VOV4.Sêdang - Pêt loăng yâu păn hdrong xo prế cho troăng prôk nếo tung tơdroăng ki hơ’lêh pêt hdrê loăng, păn mơnăn mơnoâ dêi hên vâi krâ nhŏng o a tơring Dak Glong, kong pơlê Dak Nông. Ƀă kong prâi rơngiâp lĕm, tơniăn, mâu deăng kơphế ki hiăng krâ ôh tá plâi xếo mê hiăng châ vâi krâ nhŏng o hơ’lêh pêt loăng yâu păn hdrong xo prế, tơƀrê ‘na cheăng kâ. Loăng yâu păn hdrong hiăng pro ai pơxúa ‘na liăn ăm hên rơpŏng a tíu kố.

Mâu hơnăm achê kố, kơphế chu rơpâ, tiu tâ pơreăng hlâ hên hĭn pro ăm tơdroăng ki pêi lo liăn dêi rơpŏng ngoh Phạm Văn Hiệp a thôn Dak Lang, cheăm Quảng Khê kơdroh hên. Tung môi hdroh lăm ngi kong pơlê Lâm Đồng pôu dêi nhŏng o hlo túa pêt loăng yâu păn hdrong dêi hên rơpŏng kuăn pơlê akố hlo tơƀrê ‘na cheăng kâ. Ngoh Hiệp hăng khên tơnôu hơ’lêh môi iâ dêi ƀăng tơnêi pêt kơphế ki hiăng krâ pêt hdrê loăng yâu ki ai hên tơkâng.

Klêi kơ’nâi lối 4 khế rak ngăn dêi kơdrum loăng yâu rơpŏng ngoh xông kân lĕm ai hên hlá ƀă châ mâu rơpŏng păn hdrong roê ƀă yă kơnâ. Hlo tơƀrê, ngoh Hiệp hiăng hơ’lêh lối 1 ha kơphế pêt loăng yâu păn hdrong. Ngoh Hiệp ăm ‘nâi, pêt loăng yâu păn hdrong xo prế pêi lo liăn hên tâ tâng vâ pơchông ƀă mâu hdrê loăng ki ê. Apoăng rơpŏng bu pro hngêi păn hdrong dâng 50 met karê troh nôkố hiăng po rơdâ hngêi ki păn tâk troh vâ chê 250 met karê.

“Hdrối nah á pêt kơphế hlo bu châ liăn iâ, klăng rôh kơphế chu rơpâ mê á hơ’lêh pêt loăng yâu tâi. Á hlo pêt loăng yâu kố pêi lo liăn tâk péa hdroh ƀă pêt kơphế. Apoăng á păn 2 kơhôp hdrong prế troh nôkố á hiăng păn tâk 20 kơhôp rêm khế. Á hlo pêt loăng yâu to lâi hơnăm kố tơniăn ƀă kơvâ păn hdrong xo prế gá chía rơhéa. Nôkố, tung thôn ai to lâi chât rơpŏng vâi păn tiô ƀối”.

Kơdrum loăng yâu păn hdrong dêi rơpŏng nâ Hồ Thị Thảo (‘na hơ’ếo)

Xuân môi tiah mê, sap ing hâi ki hơ’lêh cheăng pêt loăng yâu, păn hdrong xo pré, rêm khế rơpŏng nâ Hồ Thị Thảo, a thôn 8, cheăm Quảng Khê xuân châ xo lối 33 rơtuh liăn. Nâ Thảo ăm ‘nâi, nôkố, rơpŏng nâ hiăng hơ’lêh lối 4 ha tơnêi pêt kơphế, loăng plâi kâ chiâng pêt loăng yâu păn hdrong. Pêt kơphế, tiu mê mơ’nui hơnăm bu nếo châ krí, mê pêt loăng yâu păn hdrong xo prế kố châ lo liăn plâ hơnăm, malối cho prế ai dâng lâi pơrá châ khu ki roê troh roê tâi.

