VOV4.Sêdang - Sap hơnăm 2018 troh nôkố ai lối 1.700 ha tiu a tơring Čư̆ Pưh, kong pơlê Gia Lai tro hlâ tâi xuâ ôa hdrong kâ ‘nhiê, ki ‘nâ hiăng krâ ƀă hlâ xua kong tô oh tá kâi vâ rêh xếo. Tơdroăng kố hiăng pro rơpâu rơpŏng trâm pá chiâng chĕn hên. Vâ kơdroh ki ôh tá mơhúa, xiâm tíu ki pêt tiu hên a Čư̆ Pưh hiăng pơkâ troăng hơlâ mơjiâng kơpong pêt tơvât hdrê loăng tơvât tung loăng plâi kâ rơtế pêi chiâk tiô pơkâ pêi lo tơmeăm ki pơxúa tơ-ƀrê kum mơdêk châ xo tơ’mot liăn ăm kuăn pơlê, mơnhông cheăng kâ ki hiăng ôh tá mơhúa ing tiu.

Rơpŏng pôa Phan Văn Qúy, thôn Thiên An, cheăm Ia Blư̆, tơring Čư̆ Pưh, kong pơlê Gia Lai  cho môi tung mâu rơpŏng mơ-eăm  hơ’leh tah tiu ki hiăng krâ pêt krui ƀŏng kơtôu ngiât ki nếo ƀă krui ngeăm kơtôu drêh. Kơ’nâi 3 hơnăm rak ngăn, kơdrum loăng plâi 3 ha dêi rơpŏng hngêi ngoh hiăng ai plâi châ krí hơnăm apoăng. 1 tâ̆n krui ƀŏng ƀă 20 tâ̆n krui ngeăm tung rơnó krí hơnăm apoăng hiăng pro pơxúa ăm rơpŏng hngêi pôa, tê dêi châ lối 240 rơtuh liăn, hên tâ tâng vâ pơchông ƀă kơxô̆ liăn pêi lo ing pêt tiu hdrối nah.

“Yă tơmeăm nôkố vâ tối chía tơniăn tâ, tâng vâ pơchông ƀă tiu yă tê chu rơpâ luâ râ, nôkố hơ’leh pêt to lâi túa hdrê mê hlo yă chiá tơniăn iâ. Krui bŏng 1 kg 40 rơpâu liăn, krui ngeăm ki kân drêh 1 kg sap 10-12 rơpâu liăn, apoăng á hlo pêt krui ngeăm, krui ƀŏng tơtro hên tâ”.

Loăng plâi kâ dế cho troăng hơlâ ki kuăn pơlê a tơring Čư̆ Pưh pêi pro

Ƀă kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo ki ôh tá ai liăn vâ pêi cheăng kâ, tơring Čư̆ Pưh hiăng ‘măn kơdĭng liăn ƀă tăng hên troăng vâ kum kuăn pơlê chôa hơ’leh hdrê loăng pêt. Ing tơdroăng tơkêa mơjiâng thôn pơlê kong ngo pơla hơnăm 2019-2025, tơring Čư̆ Pưh hiăng kum hdrê pêt, phon rơvât, pơkeăng xôh kơdê oâ hdrong ƀă hlối veăng pro krâ ‘măn mâu klŏng kơmăi tôh têa ăm rơpŏng hngêi ngoh Rahlan Phương ối a thôn Plei Thơ Ga B, cheăm Čư̆ Đôn hơ’leh ing 5 sao deăng pêt tiu ki hiăng tro ôa hdrong kâ ‘nhiê pêt hdrê plâi krui ƀŏng khêi Hòa Bình.

Nôkố cho hơnăm má 2, krui ƀŏng xông lĕm ƀă hiăng kơ’muăn plâi hơnăm ki apoăng. Ngoh Rahlan Phương tối mơni loăng plâi krui ƀŏng ngoh kô ai plâi châ lối 30 tâ̆n/ha, tơ’nôm ƀă yă tê nôkố vâ tối kơpêng lơ pá xôp 40.000 liăn/kg kô châ xo tơniăn tâ tâng vâ pơchông ƀă pêt tiu hdrối nah:

“Krui ƀŏng hngêi a pêt hiăng 2 hơnăm kố, mơni hơnăm má 3 ah kô châ xo dêi hên tâ, mơnê khu ngăn ‘na pê chiâk tơring Čư̆ Pưh  hiăng hnê veăng kum rơpŏng hngêi pêi cheăng kâ châ tơ-brê”.

