VOV4.Sêdang - A kong pơlê Gia Lai, tung pơla pơreăng êi kéa lo po pom a lối 15 rơpâu to ro tá hâi châ hbrâ mơdât khât, mê nôkố pơreăng châi klêa chu châu Phi pơtối vêh tâ tú nếo, hlo hiăng châ tâ tú tung lâp lu. Kơvâ pơlât mơnăn ƀă rêm râ khu pơkuâ tung kong pơlê dế hbrâ mơdât, mơdât pơreăng xông tâ tú hên.

Hmâ ƀă tơdroăng păn chu kăn vâ ai kuăn tung hên hơnăm hdrối, pôa Phạm Văn Hòa ối a thôn Bình Hòa, cheăm Čư Răng, tơring Ia Pa, kong pơlê Gia Lai  ăm ‘nâi, kố cho hơnăm má 3 ki pơtối rơpŏng pôa tro lŭp hên xua pơreăng châi klêa chu châu Phi. Khu chu păn dêi rơpŏng hngêi pôa  ai 4 to chu kăn ƀă 4 to chu ki păn xo hơ’nêh hnăm lối 60 kĭ  xuân hiăng tro châi klêa chu châu Phi. Pôa Hòa ăm ‘nâi rôh apoăng dêi mâu chu mê ôh tá vâ kâ hná, ai drêng kâ drêng ôh ƀă chu tơngê iâ. Mơhé pôa hiăng hbrâ pâk pơkeăng ki ăm chu rơdêi, kum ăm chu ai ivá rơdêi kâi tơplâ mơdât ƀă pơreăng, la bú 3 hâi tê, chu kăn hiăng troh hâi ai kuăn hmôu pơ chiâng kơtong hlâ xêh, mê chiâng thế prâu tah lôi. Mâu chu ki u ối rế hlo chôm, oh tá mo. Pôa Hoà hhéa hơ’nêng:

“Rơpŏng hngêi á sap nah troh nôkố xuân xôh pơkeăng kơdê pơreăng đi đo, môi hâi to lâi hdrôh, xế puâ, xôh pơkeăng kơdê pơreăng. Hlo chu pơxiâm ôh tá lŏn kâ hná, á pâk mâu túa pơkeăng ăm kơdroh tơngê, pơkeăng ăm chu lŏn kâ hná tê. Nôkố hlâ 1 to chu ki kân, ối 3 to chu oh tá vâ kâ hná. Ôh tá ’nâi ti lâi, tro lŭp xêh tiah kố”.

Chu tâ pơreăng châi klêa Châu Phi hlâ klêi kơ’nâi 3-4 hâi ôh tá vâ kâ hná, tơngê iâ

Xuân a thôn Bình Hòa, cheăm Čư Răng, tơring Ia Pa, kơtăn ing hngêi pôa Hòa ôh tá hơngế, 2 to chu krếo ƀă môi to chu kăn ki păn ăm ai kuăn dêi rơpŏng hngêi pôa Lê Văn Theo, kăn ƀô̆ ngăn pơkeăng pơlât mơnăn cheăm, xuân hlâ xua tâ tú pơreăng châi klêa chu châu Phi. Pakĭng kơdroăng păn xế puâ rơbông vâ kơdê pơreăng, hbrâ mơdât pơreăng lơ tâ tú a mâu rơpŏng ki achê rơtâ tá, tiô pôa ‘nâi, sap ing chu oh tá lŏn kâ hná, tơngê ta troh hlâ bú tung pơla 4 hâi, mê tŭm tơdroăng mơ-eăm pơlât xuân oh tơƀrê klâi, pơreăng châi klêa chu pro rơpŏng hngêi pôa tro lŭp vâ chê 100 rơtuh liăn.

Xuân  tiô pôa, nôkố pơreăng châi klêa chu châu Phi dế tâ tú troh mâu chu dêi mâu rơpŏng kuăn pơlê tung cheăm, mê pôa hâi tơmiât troh tơdroăng pơtối vâ vêh păn.

“Pơreăng tâ tú, gá kô troh a tơrêm rơpŏng, chôa môi to rơpŏng ‘nôi hdrối. Klêi pơreăng hiăng luâ ah, pin thế xếo krúa lĕm dêi kơdroăng păn lôi kơdroăng xĭng 2-3 khế, la drêng pơtối păn xuân ối tro pơreăng. Ki pá má môi dêi pơreăng châi klêa chu châu Phi cho ôh tá ai pơkeăng pơlât ki xêt khât ƀă ôh tá ai vaccine mê kuăn pơlê tơkôm kơ xeăng tê, ngăn to pin hôm mơhúa xêh lơ ôh tê”.

Hrĭng to chu tâ pơreăng châi klêa Châu Phi khŏm thế prâu kơđu lôi

Pôa Lê Văn Nguyên, Ngế pơkuâ ngăn ‘na pêi chiâk deăng, păn mơnăn tơring Ia Pa, kong pơlê Gia Lai ăm ‘nâi,  khu chu ki apoăng hlâ xua châi klêa chu châu Phi a tơring cho a cheăm Pờ Tó a hâi lơ 6/8. Bú tung 1 măng tĭng tê, pơreăng hiăng tâ tú troh cheăm má 2 cho Čư Răng, chu tâ pơreăng ki hên cho mâu rơpŏng păn iâ. Riân troh nôkố, kong pơlê hiăng prâu 125 to chu kuăn, tâi tâng ki hngăm lối 7 tâ̆n tơdế. Ƀă yă tê chu pŭm tiah dế kố dâng 55 rơpâu liăn 1 kĭ, kuăn pơlê tro lŭp dêi lối 400 rơtuh liăn.