“Á hiăng pêt loăng plâi kâ pêi kơphế la xuân ối hâk vâ tâ ƀă tơdroăng ki pêt loăng yâu păn hdrong xua gá tơ’lêi, ôh tá ‘no liăn hên. Á hlo pêt loăng yâu rĕng ai liăn tâ, ƀă kơbố xuân chiâng vâ pêt tâi. Păn hdrong akố mê gá châ hên xua kong prâi rơngiâp lĕm. Á riân prế hdrong tê 120 rơpâu liăn môi kg mê ƀă 4 ha yâu dêi rơpŏng rêm hơnăm ôh tá riân liăn ‘no hrê ăm tơdroăng ki rak ngăn mê ối châ xo liăn lối 400 rơtuh. Tâng vâi krâ nhŏng o rơhêng vâ pêt loăng yâu mê athế khên tơnôu pêt ƀă pôi tá tơmiât hên ‘na tơdroăng ki tê xua tiú tê gá hên”.

Hngêi ki păn hdrong dêi rơpŏng ngoh Phạm Văn Hiệp

Nôkố, a cheăm Quảng Khê hiăng ai 157 rơpŏng kuăn pơlê hơ’lêh lối 100 ha tơnêi chiâng pêt loăng yâu păn hdrong xo prế. Tung mê, tơkŭm hên a thôn 8, thôn 7, thôn 3, thôn Dak Lay ƀă thôn Tân Tiến rêm thôn vâi krâ nhŏng o ối pêt châ 20 troh 30 ha. Rơtế amê hên rơpŏng ối po pông dêi ƀăng tơnêi ki ôh tá dâi lĕm chiâng hơ’lêh pêt loăng yâu xo hlá, tê ăm mâu rơpŏng ki păn hdrong a cheăm.

Pôa Phạm Văn Duẩn, kăn hnê ngăn cheăm Quảng Khê ăm ‘nâi, tâng vâ pơchông ƀă mâu hdrê loăng ki ê môi tiah kơphế, tiu, loăng plâi kâ mê kơxô̆ liăn ‘no cheăng apoăng pêt loăng yâu păn hdrong ôh tá hên. Rơtế amê mâu kế tơmeăm xúa ăm tơdroăng ki păn hdrong gá tơ’lêi, rơpâ liăn, kih thuât, hdrê châ kơvâ pêi chiâk deăng tŏng kum mê gá tơ’lêi hlâu ăm tơdroăng ki păn hdrong.

Vâ vâi krâ nhŏng pêi khât ƀă cheăng păn hdrong, cheăm dế tơrŭm ƀă mâu khu mơdró kâ vâ rơtế ‘no liăn roê xo tâi tâng mâu prế kum vâi krâ nhŏng o pêt, păn tơniăn.

“Tung 3 hâi achê kố, loăng yâu păn hdrong hiăng kum ămhên rơpŏng kuăn pơlê dêi cheăm Quảng Khê tơniăn mơnhông cheăng kâ ƀă ai hên rơpŏng hiăng mơ-eăm hluăn ing kơtiê kơnôm ing troăng prôk ki nếo ƀă tơdroăng ki pêt loăng yâu păn hdrong. Ƀă ƀăng tơnêi vâ chê 14 rơpâu ha tơnêi ki chiâng xêh ƀă vâ chê 10 rơpâu ha tơnêi pêi chiâk deăng, cheăm hlo tơdroăng ki mơnhông pêt loăng yâu păn hdrong kô kum ăm kuăn pơlê chiâng vâ pêt ƀă xúa mâu ngế pêi cheăng a cheăm dêi mâu rơpŏng. Tơdrêng amê Tíu xiâm tê mơdró kih thuât dêi tơring xuân hiăng tŏng kum ăm cheăm tơring hên rôh po lâm hnê mâu tơdroăng ki rơkê plĕng ăm kuăn pơlê a cheăm ‘na cheăng pêt loăng yâu păn hdrong.

Tơdroăng pơ’lêh loăng yâu păn hdrong a tơnêi pêt kơphế ki hiăng krâ a cheăm Quảng Khê, tơring Dak Glong, kong pơlê Dak Nông hiăng hlo tơ-brê nhên. Tơdroăng tơpui tơno ƀă pôa Mai Văn Tùng, Ngế pơkuâ ƀơrô ngăn chiâk deăng ƀă mơnhông mơdêk thôn pơlê  Dak GLong ‘na mâu tơdroăng tơdjâk troh tơdroăng cheăng pơ’lêh hdrê loăng pêt, tơniăn ăm xiâm pêi lo tơmeăm ing chiâk deăng dêi kong pơlê kô nhên tâ troăng rơhlâ dêi  tơring.