Kơvâ ngăn ‘na pêi chiâk tơring Čư̆ Pưh kum kuăn pơlê mơnhông pêt hdrê loăng plâi kâ

Pôa Nguyễn Long Khánh, Ngế xiâm pơkuâ Ƀơrô ngăn ‘na chiâk ƀă mơnhông thôn pơlê tơring Čư̆ Pưh, ăm ‘nâi: Nôkố tơring kố hiăng tơbleăng tơdroăng tơkêa bro séa ngăn, tối nhên ăm ‘nâi ‘na tơnêi ki vâ pro xiâm mơjiâng kơpong pêt loăng plâi tơkŭm hên tung tơring. Tơdrêng amê, mơnhên kơpong tơnêi ki tơtro ƀă khu hdrê loăng ki lâi kô pơkâ tối ăm kuăn pơlê pêt mâu hdrê loăng ki mê tiô troăng hơlâ pêt tơrŭm vâ tơniăn ‘na tơdroăng krí tê plâi, pêi krúa, tơƀrê.

Tiô pơkâ troăng hơlâ dêi tơring nôkố, mâu cheăm Ia  Le, Ia Blư̆, Čư̆ Đôn cho mâu kơpong tơnêi ki hơpok tơtro vâ pêt loăng plâi ki ai pơluăn, malối cho krui ƀŏng kơtôu ngiât ƀă krui ngeăm ki kân kơtôu drêh ƀă krui ngeăm ki ê ki kơnâ liăn.

Vâ mơdêk ki tơƀrê ‘na loăng plâi pêt hlối ai pơxúa hên tung cheăng kâ, malối cho khu hdrê loăng plâi kâ, tung mâu hơnăm hdrối kô nah, kong pơlê hiăng tơrŭm pêi tơdroăng pơkâ OCOP, VietGAP, GlobalGAP rơtế ƀă troăng hơlâ hơ’leh hdrê pêt. Kơnôm ing mê, troh nôkố, tung tơring hiăng ai 2 hdrê loăng plâi kâ cho sầu riêng ƀă plâi na Siam châ mơnhên tối OCOP 3 hơlŏng  tiô troăng hơlâ pêt krúa hưh cơ cho rơvât phon êak ro phon hlá nhâ, pôa Khánh tối tơ’nôm:

“Tơring hiăng séa ngăn tối ki tơƀrê lĕm dêi tơnêi vâ pro xiâm ki vâ ngăn mâu kơpong pêt loăng plâi tơkŭm hên vâ ‘nâi nhên, mâu kơpong tơnêi ki lâi tơtro ƀă mâu hdrê loăng plâi ki lâi  mê kô hnê kuăn pơlê tơkŭm hơ’leh pêt hdrê loăng plâi ki mê tiô kơpong tơnêi, kơpong pêt loăng plâi. Ing mê, hnê ăm kuăn pơlê pêt tiô troăng hơlâ pêi tơrŭm vâ châ mơnhên tối ki lĕm krúa dêi mâu plâi pêt”.

Tơdroăng kum kuăn pơlê ki pêi chiâk hơ’lêh hdrê pêt ƀă tơniăn tung kơpong hmâ pêt mâu loăng plâi kâ a mâu deăng pêt tiu ki hiăng hlâ xua kong tô, xua ôa hdrong kâ ’nhiê, xua hiăng ton hơnăm oh tá dreh lĕm xếo  rôh apoăng hiăng châ hơ’leh pêt hdrê loăng plâi ki ê pơtối rak vế ki pơxúa, pro ăm kuăn pơlê châ xo dêi hên tơmeăm pêi lo, ing mê veăng ‘no hnoăng kơdroh kơklêa, xăm kơtiê, malối cho hdroâng kuăn ngo ki rêh ối a kơpong hơngế, hơngo dêi pơlê xiâm pêt hên tiu Čư̆ Pưh.

Ƀă lối 600 ha loăng plâi kâ châ hơ’leh pêt ing hdrối nah pêt tiu, hiăng ƀă pơxiâm vâ châ krí xo dêi, kuăn pơlê a Čư̆ Pưh, kong pơlê Gia Lai dế choâ ‘lâng tơkâ luâ mâu tơdroăng xahpá. Tơdrêng ƀă mâu deăng ki hơ’leh pêt loăng, mâu khu mơdró ‘na tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng dế ‘no liăn cheăng a mâu tơring ki ai pêt loăng plâi kâ a kơdrum kân rơdâ, mơnhông Čư̆ Pưh chiâng kơpong ki pêt hên loăng plâi kâ dêi kong pơlê Gia Lai.

Hoàng Qui chêh

Gương tơplôu ƀă tơbleăng