VOV4.Sêdang - Hlo yă tê mâu kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng chu rơpâ pro ăm tơdroăng pêi loliăn dêi hên vâi krâ nhŏng o tro tơdjâk. Laga, xua kong prâi tơniăn rơngiâp, kơpong tơnêi tơtro ƀă hdrê loăng plâi kâ hên rơpŏng a kong pơlê Dak Nông hiăng hbrâ rơnáu tung tơdroăng ki hơ’lêh mâu hdrê pêt, pro ai hên kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng dâi lĕm, pro ai pơxúa tơƀrê ‘na liăn ngân. Ngế chêh hlá tơbeăng ai chêh ki tơƀrê tung hơ’lêh pêt hdrê loăng a cheăm Dak Nia, pơlêkong kơdrâm Gia Nghĩa, kong pơlê Dak Nông.

Pôa Lầu A Si thôn Phú Thôn, cheăm Dak Nia, pơlê kong kơdrâm Gia Nghĩa, kong pơlê Dak Nông ai lối 36 ha tơnêi chiâk. Hdrối nah, a ƀăng tơnêi ki kố pôa pêt kơphế, tiu la xiâm tiu hlâ hên hĭn, yă kơphế tê ôh tá tơniăn mê châ liăn tơkâ bú iâ. Pôa Si hiăng khên hơ’lêh pêt plâi mit, tơvât ƀơr ƀă sầu riêng. Pôa Si ăm ‘nâi, kơdrum loăng châ rak ngăn tro kih thuât sap ing mê plâi kơtốu hên ƀă yă tê xuân chía tơniăn, tâk hên hdroh tâng vâ pơchông ƀă pêt kơphế.

Ƀă lối 15 ha pêt plâi mit siam, 1 rơpâu to xiâm loăng plâi ƀơr ƀă 5 rơpâu to xiâm plâi sầu riêng tơvât ƀă tiu, kơphế rêm hơnăm rơpŏng pôa châ lối 5 rơtal liăn.

“Á pơxiâm pêt tơmó sap ing hơnăm 2000 nah bu pêt tơmó ƀă kơxái tiu ƀă kơphế, mê pêt tơvât loăng plâi kâ sap ing hơnăm 2004. Túa pơkâ pêt tơvât kố gá ai pơxúa cho kum dêi rơpó mơnhông tơƀrê. Nôkố, loăng kơphế ai tro pơreăng inoâ po ôh tá ai plâi mê gá ai loăng tiu gá chía iâ, mê loăng tiu tro kơdroh yă gá ai loăng plâi kâ, môi tiah mâu xiâm loăng ki pro mơnâ ngăn ki ai pái to chêng xuân ối tro tâ ki môi to chêng. Túa pơkâ pêt tơvât loăng plâi kâ kố gá châ pêi lo liăn hên mâu hơnăm ki iâ hlái xuân châ 3 rơtal, ƀă mâu hơnăm ki châ hên mê xuân châ dâng 5 rơtal liăn”.

Klêi kơ’nâi tiu pơtối chu rơpâ yă ƀă tâ pơreăng hlâ, jâ Nguyễn Thị Tươi, a thôn Nghĩa Hòa, cheăm Dak Nia, pơlê kong kơdrâm Gia Nghĩa hiăng hơ’lêh dêi lối 2 sào tơnêi pêt kơchâi drêh tung hngêi nhĕng xúa kơmăi kơmok rơxông nếo. Jâ Tươi ăm ‘nâi, hlo hyôh kong prâi rơngiâp lĕm, môi tiah a mâu kong pơlê ki pêt kơchâi a Lâm Đồng mê á lăm Đà Lạt tăng ‘nâi túa ki pêt kơchâi dêi vâi. Kơnôm ing pêi pro kơtăng mâu tơdroăng ki pêt kơchâi krúa mê kơchâi drêh ki pêi lo pơrá châ mâu khu ki roê lăm troh a kơdrum roê.