-Pôa tối ăm ‘nâi mâu tơdroăng pơ’lêh tung pêt loăng plâi dêi tơring Dak Glong hnê troh tơdroăng mơdêk tâ nếo pơla ki pơxúa dêi mâu tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng dêi tơring?

-Pôa  Mai Văn Tùng: Tơring Dak Glong ai tơnêi pêt kơphế hên dâng 17 rơpâu ha. Tung pơla hdrối kố nah, tơdroăng pêt kơphế hlo ôh tá tơ-ƀrê, yă tê ôh tá tơniăn mê tơring ai troăng rơhlâ pơ’lêh pêt mâu hdrê loăng ki ê a tơnêi pêt kơphế ki hiăng krâ, ôh tá ai plâi hên a tơnêi tíu ki ôh tá tơtro pơ’lêh pêt loăngplâi kâ, pêt loăng yâu păn hdrong. Pakĭng mê, a mâu tơnêi pêt tiu ki hiăng hlâ xuân pơ’lêh pêt loăng yâu păn hdrong ƀă pêt kơchâi, plâi pôm ki iâ hâi rôh apoăng hlo châ xo hên tâng vâ pơchông ƀă hdrối nah.

Tơnêi pêt loăng yâu păn hdrong tung lâp tơring dâng 353 ha, loăng plâi kâ tŭm túa dâng 1.800 ha, vâ tối plâi gá ôh tá tơniăn. Tơdroăng djâ pêt mâu loăng plâi nếo  ki  tơ-ƀrê ‘na veăng kum kih thuât mê Ƀơrô ngăn ‘na chiâk deăng tơrŭm ƀă Khu xiâm ngăn pêi chiâk deăng ƀă mơnhông mơdêk thôn pơlê ƀă mâu khu xiâm ki ê hiăng kum kuăn pơlê rah xo hdrê ki dâi lĕm, má péa pêi pro tiô pơkâ khoa hok kih thuât, má 3 cho mơjiâng mâu túa pêi ing mê vâ po rơdâ.

Ki vâ tối troh nôkố mâu loăng plâi kâ, loăng yâu păn hdrong, mâu loăng plâi iâ khế môi tiah kơchâi, pôm, plâi tơtro ƀă tơnêi hyôh kong prâi a tơring Dak Glong.

-Pôa tối ăm ‘nâi ki tơbrê tung pơ’lêh hdrê loăng plâi nôkố a kong pơlê môi tiah lâi?

Pôa Mai Văn Tùng: Nôkố ƀă mâu túa pêi cheăng ki nếo môi tiah pêt loăng yâu păn hdrong, pêt sầu riêng lơ pêt mâu loăng plâi ki iâ khế môi tiah kơchâi, pôm plâi, mê ki tơ-ƀrê ‘na cheăng kâtung môi ƀă tơnêi kâ tâ pêt kơphế ing 4 - 5 hdroh. Kố cho tơdroăng ki tơxâng hâk mơnê. Ƀă mâu túa môi tiah pêt loăng yâu păn hdrong mê troh nôkố ki tơ-ƀrê cheăng kâ hên, tơdroăng tơbleăng pêi ƀă tê tơmeăm pêi lo tơniăn. Hdrong prế kô chiâng pêt a mâu tơnêi ki kŭn tâng pêt kơphế tiu kô châ xo iâ.

Ƀă loăng yâu păn hdrong kuăn pơlê kô chiâng xuá tâi tâng mâu túa tơnêi ing tơnêi long têa, kĭng long xuân chiâng pêt tơvât mâu hdrê loăng plâi kâ drêng loăng plâi hâi xông kân. Pin kô chiâng xúa tơnêi pêt mâu loăng vâi xông dâi lĕm.

