VOV4.Xơ Đăng - Tơrŭm cho khôi túa ki kơnía git dêi kuăn pơlê mâu hdroâng kuăn ngo nhŏng o rơtế tơdjuôm rêh ối a kong pơlê Trà Vinh. Xua tơdroăng ki tơrŭm mê hiăng pro ivá vâ Trà Vinh tơkâ luâ xơpá, pơloăng mơnúa tung tơplâ ƀă tơleăng lĕm hdroâng kuăn ngo, pro tơnêi têa tơrŭm chiâng môi ƀă tung mơjiâng pơlê cheăm hâi kố. Sa Oanh, Ngế chêh hlá tơbeăng ai ƀai chêh ‘na tơdroăng kố.

Sap ing ton nah, kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo Khmer đi đo tơrŭm ƀă mâu hdroâng kuăn ngo nhŏng o tung mơjiâng ƀă rak vế pơlê, cheăm, tơnêi têa. Tung tơdroăng ki xơpá má môi dêi tơdroăng kăch măng a Trà Vinh, hdroâng kuăn ngo Khmer a tíu kố xuân ối môi hiâm mơno tiô Đảng, tiô kăch măng vâ pro chiâng tơdroăng cheăng ki kân. Môi tiah tung tơdroăng pơxiâm cheăng hơnăm1960, mâu hdroâng kuăn ngo nhŏng o a kong pơlê rơtế xông, tung mê ai dâng 65 rơpâu ngế kuăn pơlê, mâu ƀok Khmer veăng pêi pro. Malối a khế 4 hơnăm 1975, Trà Vinh cho kong pơlê ki châ tơleăng lĕm rơtế môi rôh ƀă Sài Gòn. Mê cho kơnôm ing tơdroăng tơrŭm pơla khu lêng ƀă kuăn pơlê, tơrŭm mâu hdroâng kuăn ngo nhŏng o tơdjuôm rêh ối a kong pơlê. Pôa Thạch Minh Mẫn, môi ngế pro kăch măng veăng tung rôh tơplâ sap ing 16 hơnăm ăm ‘nâi:

“Hdrối hâi lơ 30/4 ngin krếo thế kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo, mâu ƀok troh a tíu xiâm kong pơlê, kôm troh 11 chôu hâi dế drêng ai idrâp pháu hnêa tối tơbleăng tơlĕng lĕm Trà Vinh mê mâu ƀok phop, mâu Xuăn, tá Khmer lăm lo a troăng, rêm ngế djâ tơvế hlá cơ kăch măng, rế prôk rế khĕn Hồ Chí Minh plâ rơxông, tơnêi têa Việt Nam plâ rơxông”.

Ôh ti xê to rơtế ƀă dêi rơpó tung tơplâ, tung rôh ki hiăng châ hơniâp lĕm nôkố a kong pơlê Trà Vinh đi đo ối tŏng kum dêi rơpó sap ing mâu tơdroăng ki pêi pro tiah hmâ rêm hâi tung rêh ối troh mâu tơdroăng cheăng tơdjuôm dêi pơlê pơla môi tiah: pro troăng, pro hngei trung hriâm, veăng tơlo liăn ăm tơdroăng ki rơhêng vâ hriâm ƀă hên tơdroăng ki ê. Krê tung tơdroăng rêh ối vâi krâ nhŏng o đi đo tŏng kum dêi rơpó tung mơnhông mơdêk cheăng kâ rơpŏng hngêi. Môi tiah rơpŏng pôa Đặng Văn Hùng a cheăm Thạnh Sơn, tơring Cầu Ngang, rơpŏng ai lối lối chât tíu tơnêi, hlo rơpŏng hiăng chía tơniăn, tơ’nôm ƀă tơdroăng ki ôh tá ai ivá pêi, on veăng pôa pơkâ ăm vâi krâ nhŏng o Khmer tung pơlê mung pêi tơnêi vâ pêt prá alâi. Tơvêh amê vâi krâ nhŏng o tung pơlê pơrá troh kum rêm rôh pôa ai tơdroăng kal. Pôa Đặng Văn Hùng ăm ‘nâi:

“Á ai chiâk deăng vâ vâi krâ nhŏng o mung pêi pêt pôm pré. A kố kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo hên, tâng pin pêi ôh tá teăm mê pin xoăng ăm vâi krâ nhŏng o pêi mung. Nah pêi klâng gá tiô rơnó, mê nôkố hmâ 3 khế, 3 khế 10 ngế pêi. Tơdroăng klâi á xuân kơnôm ngế ki pơkuâ pơlê, choi phon xuân krếo nhŏng o kum, xôh pơkeăng xuân tiah mê há, á pêi ôh tá kâi xếo, kơnôm ai vâi kum mê nôkố gá hiăng chía ƀă hiăng ai liăn tơkâ”.

