Người Chăm làng Phú Nhuận, xã Phước Thuận, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận vẫn lưu giữ những câu hát ngâm Ariya bằng cách thành lập câu lạc bộ hát ngâm Ariya, mở lớp truyền dạy hát Ariya cho đồng bào dân tộc mình.

Bà Châu Thị Đông, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Trầu cau hát ngâm Ariya Phú Nhuận, chia sẻ: "Muốn đọc được Ariya thì phải biết chữ Chăm cổ. Tự ái tiếng mẹ đẻ của mình mà không biết nên quyết tâm ngày đi làm, tối về tự học. Chữ Chăm như rồng rắn, khi học, tôi liên hệ thực tế cho dễ nhớ. Nếu mình không làm từ bây giờ thì con cháu không ai còn biết đến. Vì vậy, tôi cố gắng làm được cái gì cho con cháu thì làm".

10 năm hoạt động, Câu lạc bộ Trầu cau  đã tổ chức nhiều lớp dạy chữ Chăm cổ, ngâm thơ Ariya và sưu tầm được hơn 80 tác phẩm văn học nghệ thuật, dân ca, dân vũ, câu chuyện dân gian... Bà Đông và các nghệ nhân, hội viên của câu lạc bộ trăn trở làm sao duy trì sự sống cho câu lạc bộ nói riêng và Ariya Chăm nói chung.

Làng Chăm Phú Nhuận, nơi lưu giữ những câu ngâm Ariya

Câu lạc bộ hoạt động theo hình thức xã hội hoá, các hội viên hoạt động tự nguyện. Câu lạc bộ đã và đang là địa chỉ đỏ cho những ai quan tâm, yêu thích Ariya. Bà Thành Thị Sử, 67 tuổi, ở thôn An Nhơn, xã Xuân Hải, huyện Ninh Hải, tỉnh Ninh Thuận, vì đam mê Ariya, đã không ngại đi xa hơn 40 km để đến với Câu lạc bộ Trầu cau Phú Nhuận.

"Tôi từ làng An Nhơn đến Phú Nhuận để theo học Ariya, dân ca Chăm về dạy lại cho con cháu để biết giữ gìn văn hóa dân tộc mình. Đến Câu lạc bộ  Trầu cau thôn Phú Nhuận diễn ngâm Ariya, tôi rất thích vì rất gần gũi với đời sống đồng bào chúng tôi. Bây giờ, giới trẻ hầu hết không ai biết đến, còn người già thì dần dần không còn nữa" - bà Thành Thị Sử nói.

 Hát ngâm Ariya có nhiều đề tài về thế thái nhân tình, xã hội, nói đến luân thường đạo lý, giáo dục con người, nông lịch thời vụ gieo cấy, ca ngợi quê hương đất nước, như bài: ariya Chăm - Bini,  ariya glang anak, ariya pato adat, ariya hatai paran… Ariya thường được diễn xướng trong dịp lễ, lễ cầu mùa, đám cưới, đám tang…

Một số thành viên Câu lạc bộ Trầu cau

Do không có không gian diễn xướng, thường những lúc nông nhàn, các nghệ nhân, hội viên câu lạc bộ hội tụ về nhà bà Đông hát ngâm để duy trì hoạt động. Muốn hát ngâm được Ariya, học viên  phải mất ít nhất 2 năm học chữ Chăm và thuộc cả trăm làn điệu.

Sự khắt khe của thể loại thơ cổ này đã làm khó những bạn trẻ đam mê nó. Hiện nay, số lượng hội viên của câu lạc bộ Trầu cau chỉ còn khoảng 20 người. Hầu hết các hội viên đều ngoài 60 tuổi.

Ông Phú Vận, 70 tuổi, vẫn lưu giữ lại những bài hát ngâm Ariya qua những cuốn sách bằng chữ Chăm cổ ( akhar Thrah) mà ông cha để lại. Những cuốn sách hoen ố, đầy vết bẩn là dấu vết của thời gian. Sách được đóng rất sơ sài, dùng dây đay buộc gáy, chất giấy thô ráp. Có những quyển sách đã mục nát, được ông chép lại. Ông Vận biết đó là những sách quý nên đã cất giữ rất cẩn thận.

Hiện nay, trong cộng đồng Chăm còn rất ít người biết đọc, ngâm Ariya. Những người hiểu, biết hát ngâm hiếm hoi như bà Đông, bà Sử, ông Vận cũng đã sắp xỉ 70 tuổi.

Ái Nghiêm/VOV-TP.HCM