VOV4.Xơ Đăng - Xuân môi tiah mâu hdroâng kuăn ngo ki ê a Tây Nguyên, mơngế M’nông Rlăm ai hên tơdroăng rơngê, ting ting, ki nâl M’nông tối dêi Tâm Pớt, Yun Yơh, Têt ta wêu ƀă hên hĭn mâu tơdroăng rơngê ting ting ki ê, cho vâ pơto pơtih, mơnhên tơdroăng rêh ối, pêi cheăng, tối dêi tuăn hiâm mơno tơná.

Mâu tơdroăng rơngê ting ting dêi M’nông preăng ai tơdroăng ki pơtro ƀă prôa, têng nêng, la ai khiê̆n pro ƀă plôi ki hlŭm vâ pơtro ăm tơdroăng rơngê, ting ting mê. Mâu hdrôu dêi mơngế M’nông hmâ ai tơcho, mơnhên tối hên tơdroăng, mơngối xŏn, chôa ‘lâng. Túa lĕm tro kố dêi mơngế M’nông a tơring Lak, kong pơlê Dak Lak dế nôkố la xuân hiăng rế vâ hía lôi. Vâi krâ ki rơkê hdrôu rế hiá rế iâ, mâu vâi rơxông nếo nôkố, bu tơmiât to tơdroăng rêh kâ ối chal nếo nôkố tê.

Ƀai hdrôu M’nông ki vâi krâ-nhŏng o dế hmâng mê âi cho xua pôa Y Nhang Liêng, ối a ƀuôn Năm, cheăm Dak Phơi, tơring Lak, kong pơlê Dak Lak hdrôu. Tơdroăng hdrôu kố cho vâ pơchân kuăn cháu kơhnâ pêi chiâk pêi deăng, veăng tơdjuôm ivá mơno, tơrŭm tŏng kum dêi pó a mâu ronó pêi chiâk.

Mâu tơdroăng hdrôu dêi mơngế M’nônhg vâ tối hên hĕng mâu tơdroăng rêh ôí tung on veăng, rơpŏng hngêi, pơlê pơla, tơdroăng tơhmâ pơla droh rơtăm, mâu tơdroăng ki tơrŭm tung rơpŏng hngêi, ‘na pêi chiâk pêi deăng ƀă hên hĕng mâu tơdroăng ki ê hiá. Mâu ƀai hdrôu mê ai tơdrá chôa ‘lâng, cho tơdroăng vâ pro pơro hiâm mơno, mơjiâng tơdroăng ki ro klêi kơ’nâi pêi cheăng tơbrê tơbrêh. Ing mâu ƀai hdrôu kố cho vâ mơhno tối hiâm mơno ki kâi xân, mơjo pâ dêi tơdroăng rêh tơná, maluâ tơdroăng rêh kâ ối trâm hên xahpá la xuân kơdo mơ-eăm tơkâ luâ. Tơdroăng rơngê ting ting M’nông hmâ hlo ai môi ngế ki rơngê, ting ting, hdrôu, xuân ai drêng ‘nâ, péa ngế ki rơngê ting ting êng tiâ dêi pó. Jâ H’Jiêng Ndu, ối a ƀuôn Rcai A, cheăm Krông Nô, tơring Lak, kong pơlê Dak Lak tối ăm ‘nâi:

“Ton roh vâi krâ nah, tơdroăng rêh ối xahpá, lông ngăn dêi kuăn krôu xua ôh tá ai hmê kơchâi kâ xua mê, athế lo lăm kêi kơchâi tung kong, tăng chiâ pôm loăng, păn rak dêi kuăn. Pơla mê, ngế nôu xuân lông dêi kuăn, tối ‘na mâu tơdroăng ki xahpá roh mê nah”.

Pôa Y Nhang Liêng hlŭm khiê̆n plôi

Mơngế M’nông chiâng vâ rơngê, ting ting, hdrôu ukố umê. Tung pơla dế pêi chiâk pêi deăng xuân rơngê. Ki rơhêng vâ tối tung hngêi trá xŏn, drêng ôu drôu xiâm lơ mâu hâi mơdĭng dêi mơngế M’nông hmâ hơdruê ăm dêi pó tơmâng. Tơkéa vâ tối, ing tơdroăng ki tơpui tơno dêi pó rêm hâi, mê vâi xo tơdroăng rơngê ting ting vâ tơpui tơno dêi pó.

