VOV4.M’Nông-Đăk Đoa lah du ntŭk tăm cà phê dŭt jŏ bâh Gia Lai. Tâm ăp năm dăch aơ, bâh geh tâm di ngăch đah ntŭk tăch rgâl n’hanh tâm rgop na nê̆ đah doanh nghiệp tăch cà phê an dak bah dih, jêng nuiđh ƀon lan dôl rgâl nău mât tăm cà phê bâh nău kan ơm rgâl jêng mât tăm cà phê tĭng nău kơp dơn lam ntur neh, kơl an nău tăch ndơ an dak bah dih, mât ueh săk soan n’hanh ueh kloh đah ntŭk gŭ rêh. Phóng viên nkô̆ way nkoch geh nău nchih.

Rnăk vâl geh 1 ha cà phê, nô Si Môn deh năm 1987, ta ƀon Dor 2, xã Glar, nkuăl Đăk Đoa an gĭt, bâh geh pah kan tĭng trong UTZ nĕ lah kơp dơn lam ntur neh mpeh cà phê kloh ueh, mât đăp mpăn săk soan an nuĭh tăm n’hanh mât ueh ntŭk gŭ rêh tâm nău pah kan, jêng âk năm aơ, rnăk vâl nô geh tăch cà phê đah rnoh khlăy lơn đah ntŭk tăch rgâl 1.500 prăk/1kg. Nô Si Môn an gĭt, nô n’hanh ăp rnăk ƀon lan ta ƀon Dor 2 tât râng pah kan ta HTX tuch tăm n’hanh dịch vụ Lam Anh thôn Tuơh Ktu, xã Glar, ton ndrel ƀư cà phê tĭng trong kơp dơn UTZ bâh yan năm 2018 tât aƀaơ. Tĭng nĕ, nău pah kan geh rgâl lĕ rngôch tĭng trong hữu cơ. Tâm nĕ, dak si mât tơm tăm n’hanh phân hóa học lĕ n’huch âk, n’hanh kanŭng geh dŏng ta rnôk tĭng rơh. Nô Si Môn lah na nê̆, mô geh dŏng dak si nkhĭt pih, n’hao rnoh phân hữu cơ n’hanh dak si sinh học tâm nău njrăng bu tuh.

Dôl geh mât 1,5ha cà phê lĕ 20 năm tĭng nău kơp dơn UTZ bâh năm 2018 tât aƀaơ, nô Suân deh năm 1986, ƀon Gloi Wêt, xã Glar, nkuăl Đăk Đoa an gĭt, yan bôk năm mhe geh rgâl, mir tơm bâh nô lĕ hŭch nău geh dŭt âk, kanŭng hôm 1,7 tấn găr rnglăy/1ha. Yơn bâh năm tal 2 let lơ, nău geh ntơm hao, tơm dăng lơn, neh ueh jêng bâh ntơm nô dŏng âk phân hữu cơ. Tĭng nău mbơh bâh nô Suân, mât tăm cà phê tĭng trong kơp dơn UTZ kơl njêng geh cà phê kloh ueh lơn, dăng an săk soan nuĭh tăm n’hanh ntŭk gŭ rêh geh mât ueh đăp mpăn bâh ăp ntil dak si hóa học n’hanh khĭh. Rlău ma nĕ, nău mât tăm aơ kơl n’hao an nău geh mât đăp, bah ir hoach prăk jêng nău geh ueh mir tơm mbra âk lơn.

Wa Lê Hữu Anh, kruanh Hội đồng quản trị nkre ƀư giám đốc HTX tuch tăm n’hanh dịch vụ Lam Anh an gĭt, aƀaơ HTX geh 19 nuĭh kan ndrel n’hanh 31 rnăk tâm rgop kan ndrel, đah lĕ rnoh neh klâp ma 70ha. Lĕ rngôch rnoh neh aơ geh ƀư tĭng nău kơp dơn UTZ. Tâm nĕ 70% nuĭh kan ndrel ta hợp tác xã lah nuĭh Bahnar ta 3 xã Glar, Ia Dơk n’hanh xã Trang bâh nkuăl Đăk Đoa an nău geh cà phê dŭt âk tâm di đah nău mpŏng ăp năm tât rhiăng tấn. Bâh nĕ, hợp tác xã lĕ tâm rgop tăch ntil ndơ an doanh nghiệp way geh tăch cà phê ta ntŭk tăch rgâl dak bah dih, đah rnoh geh đăp mpăn. Wa Lê Hữu Anh an gĭt tay.