Xua ivá ƀă hiâm mơno tơrŭm mê hiăng kum ă kong pơlê Trà Vinh đi đo rak vế krá tơniăn tơdroăng kal kí, tơniăn tung pơlê pơla. Kuăn pơlê mâu hdroâng kuăn ngo tung kong pơlê đi đo loi tơngah tung tơdroăng pơkuâ dêi Đảng ƀă Tơnêi têa, hmiân tuăn pêi cheăng kâ, mơdêk tơdroăng rêh ối. Nôkố, kong pơlê ôh tá ai xếo rơpŏng kơtiê ối tung troăng hơlâ châ tŏng kum mâu ngế ki ai hnoăng; kơxô̆ rơpŏng kơtiê tiô tơdroăng kơtiê ki hên troăng troh nôkố ối 1,67%, rơpŏng kơtiê cho hdroâng kuăn ngo Khmer kơdroh ối 4%; ai 5/9 tíu pêi cheăng râ tơring pêi châ tiô pơkâ ƀă pêi klêi hnoăng cheăng mơjiâng thôn pơlê nếo.

Pôa Thạch Khôl, môi ngế kăn ki hiăng pơtê cheăng a cheăm Kim Sơn, tơring Trà Cú phiu ro ăm ‘nâi:

“Châ tơdroăng ki tơmâng ngăn tŏng kum ‘na tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê, ‘na tơdroăng cheăng kâ po hên lâm hriâ ‘na khoa hok kih thuât, hơ’lêh hdrê pêt ki dâi lĕm. Nôkố ai hngêi trung hriâm, ai hngêi pơkeăng cheăm, ai kông, troăng prôk lăm; hdrối tơleăng nah ki hên cho to hngêi hlá xá, mê nôkố ngăn tơdjuôm pơrá hiăng ai hngêi trung”.

Nôkố Măt trâ̆n xiâm Tơnêi têa Việt Nam rêm râ tung kong pơlê Trà Vinh dế pơtối mơdêk mâu khôi túa khên tơnôu dêi Măt trâ̆n Việt Minh, mơdêk hnoăng cheăng tối tơbleăng, mơhnhôk kuăn pơlê pêi pro tơƀrê rôh mơhnhôk “Tâi tâng kuăn pơlê tơrŭm mơjiâng thôn pơlê nếo, kơphô̆ rơkê” tơtro ƀă tơdroăng pơkâ kơdroh kơtiê krá tơniăn, veăng kum rơtế pêi pro tro tơdroăng tơ’noăng “Trà Vinh rơtế ƀă lâp tơnêi têa tơdjuôm ivá mơjiâng thôn pơlê nếo”, ‘Lâp tơnêi têa tơdjuôm ivá xua vâ kum mâu kơtiê – Pôi tá lôi ngế ki lâi pá rŏng” ƀă hên tơdroăng ki ê.

Pôa Phạm Tiết Cường, kăn phŏ hnê ngăn Vi ƀan xiâm Măt trâ̆n Tơnêi têa Việt Nam kong pơlê Trà Vinh ăm ‘nâi vâ mơdêk ivá rơdêi tung tâi tâng kuăn pơlê, mơjiâng Trà Vinh rế hía rế mơnhông, tung la ngiâ ah, Măt trâ̆n rêm râ kong pơlê Trà Vinh pơtối ‘mâi mơnhông khu tơrŭm tâi tâng hdroâng kuăn ngo, mê cho ƀai hriâm ki rơkê tơtro ăm hnoăng cheăng kăch măng dêi kong pơlê:

“Tơkâ luâ mâu hneăng kăch măng ƀă tơdroăng ki veăng dêi mâu rơxông kuăn pơlê; tá hdroâng kuăn ngo a thôn pơlê, a pơlê kong krâm; mê nếo kuăn pơlê mâu hdroâng kuăn ngo mâu ƀok jâ phop hiăng pro chiâng ivá tơrŭm ƀă blêi trâng tâi tâng. Ƀai hriâm tơrŭm kân tung tâi tâng hdroâng kuăn ngo hiăng chiâng ƀai hriâm ki rơkê tơtro dêi Đảng ƀô̆ ƀă kuăn pơlê kong pơlê Trà Vinh ƀă kô cho ƀai hriâm ăm hnoăng cheăng kăch măng dêi kong pơlê tung la ngiâ”.

Drêng ối rêh nah Pôa Hồ hiăng pơchân: Á pơchân kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo tơrŭm krá tơniăn ƀă rơdâ. Pơtăm hơ’ngrăng kŏng xuân ai hơ’ngrăng ki ‘nâi ki xŏn. La ‘nâi xŏn pơrá tơrŭm dêi rơpó a môi kơpeăng kŏng. Tung to lâi rơtuh ngế xuân ai ngế ki tiah kố ngế ki tiah tá, la tiah kố lơ tiah ê pơrá ối môi hdroâng hdrê dêi jâ pôa pin. Tiah mê pin athế tơrŭm. Pin athế hlo tiah kố hiăng cho kuăn Lạc cháu Hồng mê kơbố xuân ai iâ lơ hên hiâm mơno têm rơpiât. Ai môi tiah mê ‘nôi nếo kâi tơrŭm, ai tơrŭm mê nếo ai tơdroăng tung la ngiâ krá tơniăn khên tơnôu”. Rơkong tối dêi Pôa hiăng chiâng ivá kơnốu ăm mâu tơdroăng cheăng dêi Đảng ƀô̆, khu kăn pơkuâ ƀă mâu hdroâng kuăn ngo nhŏng o a kong pơlê Trà Vinh.

Katarina Nga tơplôu ƀă tơbleăng