“Hdrê kơchâi akố á hlo xong kân lĕm, tơniăn, tơnêi tơtro ƀă mâu hdrê kơchâi, yă tê xuân tơniăn. Á pêt tŭm mâu kơchâi, kơchâi hơpê ngiât, hơpê ngeăm, póu, tơ-uâ, plôi, tô mât ƀă hên ki ê a kơchơ ai tê kơchâi klâi mê á pêt kơchâi ki mê. Rêm khế kơdrum kơchâi á kố pêi lo liăn dâng 20 rơtuh”.

Tiô pôa Nguyễn Văn Ban, kăn phŏ hnê ngăn Vi ƀan cheăm Dak Nia nôkố tung lâp cheăm hiăng ai lối 1 rơpâu ha loăng plâi kâ châ kuăn pơlê pêt tơvât tung kơdrum kơphế, tiu. Vâi krâ nhŏng o hiăng mơnhông 15 túa pơkâ pêi chiâk deăng xúa kơmăi kơmok rơxông nếo ƀă rak vế 3 khu pêi cheăng tơrŭm pêi chiâk deăng ƀă hên rơpŏng veăng pêt mâu kế tơmeăm tung pêi chiâk deăng tiô troăng VietGAP. Kơnôm ing hơ’lêh pêt hdrê loăng tơtro mê tơdroăng rêh ối kuăn pơlê a kố rế hía rế tơniăn tâ.

“Ngin dế hnê tối ăm mâu thôn, pơlê mơjiâng mâu tôh pêi cheăng tơrŭm, khu pêi cheăng tơrŭm pêt loăng plâi kâ, vâ ing mê tơrŭm séa ngăn túa pơkâ pêt mê ah tơngah ‘na ki dâi lĕm. Vâi krâ nhŏng o kơhnâ khât, tí tăng mâu hdrê pêt ki nếo. Nôkố, ai hên rơpŏng dế pơtối pêt mắc-ca, ngin hiăng tơpui ƀă Tíu xiâm hnê mơhnhôk pêi chiâk kong pơlê, khu rak ngăn kơpong pêi chiâk deăng xúa kơmăi kơmok rơxông nếo va pro tiah lâi hnê ăm vâi krâ nhŏng o hơ’lêh mâu hdrê loăng pêt athế tơtro ƀă ki dâi lĕm dêi loăng hdrê ƀă tung la ngiâ dêi kơchơ. Môi tơdroăng ki tơ’lêi hlâu nếo mê cho a cheăm kố ai môi to kŏng ti dế pro mâu hlá mơ-éa vâ ‘no liăn cheăng ăm môi to hngêi kơmăi uâ pơliê plâi kâ, krui kơxái cho tơ’lêi ăm tơdroăng ki ‘na ki ton xŏn.

*** Tơdroăng ki nếo tối mê âi ăm hlo tơdroăng pơ’lêh mâu hdrê loăng plâi pêt a tơnêi pêt kơphế tiu a cheăm Dak Nia, pơlê kong kơdrâm Gia Nghiã, kong pơlê Dak Nông hiăng hlo tơ-ƀrê khât. Tơdroăng tơpui tơno ƀă pôa Nguyễn Văn Chương, Ngế pơkuâ xiâm hnê mơhnhôk pêi chiâk kong pơlê Dak Nông ‘na mâu tơdroăng tơdjâk troh pơ’lêh hdrê loăng pêt, tơniăn tíu tê  ăm mâu loăng plâi ki nếo dêi kong pơlê kô mơnhên tâ tơdroăng mê:

-Pôa ăm ‘nâi  mâu tơdroăng pơ’lêh tung pêt loăng plâi dêi kong pơlê Dak Nông drêng mâu tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng đi đo ôh tá ai yă?