-Tơdroăng mơnhông mơdêk rĕng mâu hdrê loăng plâi kâ, loăng yâu păn hdrong pro pá môi tiah lâi tung tơdroăng kum tê mâu tơmeăm pêi lo ăm kơvâ pêi chiâk deăng tơring?

Pôa Mai Văn Tùng: Tung pơlahdrối kố nah, ƀă tơdroăng pêt hên mâu loăng plâi kâ pơ’lêh ăm mâu tơnêi pêt loăng plâi kơphế ƀă hlo xông dâi lĕm.  La ƀă tơdroăng mơnhông cheăng kâ ƀă mơnhông mơdêk ôh tá tiô pơkâ, ôh tá tiô tơdroăng púi vâ, tơdroăng tê mơdró chiâng troh tơdroăng tê plâi kâ môi tiah plâi bơr trâm hên xơpá. Ƀă troăng rơhlâ cơ quan peăng tơring hnê mơhno ăm kuăn pơlê mơdêk tiôtơrŭm dêi mâu tíu pêi cheăng khu mơdró rôe tơmeăm pêi lo.

Drêng pin pơkâ troăng rơhlâ rak tơniăn tê mơdró mê pin nếo tơkŭm pêi pêt. Malối tung rôh pơreăng tâ tú mê hên tơmeăm loăng plâi kâ hiăng tro ŭm ôh tá châ tê mê chiâng pá ăm kuăn pơlê. Peăng mâu kơvâ cheăng dêi tơring ngin pơkâ tơdroăng tơdroăng ‘no liăn cheăng apoăng cho tơkŭm pêi pêt tiô troăng rơhlâ pêi chiâk deăng tơniăn, pêi pêi lo tơmeăm krúa ai tiah mê ‘nôi tơmeăm pêi lo dêi kuăn pơlê nếo châ tơ’lêi tăng tíu tê rôe ƀă kô tơ’lêi tơdjêp ƀă mâu tíu rôe tơmeăm. 

Ngin hiăng mơ-eăm tŏng kum kuăn pơlê mơjiâng mâu túa cheăng VietGAP, mâu pơkâ tơniăn ‘na pêi chiâk deăng ki ê vâ ing mê châ tê tơniăn tâ ƀă ing mê kô ai tíu tơrŭm tê hên kế tơmeăm tâ.

-Kơvâ ngăn pêi chiâk deăng tơring hiăng mơ-eăm môi tiah lâi ƀă kuăn pơlê tung pêi chiâk?

Pôa Mai Văn Tùng: Tơdroăng ki xiâm cho tơdroăng tê  tơmeăm pê lo. ‘Na ki xiâm dêi tơmeăm pơtih môi tiah nôkố pêt loăng yâu păn hdrong mê hiăng ai mâu kŏng ti, tíu pêi cheăng mot tơdjêp ƀă khu pêi cheăng tơrŭm dêi tơring vâ tơkŭm pêi tiô mâu pơkâ ki vâi tơbleăng ing mê tơhrâ kô rôe tơmeăm pêi lo dêi kuăn pơlê. Ƀă tơring ƀă kơ koan cheăng ‘na kơvâ mê ngin hiăng mơ-eăm kum kuăn pơlê tiô troăng rơhlâ pêi chiâk ki tro, pêi chiâk pê lo tơmeăm krúa, môi pâ kum kuăn pơlê vâ châ mơnhên tối ing mê tăng tíu tê ƀă pêi pêt tơniăn tâ.

Ki ê nếo xuân pâ thế mâu kơ koan râ kơpêng krếo ‘no liăn cheăng vâ tơ’mot mâu kŏng ti, mâu khu mơdró ki kân mot a tơring vâ kum kuăn pơlê tung tơdroăng pêi lo tơmeăm pro tơmeăm ƀă hlối tơhrâ kô rôe tơmeăm ki kuăn pơlê pê lo. Hlối tơrŭm ƀă mâu khu mơdró pêi cheăng tiô mâu pơkâ ki khu mơdró tơbleăng vâ ing mê ai tơrŭm pêi lo tơmeăm, tê kế tơmeăm kuăn pơlê pê lo.

-Hôm mơnê kơ pôa!

Katarina Nga- Gương tơplôu ƀă tơbleăng