rvăt 10 dŭng gay ma sĭt sa tâm ban kơt pă an ăp băl mpôl n’hanh mpôl băl tâm rnăk vâl”.

        Wa Sao Hương- groi kruanh ntŭk kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao ƀon lan nkuăl Lăk mboh nkoch, ta dak bât pă điện Buôn Tua Sah aƀaơ geh klâp ma 6ha dak bât rong ka. ăp năm ăp ntŭk rong ka ta aơ pă an ntŭk tăch rgâl klâp ma 100-120 tấn, geh sĭt bâh 5-6 rmen prăk.

Wa Sao Hương an lahh, nău dơi hun hao n’gâng kan mât rong tui ka bâh ta ntŭk lah dŭt âk yor geh âk dak bât, dak diăng. Ntŭk tăch ka nkhon rĭ dŭt âk đŏng  n’hanh đăp mpăn, nsĭt tay nău geh âk an nuĭh mât rong n’hanh ka nkhon ih kro dôl ntơm jêng du ntil ndơ ntoh lư khlăy, geh tăch an năch hăn Đà Lạt- Buôn Ma Thuột.

“Nău tăch ndơ aƀaơ rĭ bôk năp lah dŭt dơh. Mô dơn pă ta nkuăl ma hôm nha pă ndơ sông sa rêh an ăp ntŭk tăch rgâl tâm Krông Nô, nkuăl ƀon têh Buôn Ma Thuột, mô lah tăch tay an ăp nkuăl kiau meng bâh n’gor Lâm Đồng kơt Lâm Hà, Đam Rông. Ta meng nĕ, ndơ ka nkhon ih kro rĭ năch hăn nsong rĭ bu rvăt ta ntŭk âk đŏng. Uănh nsum năch dŭt ŭch ka nkhon ih kro aơ.

N'gor Dak Lak aƀaơ geh 3 njăr dak me têh lah Srêpốk, Krông Na, Krông Năng đah rlău 700 dak bât têh jê̆, rnoh hvi măt dak bar pe rmưn hecta, dŭt dơh gay mât tui ka tâm nê geh nău kan mât ka nkhon. Gay ntop kơl nuĭh mât ăp ntil ka kah khlay dja, wa Trịnh Bá Sơn - Groi Chi cục trưởng Chi cục Thủy sản Dak Lak nkoch jru lơn mpeh kỹ thuật mât ka nkhon gay nsĭt geh wăng sa âk.

- May mbra dơi nkoch, mât rơ̆ jêng ka nkhon tâm gŭk ta ăp dak me, dak bât thủy điện, dak n'glău ta n'gor đŏng, nuĭh ƀon lan moh ndơ nchrăp mêh wa ?  

Wa Trịnh Bá Sơn: “Ta n'gor Dak Lak mât ka nkhon ri têh hvi gŭk ka dŭt tâm di lah 6 - 6 mô lah 6 – 12. He mbra dŏng ăp mâng loih V6 nkre đah phi nhựa gay ƀư gŭk đông bah lơ, n'gân an păng jru tâm di dŭt đêt ri ntơm bah 2,5 mét let lơ, tanh srang đăp mpăn an dak hoch lăp gay tŏng oxy an ka rơ̆ jêng. N'gân gŭk ri kônh wa ân n'gân ta dak me đăp mpăn hoch thăng, ân n'gân nchep bah meng dak me an rong soih aih trong hoch dak; tâl 2 ta n'glău thủy điện ri he ân n'gân ta ntŭk geh rnoh jru; tâl pe mpeh kloh srang dak; đah ka nkhon rnoh PH dŭt đêt ntơm bah 6,5 tât 8 lah tâm di, rnoh oxy gay an ka hao rơ̆ jêng dŭt uĕh ân geh 40 miligram/lít, n'glĕ dŭt lah ăp rnoh kiềm, ndơ êng ƀa ƀă ân tâm di đŏng”.

- Aƀaơ geh dŭt âk ntil ka nkhon tăch bah dih, may mbra nkoch đah kônh wa ân sơch moh ntil ka nkhon i tâm di mêh?

Wa Trịnh Bá Sơn: “Ka nkhon mât ta n'gor aƀaơ geh 2 ntil way mât dŭt âk lah ka nkhon bông n'hanh ka nkhon bôk blŏ. Tĭng uănh năl bôk năp bah mpôl hên, ntil ka dơi kônh wa ŭch mât aƀaơ lah ka nkhon bôk blŏ. Mpeh ntŭk rvăt, ăp ntŭk yơng ntil ta mpeh xã Ea Kao, nkual ƀon têh Buôn Ma Thuột geh tăch ntil ka dja, yơn lah mpôl hên njrăng đă kônh wa ân uănh ăp ntŭk geh nsing nơm geh ăp tŏng si ƀŭt pă an mât tâm ban kơt ntil uĕh gay rvăt ntil sĭt mât an rơ̆ jêng, đăp mpăn săk geh an rơh mât”.

- Ơ, may mhe nkoch mpeh sơch ntil ka nkhon, ndrĭ hôm nău siăm an păng mhâm ƀư an tâm di  mêh wa?

Wa Trịnh Bá Sơn: “Ka nkhon ri geh 2 ntil ndơ sa lah: ndơ sa găr an êng ma ka nkhon ơm geh bu tăch; ntil tâl  2 lah ka mbiăch hăn nhŭp joi ta ăp dak me, dak diăng, n'hong dak lŏ...) rnôk mât ri kônh wa ân nkre đah bar ntil ndơ sa dja siăm an ka gay bah ir roh huach âk prăk mât. mpeh trong sui an păng sa ri kônh wa ân tĭng di 4 rêng nchrăp lor, nchrăp ơm gĭt ntŭk, gĭt lor rnoh âk, gĭt lor săk kah, n'hanh ndơ păng way ŭch sa. Đah rnôk mât mêr, kônh wa ân sui pe tơ̆ lah: Ôi, nŭng nar, kêng măng, tĭng nău an bah nuĭh tơm nkret njêng ndơ sa. Kônh wa ân ndăn tơm tui ka rnôk mât ta dak me Krông Na, n'glău dak bât thủy điện Buôn Tua Sah geh âk ntil ka mbiăch, kônh wa hăn nhŭp joi an ka nkhon sa tay, bah ir huach prăk mât n'hanh nsĭt geh wăng sa hao âk. Nău an sa ka mbiach kônh wa ân tâm pot nsum đah nja ndơ tuch tăm, n'hanh der an păng sa lêng lang ndơ sa rmeh ƀư djơh ôm tơm dak”.

- Hơi wa, nău njrăng n'gang nuh srê đah ka nkhon ân njrăng moh ntil ndơ mêh?  

Wa Trịnh Bá Sơn: “Đah ka nkhon geh du đêt ntil nuh srê way mâp kơt: sôt bih, ôm rhoch way geh tâm rnôk bri srŏ nđik, tă bah jŭr nđik jêng ăp ntil kaman rơ̆ jêng âk. Lah ka geh sôt bih graih ri ka mbra hao rơ̆ jêng mbrơi, mô dơn nê jêng tât ka khĭt đŏng. Mpôl hên njrăng đă kônh wa tâm rnôk mât, rlău ma sơch ntil uĕh, sơch ntŭk mât tâm di ri nău njrăng n'gang ji an ka nkhon dŭt n'hâm khlay đŏng. Mpeh bôk năp ri kônh wa njrăng n'gang ji lah nău kan tơm khlay, yor lah an ka lăn geh ntưp ji dĭng săm ri nău dơi rơ̆ jêng mât ka mbra mô âk. Mpeh rêng njrăng n'gang sôt graih an ka mpôl hên njrăng đă kônh wa ân dŏng rsôp vôi yông wăr gŭk gay an dak kloh rsang gay nkhĭt kaman têh sa sôt mblăy ka; dŏng dak puh nkhĭt kaman tâm di gay puh wăr gŭk gay nkhĭt tơm bu kăp sa; rnôk mât ân njrăng way ăp khay kơi ntop vitamin C gay ka n'hao dăng suan chŏl đah ăp ntil nău ji an ka nkhon”.

- Ơ, dăn lah uĕh wa!

Nuĭh rblang: Điểu Thân n'hanh Thị Đoắt