Tiô pôa Nguyên, tâi tâng chu mê lối 9.300 to dêi mâu rơpŏng kuăn pơlê ki păn iâ, pá vâ séa ngăn xiâm tâ tú. Vâ mdêk hbrâ mơdât, mơ-eăm rĕng kâi mơdât pơreăng, tơring Ia Pa hiăng mơjiâng pro 2 tíu séa ngăn chơ, tê chu. Tơdrêng amê, kăn ƀô̆ pơlât mơnăn mâu cheăm thế đi đo hnê tối ăm kuăn pơlê pêi tro tiô pơkâ 5 ôh: Ôh á kơtôa pơreăng; ôh tá tê rôe, chơ mâu mơnăn ki hiăng tâ pơreăng; ôh tá poh chiê xâ hơ’nêh chu ki tâ pơreăng; ôh tá hvât hmâng vâ mâu chu ki tâ pơreăng ah lơ pro ‘mêi hyôh kong prâi; ôh tá xúa kế kâ ki rơlối hâi teăm pơtôu, vâ mơdêk hbrâ mơdât pơreăng, kơdroh pơreăng tâ tú lâp lu:

“Ƀă pơreăng châi klêa chu châu Phi cho ôh tá ai pơkeăng pơlât ƀă vaccine, mê ki hên akố cho tơdroăng hbrâ mơdât pơreăng. Má môi athế đi đo xôh pơkeăng kơdê pơreăng, pâk mâu túa vaccine hbrâ mơdât pơreăng ki ê vâ mơdêk ăm chu ai ivá kâi tơplâ mơdât pơreăng, kơdroh ki tro lŭp ăm kuăn pơlê hnê kuăn pơlê tâng ai chu păn hiăng kân mê thế ăm kăn ƀô̆ ngăn pơkeăng pơlât xo ngăn mơheăm vâ ‘nâi, tâng hlo  âm tĭnh kô chiâng tê tung kong pơlê tiô pơkâ. Hnê tối ăm kuăn pơlê pơtê pơtân ki pơtối păn”.

Pái hơnăm pơtối, mơngế ki păn chu a Gia Lai dế trâm pá hên ‘na pơreăng châi klêa chu châu Phi, ƀă đi đo trâm ai pơreăng apoăng rơnó mêi, cho rôh ki ai hên pơreăng a khế 8 ƀă 9. Klêi séa ngăn pơreăng, ki xiâm pơtối ai pơreăng châi klêa chu châu Phi cho xua ing pơreăng hiăng ai ing hdrối nah, tung pơla mơgrúa kơdroăng ôh tá pêi krúa khât. Vâ mơdât pơreăng châi klêa chu châu Phi tâ tú rĕng, kơvâ ngăn pơkeăng pơlât mơnăn kong pơlê Gia Lai dế hbrâ mâu tơdroăng ‘na mơngế, tơmeăm vâ kum mâu tơring, pơlê kong kơdrâm mơdât pơreăng.

Khu xiâm ngăn ‘na chiâk deăng ƀă mơnhông mơdêk thôn pơlê Gia Lai hiăng pơtroh hlá mơ-eá ăm mâu kăn kong pơlê, Khu xiâm ngăn păn mơnăn ƀă Pơlât mơnăn tơbleăng tơdrêng mâu tơdroăng hbrâ mơdât pơreăng châi klêa chu châu Phi. Kơ koan ngăn ‘na tơdroăng mê tơbleăng tơdrêng thế pêi pro mâu tơdroăng kring rak, mơdât, tíu tâ tú ƀă ôh tá ăm ai pơreăng tâ tú troh lâp lu. Tơkŭm tơbleăng pêi tơdrêng ‘na mơgrúa, xôh pơkeăng kơdê pơreăng pá gong, kơdroăng mơnăn, kơdê, siê hơ’nêh, pro mâm, tê  chu tung kong pơlê. Hbrâ mâu tơdroăng vâ pêi pro, rak tơniăn mâu tơdroăng ‘na mơngế, tơmeăm, liăn vâ hbrâ pêi tơdrêng tâng ai pơreăng tâ tú, ôh tá ăm tâ tú troh lâp lu.

Kong pơlê Gia Lai nôkố ai tâi tâng lối 435 rơpâu to mơnăn, ki hên cho ro ƀă chu. Pơreăng châi klêa châu Phi a chu tâ tú drêng lối 15 rơpâu 300 to ro a kong pơlê hlo tâ pơreăng êi kéa po pom, dế pro tâ tú tơpéa túa pơreăng a mâu kơnăn. Tung pơla mê, tơbleăng pêi tơdrêng ‘na hbrâ mơdât pơreăng cho troăng rơhlâ hbrâ mơdât ki tro vâ ôh tá ăm pơreăng tâ tú lâp lu cho tơdroăng ki kal thế pêi pro bâ kơdroh ki tro lŭp ăm kuăn pơlê.

VOV Tây Nguyên

Gương tơplôu ƀă tơbleăng