Hát nhà tơ - hát, múa cửa đình của Quảng Ninh được công nhân là Di sản văn hoá phi vật thể Quốc gia bởi loại hình nghệ thuật này đã tồn tại hàng nghìn năm, gắn liền với cuộc sống lao động của cư dân ven biển.

Trong căn nhà nhỏ ở thôn Trại Giữa (xã Đầm Hà, huyện Đầm Hà, Quảng Ninh), mặc dù mặt trời đã khuất từ lâu, nhưng nghệ nhân nhân dân Đặng Thị Tự (năm nay đã 98 tuổi) vẫn say sưa hướng dẫn các con cháu tập những điệu hát nhà tơ - hát, múa cửa đình. 

Hát nhà tơ - hát, múa cửa đình gồm: Giọng vọng, giọng thét nhạc, giọng thả, giọng huỳnh, giọng giai, giọng phú, giọng xà lam (ca trù), giọng hãm và giọng thập nhị tứ hiếu kết hợp với các điệu múa: Múa dâng nhan, múa tế, múa đèn, múa bông.

Là một trong số ít người có thể trình diễn nghệ thuật hát nhà tơ - hát, múa cửa đình bằng lối hát cổ, lời ca của nghệ nhân nhân dân Đặng Thị Tự kết hợp với tiếng phách, tiếng đàn đưa người nghe đắm chìm trong không gian yên bình của vùng quê ven biển.

Sinh ra ở vùng ven biển Quảng Ninh, tuổi thơ của bà Đặng Thị Tự thấm đẫm âm hưởng của nghệ thuật hát nhà tơ - hát, múa cửa đình. Năm 17 tuổi, bà bắt đầu đi hát và dần trở thành đào nương có tiếng.

Với giọng hát truyền cảm và phong cách múa nhẹ nhàng, uyển chuyển, nghệ nhân Đặng Thị Tự không chỉ hát trong các chương trình văn nghệ ở hội đình làng lân cận và các địa phương trong tỉnh mà còn được mời sang đình làng người Việt tại Quảng Tây, Trung Quốc biểu diễn. Năm 2019, bà Đặng Thị Tự vinh dự được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân nhân dân.

(NNND Đặng Thị Tự là người duy nhất ở xã Đầm Hà còn nhớ được 9 làn điệu cổ của hát nhà tơ - hát, múa cửa đình - Ảnh: VOV)

Gắn bó cả cuộc đời với nghệ thuật hát nhà tơ - hát, múa cửa đình, Nghệ nhân nhân dân Đặng Thị Tự thuộc rành rọt 39 bài hát với 9 giọng gồm 755 câu hát và luôn sẵn lòng truyền dạy lại cho các thế hệ sau. Tiếng lành đồn xa, nhiều người trẻ nhưng có chung niềm đam mê với nghệ thuật dân gian từ các vùng quê của Quảng Ninh đã tìm đến nghệ nhân nhân dân Đặng Thị Tự để được truyền dạy những kỹ năng đặc biệt của nghệ thuật hát nhà tơ – hát cửa đình.

Tuy tuổi đã cao, sức đã yếu, nhưng bà vẫn miệt mài truyền dạy lối hát cửa đình cho lớp trẻ. Bà dạy hết lớp này sang lớp khác. Với bà, được truyền dạy cho lớp trẻ cũng là một niềm vui. Bà luôn tâm niệm: "Để hát nhà tơ, hát - múa cửa đình sống mãi và phát huy giá trị trong đời sống, cần sự vào cuộc đầy tâm huyết, trách nhiệm của chính các nghệ nhân dân gian".

Hiện nay đội hát múa nhà tơ - hát cửa đình của huyện Đầm Hà có trên 40 người đang tiếp tục thực hiện các làn điệu hát múa của cụ nghệ nhân Đặng Thị Tự truyền dạy.

Là vùng đất mạnh về du lịch, nếu Quảng Ninh biết khai thác những giá trị đặc trưng của văn hóa phi vật thể sẽ đa dạng hóa được các sản phẩm du lịch, góp phần tạo những nét riêng để thu hút du khách trong nước và quốc tế. Với nghệ thuật hát nhà tơ - hát, múa cửa đình, càng cần hơn một sự đầu tư bài bản cả về công tác nghiên cứu, truyền dạy cho các thế hệ trẻ./.

Thu Hằng/VOV Đông Bắc