“Ƀon lan kan lŏ mir dŭt kơl, tât râng dŭt âk. Nkô̆ ŭch bâh hên lah ƀư geh cà phê găr kloh ueh, jêng gay ma n’hao khlăy tăch nglŭh. Ta meng nĕ rĭ hợp tác xã mbơh tơih ntil cà phê geh nău ntơ Slar Land Coffee, ntŭk kan ndrel dŭt nsrôih lĕ geh săch bâh ăp găr cà phê rnglăy ueh ngăn, bôk năp lĕ geh ntŭk tăch rgâl vơt dơn, geh ntŭk tăch ăp nar lơ ma hao”.

          Wa Bùi Quang Thoại, groi kruanh UBND xã Glar, nkuăl Đăk Đoa an gĭt, bâh geh pah kan tĭng di nău ntrŭnh, jêng nuĭh ƀon lan dôl ntơm geh n’hao nău gĭt vât pah kan, ƀư bên đah cà phê tĭng trong hữu cơ, mât đăp mpăn nău ueh jêng n’hanh nâp nâl.

          “Nău dŏng tĭng nău mpŏng kan kơl an nuĭh ƀon lan gĭt trong nkra njêng dŏng dak si mât tơm tăm an tâm di rơh, mô dŏng dak si nkhĭt pih ƀư mô ueh ntŭk gŭ rêh, n’hao nău khlăy ndơ, geh ƀư luh găr cà phê ueh kloh, mât đăp mpăn tâm di nău mpŏng”.

Ta năp nău ngăn geh mât chăm cà phê chah chrai, huêt jê̆, mô đăp mpăn săk uĕh an tăch n'gluh, nuĭh ƀon lan ân tâm rgop ƀư tĭng di rêng uĕh. Ndrĭ mhâm ƀư tâm rgop? Nuĭh ƀon lan mbra moh ndơ geh tâm rnôk tâm rgop kan nsum đah doanh nghiệp gay mât chăm cà phê? Ăp nău ôp dja mbra dơi wa Thái Như Hiệp- Groi kruanh Hiệp hội Cà phê- Ca cao Việt Nam ơh rblang bah kơi aơ.

- Hơi wa, tĭng may, đah nău kan tăch n'gluh cà phê aƀaơ, ri nău kan tâm rgop ƀư nsum n'hanh rdâk njêng ndơ geh ƀư bah doanh nghiệp ta dak he mhâm mêh?

Wa Thái Như Hiệp: Aƀaơ, ăp rêng mât chăm cà phê tâm dak geh 3600 rêng mât chăm cà phê jê̆ n'hanh têh dôl ntơm rgâl săk ntô bah he n'hanh mât chăm n'hanh ƀư jêng luh găr cà phê kah khlay n'hanh cà phê kloh uĕh gay rgâl nău way bên mbrơi bah ăp ndơ cà phê ma ntơm nơh nuĭh Việt he dŏng bah cà phê yŭk ntrăm, cà phê mpli rlŭ. Let năp tay, gâp lah rjăp, cà phê Việt Nam hŏ mbrơi rgâl săk nơm jêng du cà phê kah khlay n'hanh cà phê kloh uĕh. cà phê dja dơi uănh khlay mât njrăng n'hâm suan an nuĭh ngêt dŏng, n'hanh kơl an nuĭh ƀon lan kan lŏ mir n'hao rnoh khlay. Nău ngăn geh aƀaơ, ăp nuĭh wâr kĭn cà phê jê̆ chrai dôl mbrơi rdâk njêng săk ntơ lư bol păng mô hŏ têh, mô hŏ têh kuâng yơn khân păng ân geh hiệp hội n'hanh ăp n'gâng kan râng kơl an khân păng rdâk njêng du săk ntơ lư, rdâk njêng tuch tăm, du rêng tâm ntêng lêng nsum, rdâk njêng trong soih pháp chế gay khân păng luh tât ntŭk pâl têh ri khân păng mơ tŏng geh ndơ n'hanh khân păng nsing nơm lăp rgum.

- Aƀaơ, Hiệp hội Cà phê - Ca cao Việt nam geh rlău 100 Hội viên lah ăp doanh nghiệp nkret njêng rgum rvăt, tăch n'gluh cà phê, ca cao. Ndrĭ tâm bah ri  aơ nơh, hiệp hội hŏ moh ndơ ƀư gay tâm rgop kan nsum, kan nsum đah ƀon lan kan lŏ mir tăm cà phê ta Tây Nguyên tâm rdâk njêng ntŭk tăm săk rnglăy di rnoh uĕh an tăch n'gluh, mêh wa?

Wa Thái Như Hiệp: Aƀaơ, nău ŭch geh rvăt n'glăp nar lơn ma huêt đê̆ ri ăp doanh nghiệp ân ƀư geh cà phê lơn ma mhâm ƀư gay bah n'gu tơm he mât kân dơi săk kah uĕh. Mât kân dơi bah n'gu tơm rnoh kah uĕh ri he geh ăp ndơ luh jêng tâm di tĭng ăp rnoh di bah nuĭh rvăt n'glăp ri nê lah nkô̆ nău tơm ma mpôl hên dôl ntơm an ƀư lam hvi bah 4 n'gor Tây Nguyên.

Yor aƀaơ rgâl mbrô, keh mbrô lĕ ri nê lah du nău nkoch mpeh păng hôm dŭt ngai đah nuĭh ƀon lan mât chăm. N'hanh ngăn ngăn, lah du doanh nghiệp i ntuh kơl tâm trong kan tuch tăm bah n'gor Gia Lai ri lor  bôk năp he ân gĭt dơi aơ lah du nkual neh Tây Nguyên têh hvi. Păng lah ngoăy tâm ăp ntŭk geh neh ntu têh tâl 2 bah Việt Nam n'hanh lah ngoăy tâm ăp ntŭk neh dŭt săk geh n'hanh dơh uĕh mpeh an tăm tơm cà phê, tơm tiêu. Gay ma tâm rgop kan nsum an geh nău dơi ngăn ăp nkual tăm n'hanh hun hao tơm cà phê jŏ jong bah ăp hợp tác xã n'hanh ăp rmôt ƀon lan kan lŏ mir tâm rgop n'hanh ăp ƀon lan kan lŏ mir ri lor bôk năp doanh nghiệp he ân ntrŏng năl dơi lah he ân jŭr tât tĭng nkual, tĭng mpeh n'hanh tĭng ntŭk  bu tăm gay he ntĭm nti na nê̆ n'hanh he mbra kơl an khân păng ntơm bah bôk năp.

- Let năp tay, Hiệp hội Cà phê- Ca cao Việt Nam mbra moh geh trong nchrăp gay ntrôl dăng tay tăch n'gluh, kơl ƀon lan Tây Nguyên n'hao rnoh khlay bah ƀư cà phê mêh?

Wa Thái Như Hiệp: Aƀaơ Hiệp hội Cà phê - Ca cao Việt Nam ƀư mât tăm cà phê jŏ jong. Tâm nê, rgâl n'gâng kan cà phê robusta jêng n'gâng kan kah khlay gay hun hao jŏ jong tâm ăp n'gor Tây Nguyên. Hiệp hội Cà phê -Ca cao dôl n'hanh ntơm nchrăp gay buăt nthoi ăp nkual tăm bah ăp n'gor Tây Nguyên; kơl an ăp nkual tăm tâm rgop kan nsum gay n'gluh ăp ndơ geh  ƀư ndrel hun hao nsum gay kơl an nuĭh mât tăm n'hao du rnoh khlay jŏ  jong.

Aƀaơ, mpôl hên dôl rdâk njêng ăp nkual tăm tĭng di rnoh dŭt khăch khoch bah ăp ntŭk tăch rgâl, tâm nê geh Mỹ, Châu Âu, Nhật Bản mô lah Hàn Quốc. Yơn gay pơk hvi ta ăp n'gor Tây Nguyên ri ân geh du năm khay dŭt jong. Kô̆ yơn lhăt ma dŭt khlay lah aƀaơ lah ân geh ăp n'gâng kan n'hanh Chính phủ râng ndrel đah hiệp hội n'hanh ndrel ăp doanh nghiệp gay pơk hvi nkual tăm.  

- Ơ, dăn lah uĕh wa!

Nuĭh rblang: Điểu Thân n'hanh Thị Đoắt