Hdrôu dêi mơngế M’nông vâi hmâ hdrôu xêh môi ngế, ôh tá ai rêi prôa, têng nêng, tâng ai bu xúa khiê̆n plôi, nâl M’nông tối dêi cho Mbuăt. Khiê̆n plôi mê xua vâi kơnốu ki hlŭm, ngế ki hdrôu mê, cho vâi kơdrâi xuân ai, vâi kơnốu xuân ai. Khiê̆n plôi mê ai 6 to klŏng ki ku kŭn, ai 4 to klŏng ki chía kân vâi hdrâ pa pêng, 2 to klŏng kŭn pá xôp. Vâi pơkrâ tung môi to plôi. Drêng ngế ki hdrôu pơtê iâ, drêng mê ngế ki hlŭm khiê̆n kô hlŭm, tơdrá ga chuât chôa ‘lâng ƀă mơngối xŏn. Pôa Y Nhang Liêng, ối a ƀuôn Năm, cheăm Dak Phơi, tơring Lak, kong pơlê Dak lak tối ăm ‘nâi, khiê̆n plôi kố hiăng ai sap ing chal vâi krâ roh ton nah ƀă hlŭm drêng rơngê, ting ting vâ tối ‘na tơdroăng rêh kâ ối rêm hâi. Maluâ ti mê, nôkố preăng hlo ai nhŏng o ki chiâng pro ƀă chiâng hlŭm khiê̆n plôi kố.

“Á hâk mơjo pâ dêi khôi túa jâ pôa pin roh nah, á vêh pro khiê̆n ki nếo. Akố á bu ‘nâi mơjiâng pro. Mâu vâi krâ a tíu ê ôh tá chiâng pro vâi troh akố vâ xo ki á hiăng pro. Akố hên vâi krâ la môi ngế á tê ki chiâng pro ƀă chiâng hlŭm. Mâu vâi rơxông nếo nôkố ôh tá chiâng hlŭm, á xuân hiăng hnê ăm kơ vâi la vâi ôh tá ‘nhó hâk git ôh”.

Tối ‘na tơdroăng ki rế vâ hía lôi khôi túa, vêa vong dêi kuăn ngo, ngoh Y Xim Du, ối a ƀuôn Yuk La 1, cheăm Dak Liêng, tơring Lak, kong pơlê Dak Lak tối tiah kố: drêng vâi krâ, jâ pôa, nôu pâ hiăng hía lôi, mê ôh tá ai hên xếo mơngế M’nông chiâng rơngê, ting ting, hdrôu ƀă chiâng hlŭm khiê̆n plôi tiah mê. Xua ti mê, vâi rơxông nếo nôkố preăng prêh mơngế ki hâk git tơdroăng, tơmeăm khoăng vâi krâ roh nah, vâi bu tơmiât to tơdroăng rêh ối  chal nếo nôkố. Ki păng ‘nâng, tung tơdroăng rêh ối rêm hâi nôkố hiăng ai hên kế tơmeăm ki vâ xah hêi, tơtro ƀă tơdroăng xah hêi chal nếo.

“Tâng vâ tối, mâu vâi rơxông nếo nôkố ôh tá ai kơbố ki hâk git vâ ƀă mâu prôa, têng nêng tiô khôi hmâ, tơdroăng mê xuân kheá hơ’nêng khât. Ga vâ tối tơdroăng ki rế vâ hía lôi tung mơhno túa lĕm tro dêi hdroâng kuăn ngo, ki vâ mơnhông ăm tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê. La ki kal athế rak vế mâu tơmeăm khoăng ki mê, ki ‘ló ga cho khu rơxông chal nếo nôkố, athế djâ troăng ahdrối vâ pêi pro mâu tơdroăng tiah mê”.

Mâu ngế ki rơkê M’nông tung tơdroăng rơngê, hdrôu

Hdrôu dêi mơngế M’nông môi tiah tơdroăng pói vâ tơdroăng rêh kâ ôí rế lĕm tro tâ, ƀă xuân cho tơmeăm ki kơnía git dêi mơngế M’nông. Tơdroăng rêh ối chal nếo nôkố, ai hên tơdroăng ki xah hêi, pro pơro mê pro tơdroăng hdrôu, rơngê, ting ting dêi kuăn ngo rế vâ hía lôi. Kal păng ‘nâng tơdroăng ki pơtối vêh rak vế tơmeăm khoăng vâ pơtối mơnhông tơdroăng hdrôu châ pơtối chuât, pơtối mơngối tung tơdroăng rêh kâ ối rêm hâi dêi kuăn ngo M’nông.

H’Zawut chêh

Nhat Lisa tơplôu ƀă tơbleăng