Tung [ăng tơnêi pêt kơxu ki hiăng krâ, mê a khế 4/2020 rơpo\ng pôa Nguyễn Văn Chung, ối a thôn Tân Lập, cheăm Dak Ru, tơring Dak Rlâp hiăng hơ’leh pêt krui kơxái vâ tê ngi kong têa. {ă kơlo ‘no liăn dâng 300 rơtuh, rơpo\ng pôa Chung ai 2 ha krui kơxái châ tôh têa ki chiâng tôh xêh, ai tơdrá loăng vâ hếo krá, nôkố hiăng châ krí xo.

‘’Hơ’leh pêt krui kơxái á xuân xúa tiô pơkâ pêt ki nếo môi tiah nôkố, [ă kơtăn dâng 3.5m 1 xiâm, têa tôh [ă [ek tâi. Pêt [ă kơxo# ki hên mê ko\ng ti roê xo xuân tơniăn. Xuân hnê mơhnhôk vâi krâ nho\ng o pêt krui kơxái mê pêt tiô troăng sinh hok gá tro má môi, phon mê á xuân mơdêk choi phon hóa hok la iâ, sap ing pêt troh nôkố tá hâi tâi 1 ta#n phon NPK rơvât ăm kơdrum kố’’.

Ai tơnêi trâp, ôh tá le\m, rơpo\ng pôa Triệu Văn Hương, cheăm Dak Ru, tơring Dak Rlâp xuân hiăng ‘no liăn pêt 1 ha krui kơxái tiô troăng hưh cơ. Hdrối vâ pêt, pôa hiăng hbrâ rơnáu tơru\m [ă khu mơdró kâ vâ hnê tối khoa khoa kih thuât [ă roê xo krui kơxái kố. {ă tơdroăng ki tơru\m kum pôa [ă vâi krâ nho\ng o hbrâ rơnáu tung tơdroăng ki tê [ă yă tê. Tung kơdrum, mâu túa pơkeăng [ă phon rơvât ăm krui kơxái pơrá athế ối tung inâi ki ăm phêp, rak tơniăn, ôh tá tơdjâk ‘mêi troh kong prâi tơnêi tíu troh ivá.

‘’Hdrối nah, ngin pêt krui kơxái ki vâi hmâ pêt, mê nôkố tâng vâ pơchông [ă pêt krui kơxái krúa mê xuân ôh tá tơvâ klâi, ‘no liăn mê xuân tơ’mô dêi rơpó há, xông kân le\m. Tiô tơdroăng ki rơhêng vâ dêi kuăn pơlê mê tiah lâi ngin pêt krui krúa tê châ yă kơnâ tâ’’.

Pôa Phạm Văn Long cho môi tung mâu kuăn pơlê ki rơkê ple\ng tung pêt krui kơxái ki vâ tê ngi kong têa ê a cheăm Dak Ru, klêi kơ’nâi 3 hơnăm pêt, hlo tơ-[rê khât, hơnăm kố pôa pơtối pêt 1 ha krui kơxái. Tung kơchơ, yă tê krui kơxái hưh cơ kơnâ tâ tâng vâ pơchông [ă krui ki vâi hmâ pêt. Túa má 1 ai yă 35 rơpâu liăn môi kg; túa má 2 ai 25 rơpâu liăn môi kg; túa ki má mơ’nui nôkố châ tê [ă yă 14 rơpâu liăn môi kg.

‘’Vâ châ tơdroăng pơkâ tê ngi kong têa ê ôh ti xê tơdroăng ki tơ’lêi hlâu, kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng pêt séa ngăn rêm hâi, hlo tro pơreăng kâ mê athế xôh kơdê tơdrêng, pôi tá lôi ton’’.

Ki khât a Dak Nông nôkố, kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng hmâ pêt ki hên cho hdrê krui kơxái Đài Loan. Hdrê krui ki kố tâng rak ngăn le\m gá kô ai plâi kơtốu hên dâng 70 – 100 ta#n tung môi ha, [ă yă tê sap ing 15 troh 17 rơpâu liăn môi kg, tâng krui châ tiô pơkâ ki vâ tê ngi châu Âu mơni kô châ tê [ă yă tâk péa hdroh. Ôh tá riân liăn ngân ‘no rak ngăn mê kuăn pơlê ối châ xo laih dâng 100 rơtuh liăn tung môi ha.

Vâ ai kơpong pêt tơniăn, mâu tíu ki roê, ko\ng ti hiăng hbrâ tơru\m [ă kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng vâ pêt krui kơxái, tung mê ai ko\ng ti pêi cheăng tiô rơnó môi tung khu pêt tê mơdró Long Huệ. Pôa Nguyễn Chí Long, kăn pơkuâ Ko\ng ti kố ăm ‘nâi:

‘’Peăng Ko\ng ti Long Huệ xuân hiăng k^ tơkêa [ă kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng, ai mâu rơpo\ng ki ‘nâ hiăng tơhrâ yă [ă tá yă ki ôh tá tơniăn (kơlo tơkêa châ k^ sap ing apoăng) mê á tơhrâ [ă vâi, [ă mâu tơdroăng kô roê tiô yă kơchơ tê mơdró tê. Á kô mơ-eăm tăng tíu tê [ă k^ tơkêa ki kân vâ pro tiah lâi kuăn pơlê pêt châ hên krui kơxái vâ tê châ yă tơniăn tâ’’.