Pôa Nguyễn Văn Chương: Tung mâu hơnăm hdrối, yă tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng tối tơchoâm, kơphế, tiu tối krê ai mâu tơdroăng pơ’lêh tiô troăng rơhlâ ki ôh tá tơniăn. Mơnhên mê cho mâu loăng plâi ki xiâm dêi kong pơlê ƀă 130 rơpâu xiâm loăng kơphế ƀă dâng lối 30 rơpâu ha tiu, Khu xiâm ngăn pêi chiâk deăng ƀă mơnhông mơdek thôn pơlêdêi kong pơlê Dak Nông hiăng hnê mơhno ăm Tíu xiâm hnê mơhnhôk pêi chiâk deăng kong pơlê pêi mâu tơdroăng pêt tơvât loăng plâi, xuân môi tiah pơ’lêh loăng kơphế tung môi ƀăng tơnêi, kơdroh dêi tơdroăng ki ôh tá tơniăn ‘na yă tê. Ki xiâm cho mơnhông mơdêk pêi chiâk krá tơniăn hmâ ƀă hyôh kong prâi  ƀă chôa lâng mơjiâng kơpong pêt tơvât tơchoâm. Mê mâu túa hnê pêi chiâk hiăng tơkŭm pêt tơvât ƀă pơ’lêh hdrê pêt ki pơxuá ki pin kô hlo mê cho tơdroăng pêt tơvât pơla loăng kơphế cho loăng plâi ki xiâm ƀă loăng tiu.

Pakĭng mê, veăng ai tơrŭm dêi Tíu xiâm hnê mơhnhôk pêi chiâk tơnêi têa,  Tíu xiâm hnê mơhnhôk pêi chiâk deăng kong pơlê Dak Nông hiăng tơbleăng dâng 100 ha ‘na túa pêt mê, ƀă hiăng ai kơpong pêt tơvât tơchoâm a tơring Tuy Đức. Pakĭng mê pơla hdrối kố nah, tơdroăng vâ pơ’lêh ‘na hdrê loăng plâi pêt tung kong pơlê Dak Nông châ tơkŭm malối mê cho loăng plâi kâ, ki xiâm a péa hdrê loăng cho sầu riêng ƀă plâi bơr hiăng châ pêt tơvât hên tung kơdrum kơphế.

Ƀă châ veăng kum dêi Tíu xiâm hnê mơhnhôk pêi chiâk deăng tơnêi têa xuân cho Khu xiâm ngăn pêi chiâk deăng ƀă mơnhông mơdêk thôn pơlê troh nôkố Tíu xiâm hnê mơhnhôk pêi chiâk deăng kong pơlê hiăng tơbleăng ai 30 ha ‘na tú pêi mê. Malối, tơnêi pêt tơvât loăng plâi bơr, loăng plâi sầu riêng hiăng châ tơbleăng pêt hên. Roh apoăng hiăng mơjiâng kơpong pêt tơvât tơchoâm, mơjiâng mâu khu ki rơtế vâ ai khu pêttơvâttiô troăng rơhlâ pêi cheăng tơrŭm. 

Mâu khu rơpŏng hiăng pêi cheăng tiô troăng rơhlâ mơjiâng môi kơpong ki châ mơnhên tối tơchoâm ‘na VietGAP.

-Kơvâ ngăn ‘na hnê mơhnhôk pêi chiâk hiăng ai mâu pơkâ tiah lâi ƀă kuăn pơlê tung pêi chiâk  tung kong pơlê?

Pôa Nguyễn Văn Chương:Pakĭng ‘na mơjiâng túa, veăng kum ‘na kih thuât. Tíu xiâm hnê mơhnhôk pêi chiâk deăng ối mơnhên mâu tơdroăng cheăngrơtế ƀă kuăn pơlê, mê cho veăng kum kuăn pơlêpêi mâu pơkâ kih thuât ăm tơtro ƀă pơkâ cho mơnhên vâ pêi lo tơmeăm tơniăn. Malối ngin tơmâng khât troh mâu loăng plâi ki pêt tơvât cho loăng plâi kâ. Kố cho mâu loăng plâi ai plâi drêh, xua mê, tơniăn ‘na kih thuât tung pêt rak ngăn, tơniăn ‘na pêi lo kế tơmeăm ƀă tơdroăng pêi chiâk deăng cho môi tơdroăng pơkâ ki khu ngăn ‘na mơhnhôk pêi chiâk hnê kuăn pơlê vâ veăng kum. Pakĭng mê, vâ tơniăn ‘na tơdroăng tê Tíu xiâm hnê mơhnhôk pêi chiâk deăng kum kuăn pơlê mơjiâng klêi mâu khu ki rơhêng vâ, kâu lak ƀô̆, xuân tăng ti môi tiah troăng rơhlâ mơjiâng mâu khu pêi cheăng tơrŭm, mâu tíu tê tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng.

-Kơvâ ngăn ‘na mơhnhôk pêi chiâk kô tơrŭm môi tiah lâi vâ kum kuăn pơlê châ tê dêi mâu kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng a kong pơlê?

Pôa Nguyễn Văn Chương:Pêi pro tiô tơdroăng tơkêa bro ‘mâi mơnhông kơvâ pêi chiâk ăm hmâ ƀă hyôh kong prâi, xuân môi tiah tơdroăng tơkêa bro mơdêk ki pơxúa cheăng ƀă kơmăi kơmok dêi kong pơlê Dak Nông hiăng chiâng mâu kơpong pêi chiâk. Ƀă túa pêt tơvân dêi Tíu xiâm hnê mơhnhôk pêi chiâk deăng hiăng châ pơkâ troăng hơlâ tiô kơpong mê. Môi tiah ngin mơjiâng túa pêt tơvât loăng plâi mắc ca a tơring Tuy Đức, pêt tơvât loăng plâi kâ a pơlê kong kơdrâm Gia Nghiã ƀă tơring Dak Glong, mê cho mâu túa cheăng hiăng pơkâ troăng rơhlâ.

Pakĭng kơvâ pêi chiâk deăng hiăng pơkâ troăng rơhlâ mơjiâng mâu kơpong  pêt tơvât tơchoâm mê kơvâ pêi chiâk deăng kô pơkâ troăng rơhlâ tơdroăng uâ pơliê pro, tê tơmeăm pêi lo tiô troăng rơhlâ ki pơxúa. La tơdroăng mơjiâng mâu tíu uâ pơliê, tê, mâu hnôu hngíu cho tơdroăng kal thế pro tơdrêng, kal thế kơvâ ngăn pêi chiâk dêi kong pơlê thế tơbleăng mơjiâng tơdrêng hlối ƀă séa ngăn nhên mê nếo châ vâ ‘nâi tơmeăm ki kuăn pơlê pêi chiâk deăng pê lo.

Vâ hbrâ krếo khu ‘no liăn cheăng ƀă mơjiâng mâu hngêi kơmăi pro têng, uâ pơliê pro mê troh nôkố hên khu tơrŭm cheăng, mâu ngế hiăng tơpui tơno ƀă khu pêi cheăng ƀă kơmăi, xuân môi tiah khu pêi chiâk deăng xua kơmăi ki dâi lĕm vâ pêi mâu pơkâ ‘na pro têng, pro ti kố ti mê mâu tơmeăm ki xiâm pêi lo ing chiâk deăng, tung mê tơmâng khât troh plâi sầu riêng ƀă ƀơr. Ngin hnê tối ăm kuăn pơlê thế xuá mâu tơdroăng ki ai hlâu ‘na loăng plâi ki pêt vâ pêt hên loăng plâi kâ. La tung pơla pêt tơ’nôm mâu loăng plâi kâ thế pêi pro tiô troăng rơhlâ, hlối tơrŭm ƀă mâu khu rơpŏng, ƀă mơjiâng mâu tơdroăng tơrŭm pơla mâu tíu pêi pêt xuân môi tiah tíu ki rôe, vâ xo ah hmôi châ tê tơmeăm ki pêi lo mê.

Mơnê kơ pôa!

Gương - Katarina Nga tơplôu ƀă tơbleăng