VOV4.Sêdang - Mâu hơnăm achê kố, kơchâi, reăng ƀă plâi kâ châ mơnhên cho tơmeăm ki ai hlâu, pơxúa dêi kong pơlê Gia Lai tung mơnhông pêi chiâk deăng. Kong pơlê xuân dế rế hía rế pêi pro tơdroăng tơkêa pêt kơchâi, reăng ƀă plâi kâ troh hơnăm 2030, troăng pơkâ troh hơnăm 2040 vâ rế hía rế mơdêk ki kơnía dêi tơdroăng pêt kơchâi, reăng ƀă plâi kâ. Ing mê mơdêk ki kơnía ‘na cheăng kâ a môi ƀăng tơnêi, mơjiâng mâu túa pơkâ ôm hyô pêi chiâk deăng, tăng cheăng pêi tơ’nôm. Vâ pêi pro châ tơƀrê tơdroăng tơkêa kố, kơvâ pêi chiâk deăng ƀă kong pơlê dế mơdêk tá ƀăng tơnêi tá kế tơmeăm, malối tơtrŏng tơrŭm pêt tiô tơdroăng ki kơnía.

‘No liăn apoăng vâ pêt pía tơdrong ƀă kơxô̆ liăn troh hrĭng rơtuh cho pơkâ ki khên tơnôu dêi ngoh Nguyễn Đình Thanh, thôn Hồ Nước, pơlê kân Čư̆ Sê, tơring Čư̆ Sê, kong pơlê Gia Lai. Vâ mơjiâng chiâng kơdrum pêt pía tơdrong ai ƀăng tơnêi 1 rơpâu met karê rơpŏng ngoh hiăng ‘no kơxô̆ liăn apoăng ai 260 rơtuh vâ roê hdrê pía tơdrong Nhuk, mơjiâng pro hngêi ƀă krâ ‘măn klŏng têa ki chiâng tôh xêh. Kơxô̆ liăn ‘no hên la ki pơxúa xuân hlo hên há. Môi sào pía tơdrong châ 3 tâ̆n plâi, rêm hơnăm pêt châ 4 rơnó. Ƀă yă tê sap ing 40 troh 60 rơpâu liăn tung 1 kg, klêi kơ’nâi rêm rơnó krí rơpŏng ngoh Thanh ối châ xo liăn chía hên.

“Á chiâk deăng bu iâ, kơphế xua hiăng ton hơnăm mê gá hiăng krâ ôh tá ‘nâi pro klâi vâ pêi lo liăn ăm rơpŏng hngêi. Pêt pía tơdrong mê ing mâu măng Internet um tơvi xuân ‘nâi sap ing ton la tá hâi ai liăn vâ pêi. Kố nah xuân khên tơnôu pêi 1 sào ƀă tơdroăng ki tŏng kum dêi tíu xiâm tê mơdró pêi chiâk deăng tơring mê hlo hdrê ki kố gá chía tơtro ƀă kong prâi kơpong tơnêi kố”

A tơring Đăk Pơ, kong pơlê Gia Lai, hên khu mơdró kâ hiăng tơrŭm ƀă kuăn pơlê vâ pêt hên mâu kơchâi pro ai pơxúa kơnâ cheăng kâ, tê ngi hên kong pơlê. Môi tiah, Khu pêi cheăng tơrŭm pêi chiâk deăng ƀă Ôm hyô An Tường Phát (tơring Đăk Pơ) hiăng tơrŭm ƀă lối hrĭng rơpŏng kuăn pơlê pêt kơchâi a 2 to cheăm Čư̆ An, Tân An. Ki nhên gá, Khu pêi cheăng tơrŭm rơtế tê 17 túa kơchâi, plâi pôm ăm 7 khu mơdró kâ tung kong pơlê ƀă mâu kong pơlê ki ê, ƀă kơxô̆ mâu kơchâi, plâi pôm tê drêng ‘nâ lối, lơ pá xôp 30 tâ̆n tung môikhế.

Rơtế amê, Khu pêi cheăng tơrŭm pơkâ troăng ăm kuăn pơlê pêt, mơdêk ƀăng tơnêi pêt kơchâi plâi pôm mơni kô rak tơniăn ki ton xŏn, kơdroh ƀăng tơnêi pêt kơchâi, plâi, reăng. Jâ Nguyễn Tuyết Hoa, kăn hnê ngăn Hô̆i đong quan trĭ, kăn pơkuâ Khu pêi cheăng tơrŭm pêi chiâk deăng ƀă ôm hyô An Trường Phát, tơring Đăk Pơ, Gia Lai ăm ‘nâi:

“Khu pêi cheăng tơrŭm An Trường Phát tơrŭm pêt kơchâi ƀă vâi krâ nhŏng o, kơchơ kal roê xo hên mê á pơkâ mơ’no to lâi to kố xo.Xua mê rơhêng vâ dêi Khu pêi cheăng tơrŭm pro tiah lâi kơnôm khu kăn pơkuâ, mâu um tơvi, ƀă mâu kơ koan xiâm dêi kơvâ cheăng pơtối kum tơrŭm môi tiah lâi vâ mâu tíu pêi cheăng kal ai tơdroăng ki rơhêng vâ roê ‘na mâu kơchâi plâi pôm kĭ tơkêa, roê xo tâi tâng ‘na yă, kơchâi tơniăn ăm vâi krâ nhŏng o mê nếo vâi krâ nhŏng o ai tơdroăng rêh ối tơniăn”.

Pôa Nguyễn Trường, kăn hnê ngăn Vi ƀan tơring Đăk Pơ, tơring ai kơpong pêt kơchâi, plâi kâ kân má môi a Gia Lai ăm ‘nâi: Đăk Pơ nôkố ai lối 600 ha tíu kipêt kơchâi. Tơring dế pêi pro mâu tơdroăng ki pơtối vâ mơjiâng inâi “Kơchâi Đak Pơ”. Tâng châ mơnhên, kố kô cho tơdroăng ki tơring po rơdâ, mơjiâng kơpong pêt kơchâi krá tơniăn xuân môi tiah vâ mâu kơchâi plâi châ tê tung tơnêi têa ƀă a kong têa ê.

“Peăng mâu rơpŏng kuăn pơlê ki pêt kơchâi, tơring pơkâ thế mâu kơ koan ki rơkê tơrŭm ƀă mâu cheăm Tân An, Čư̆ An cho mâu kơpong ki pêt kơchâi xiâm dêi tơring hnê mơhno ăm vâi krâ nhŏng o tơkŭm pêt ‘na mâu kơchâi ki kâ plâi, kâ pôm, kâ kơchâ. Pơla hdrối kố nah Vi ƀan hnê ngăn kong pơlê xuân mơjiâng tôh pêi cheăng khu Zalo vâ pro mâu troăng hơlâ pơkâ mơdêk, tơrŭm tê kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng. Kố xuân cho môi tíu ki hlo chía tơƀrê ăm mâu kế tơmeăm kơchâi ngiât a tơring,cheăm ƀă mâu kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng ki ê, tăng tíu tê tung kơchơ, tê kế tơmeăm cho kơchâi drêh a kong pơlê dêi vâi krâ nhŏng o ki pêi chiâk deăng”.

Pêi pro tiô tơdroăng tơkêa bro mơdêk pêt kơchâi, plâi reăng tung kong pơlê Gia Lai troh hơnăm 2030 ƀă troăng rơhlâ pêi pêt troh hơnăm 2040, khu râ kơvâ cheăng kong pơlê hiăng mơjiâng pơkâ nhên. Krê tung hơnăm 2021 kô mơnhông mơdêk dâng 34 rơpâu ha kơchâi plâi  tŭm túa tung mê tơkŭm pêt hên cho mâu kơchâi plâi ki dâi lê̆m. Ngế chêh hlá tơbeăng dêi Rơ’jiu Việt Nam hiăng ai tơpui  tơno ƀă pôa Đoàn Ngọc Có, Kăn phŏ pơkuâ pêi chiâk deăng ƀă mơnhông mơdêk thôn pơlê dêi kong pơlê Gia Lai ‘na tơdroăng mê.

-Ô pôa, pơla hdrối kố nah Khu xiâm ngăn pêi chiâk ƀă mơnhông thôn pơlê  xuân hiăng pơkâ ‘na tơdroăng tơbleăng tơkêa pro mơnhông pêt kơchâi, reăng, plâi  pôm tung kong pơlê Gia Lai, tiah mê pôa ăm ‘nâi pế tung pơkâ mê kơvâ pêi chiâk dêi kong pơlê kô tơkŭm tơbleăng pêi a tơdroăng cheăng klâi vâ tơniăn tiah kố kô tơbleăng pêi môi pơkâ ki tro má môi?

Pôa Đoàn Ngọc Có: Ing tơdroăng pơkâ  má 10 dêi Khu kăn Đảng  ƀộ kong pơlê Khu xiâm ngăn pêi chiâk deăng hiăng tí tăng ‘nâi plĕng ăm Vi ƀan kong pơlê pơkâ tơdroăng tơkêa pro mơnhông pêt kơchâi, preăng, plâi pôm tung kong pơlê troh hơnăm 2030 ƀă troăng rơhlâ troh hơnăm 2040. Gia Lai ai tơdroăng ki tơ’lêi hlâu ‘na tơnêi, kong mêi tô, hyôh kong prâi, tơnêi tơníu  vâ pêt mâu kơchâi plâi pôm ki dâi lĕm, xuân môi tiah mơnhông mơdêk pêt plâi kâ.

Hlối tơ’mot khu ‘no liăn cheăng ƀă mâu hngêi kơmăi uâ mơdiê tung kong pơlê vâ pêi lo mâu kơchâi plâi reăng ki dâi lĕm tê ăm kong têa ê, mơdêk pêt kơchâi, reăng plâi tung kong pơlê. Krê tung hơnăm 2021 kô mơdêk pêt 34 rơpâu ha kơchâi plâi pôm tŭm túa tung mê tơkŭm pêt hên mâu kơchâi ki dâi lê̆m. Pêi pêt tơkŭm tiô mâu pơkâ VietGAP, GlobolGAP,  hưh cơ ƀă hlối pêi pêt xúa kơmăi toh têa ki kơdĭng rơtế ƀă mâu kơchâi reăng vâ xông dâi lĕm.

Rơtế ƀă tơdroăng tê kơchâi plâi ăm mâu kong pơlê kơpong Tơdế tơnêi têa môi tiah Đà Nẵng, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định. Pakĭng mê hlối tê ăm pơlê kong kân Hồ Chí Minh ƀă Hà Nội ƀă tơdế tê ăm kong têa Siuâ ƀă mâu  kong têa tung lâp plâi tơnêi.

‘Na reăng, Gia Lai kô po rơdâ pêt troh mơ’nui hơnăm kố tơnêi pêt kô tâk troh 135 rơpâu ha ƀă mâu reăng tŭm túa, cho túa reăng ki lĕm kơnâ vâ ăm mâu ngế kal vâ rôe tung rôh Têt Lo hơnăm nếo ƀă mau hâi lêh. Ƀă loăng plâi kâ tung la ngiâ Gia Lai tối krê ƀă Tây Nguyên tối tơchoâm thế chiâng tíu ki pêt hên mâu kơchâi reăng, plâi xua ai tơnêi kân rơdâ hlối tơtro ƀă tơdroăng pêt loăng plâi kâ ki pơxúa kơnâ liăn.

-Ô pôa vâ pêi tơ-ƀrê tơdroăng pơkâ mê, pôa tối ăm ‘nâi  mâu troăng rơhlâ tơbleăng pêt a mâu kong pơlê kô châ tơmiât nhên hdrối môi tiah lâi vâ  tơdroăng tơrŭm pêi pêt kô châ tơ’lêi hlâu?

Pôa Đoàn Ngọc Có: Ki hdrối vâ tối kơvâ pêi chiâk tơrŭm ƀă krá tơniăn ƀă mâu kăn kong pơlê rơring cheăm séa ngăn tối nếo kơxô̆ tơnêi ki ai ƀă tơnêi ki vâ pêt, hyôh kong prâi dêi rơrêm kơpong. Ing mê ai pơkâ nhên vâ pin châ pêt tơrêm túa hdrê loăng plâi, tơrêm, túa hdrê kơchâi, reăng, plâi kâ ăm tơtro ƀă hyôh kong prâi, tơnêi tơníu a tơrêm kơpong vâ pơtối mơdêk ki rơdêi dế kong pơlê, pro pơxúa mơdêk dêi kơvâ pêi chiâk tung la ngiâ kô rĕng tâ ƀă kô mơnhông tơ-ƀrê tâ tâng vâ pơchông ƀă hdrối nah.

Malối kô pêi lo kế tơmeăm ki tê ăm kong têa ê  pơxuá châ liăn hên ăm kơvâ pêi chiâk deăng, veăng ‘no hnoăng mơnhông cheăng kâ, rêh ối tung kong pơlê.

-Hôm mơnê kơ pôa!

Katarina Nga - Gương tơplôu ƀă tơbleăng