Dak Nông ai tơnêi hyôh kong prâi tơtro [ă hên loăng plâi, tung mê ai krui kơxái. La ki khât ăm hlo tơdroăng pêt [ă mơdêk pêt mâu hdrê loăng plâi mê xuân nếo pêt iâ utâi utá, pêt ngăn to vâ, ôh tá tiô pơkâ mê tíu ki vâ tê mâu plâi ôh tá tơniăn, tơ’lêi lu\p. Ngế chêh hlá tơbeăng ‘na kơvâ mê ai tơpui tơno [ă jâ Nguyễn Thị Tình, kăn pho\ pơkuâ ngăn ‘na chiâk deăng [ă mơnhông thôn pơlê Dak Nông vâ ‘nâi mâu troăng hơlâ, luât pơkâ dêi kơvâ pêi chiâk deăng kong pơlê Dak Nông tung mơdêk pêt loăng plâi krá tơniăn ton.

-Ô jâ, jâ tối ‘na mơnhông pêt krui kơxái a kong pơlê Dak Nông troh pơla kố ga ti lâi?

-Jâ Nguyễn Thị Tình: ‘Na tơdroăng mơdêk pêt krui kơxái tung kong pơlê Dak Nông troh nôkố tiô kơxo# riân dêi mâu tơring cheăm troh hơnăm 2020 mê tơnêi pêt krui kơxái châ dâng 1.700 ha, [ă châ xo plâi 30 ta#n/ha, [ă kơxo# plâi ki krí pê châ vâ chê 40 rơpâu ta#n. Kong pơlê ai tơnêi pêt krui kơxái hên má môi tung kong pơlê ki tơku\m pêt hên a 2 tơring cho Tuy Đức ai lối 500ha, tơring Dak Song vâ chê 600ha.

Péa tơring mê cho kơpong hdrối nah kuăn pơlê pêt hên má môi, klêi mê xuân tro pơreăng kâ  pro re\ng hlâ hrá, [ă hên deăng chúa lôi tơnêi l^ng kuăn pơlê hiăng re\ng hơ’leh pêt hdrê loăng ki ê. Vâ tối kuăn pơlê xuân ối pêt tiô troăng hơlâ hmâng vâ, tơdroăng pêt ai tơru\m dêi rơpó tiô túa pêi cheăng tơru\m xuân hâi hlo hên, tơdroăng tê xuân hmâng vâ há tiô mơngế vâ rôe [ă mâu tíu ki rôe, hâi rôe tiô khu, hâi tơru\m krá [ă dêi rơpó ‘na ki vâ pro tơniăn ton ta ah‘’.

-Nôkố krui kơxái a Dak Nông hâi ai tíu ki tê tơniăn, xua mê yă tê ai drêng to drêng chu, mê tiô jâ troăng hơlâ ki lâi vâ tơkâ luâ tơdroăng mê?

-Jâ Nguyễn Thị Tình: {ă tơdroăng tíu tê tơniăn ăm krui kơxái mê xuân ai hên ki tơdjâk troh, môi tung mâu tơdroăng ki xiâm [ă xua tung kong pơlê kuăn pơlê xuân dế ối pêt hmâng vâ utâi utá, plâi vâ tê hâi bê hên, kơpong pêt hâi teăm hên. Tơdroăng pêt tiô túa tơru\m [ă tiô mâu pơkâ môi tiah VietGAP, GlobalGAP xuân hâi teăm hên, xua mê tơdroăng tơ’mot mâu khu tê mơdró kân vâ kum rôe plâi, ‘no liăn pêt rak ngăn plâi ăm kuăn pơlê nếo bú hlo ai 4-5 tíu rôe têng pro, tê krui kơxái a túa pro ối ku\n tê tiô kơpong, tiô khu. Xua mê ki tơ-[rê dêi plâi krui kơxái hâi tơniăn tơdâng tơ’mô [ă hâi tơ’mot khu mơdró ki kân vâ rôe.

-Vâ mơdêk pêt krá tơniăn krui kơxái mê tiô jâ tơdroăng ki xiâm gá alâi? Khu xiâm ngăn chiâk deăng kô mơjiâng [ă mơnhông pêt krui kơxái krá tơniăn ki tiah lâi?

-Jâ Nguyễn Thị Tình: Tung la ngiâ vâ mơnhông mơdêk pêt krui kơxái tung kong pơlê Dak Nông tơniăn, ai tíu tê tơniăn ton, mê ki hdrối thế rak tơniăn ‘na hdrê, tơniăn ăm kơpong pêt. Tiô tối hdrối ăm mâu kuăn pơlê ‘nâi châ xúa ing cheăng kâ xuân môi tiah khu ki vâ rôe [ă krui kơxái. Ing mê, vâ kuăn pơlê pơkâ troăng hơlâ tơmâng khât troh tơdroăng ki mơnhông pêt krui kơxái vâ pro pơxúa ki châ xo tơ’mot liăn ăm vâi ôh tá xê cho loăng plâi ki teăng ki vâi hmâ tơmiât sap ing nah troh nôkố vâ kăn pơlê pơkâ pêt krui kơxái ki pêt tơchoâm.

Ing mê kal thế ai hnê mơhno ing mâu kong pơlê tơring hnê troăng hơlâ pêi loăng plâi tiô kơpong ăm kuăn pơlê vâ mơnhông tơ-[rê. Kum hnê kuăn pơlê túa pêt rak ngăn xuân môi tiah rah hdrê pêt vâ pêt krui kơxái pro ti lâi hlối tơniăn le\m ăm plâi, hlối kơdroh dâi pơkeăng xôh kơdê oâ hdrong ki lơ pro tơdjâk ‘mêi troh plâi. Tơbleăng mâu luât pơkâ tơ’mot hên ngế vâ pêt [ă hlối tơbleăng ăm mâu khu mơdró kơjo kum ‘no liăn mơjiâng pro hngêi kơmăi têng, pro têa krui kơxái vâ tơniăn tơdroăng lăm rôe, tê plâi ăm kuăn pơlê.

Hôm mơnê hên!

Gương – Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng