VOV4.Sêdang - A tơring Cát Tiên, kơpong pêt loăng plâi hôt ki hên dêi kong pơlê Lâm Đồng, luâ mâu hơnăm hơ’leh hdrê pêt ki nếo  ƀă tơdroăng pêi cheăng tiô kih thuât hơ’leh pêt hdrê loăng tro tiô troăng hơlâ pêi krá tơniăn ton, Tíu xiâm ngăn ‘na pêi chiâk dêi Lâm Đồng hiăng kum  kuăn pơlê tơring Cát Tiên tơniăn tung pêi pêt rak ngăn hiăng châ xo 1 tâ̆n 5 troh 2 tâ̆n/ha/hơnăm. Tơdroăng hâi kố, vâ tối túa hơ’leh pêt hdrê loăng plâi a kơdrum pêt loăng plâi hôt ƀă kih thuât rak ngăn vâ kuăn pơlê ki pêt loăng plâi hôt hlê vâ tí tăng ‘nâi plĕng.

Loăng plâi hôt pêt a kong pơlê Lâm Đồng  sap ing hơnăm 1986 nah tơkŭm pêt hên cho a 3 tơring Dà Huoai, Dà Teh, Cát Tiên. Pakĭng veăng mơnhông tung rêh ối cheăng kâ ăm rơpŏng hngêi, loăng plâi hôt a Lâm Đồng ối ai tơdroăng pro ăm ngiât hding tơnêi ki hâi pêt loăng plâi, ngo lĭng, râk vế ăm lĕm hyôh kong prâi. Laga, mâu hơnăm achê kố, tơdroăng hên deăng pêt loăng plâi hôt ki hiăng ai plâi ton hơnăm trâm hên xơpá ‘na plâi, xua loăng hiăng krâ ôh tá kơ’muăn plâi hên, ôh tá ai tiô tơdroăng púi vâ dêi mâu hngêi kơmăi vâ pêi cheăng tung kong pơlê.

Vâ kum kuăn pơlê châ hlê ‘na khoa hok kih thuât, chôa lâng mơnhông dâi lĕm ăm kơdrum loăng plâi hôt, Tíu xiâm ngăn ‘na pêi chiâk Lâm Đồng hiăng mơjiâng ƀă tơbleăng túa loăng plâi hôt hlo tơ-ƀrê tơdroăng pêt loăng plâi hôt hơnăm má 2 ƀă pêt loăng plâi hôt ki hơ’leh  tơring Cát Tiên ton tung pơla 8 khế kố nah.

Mê cho túa pêt loăng plâi hôt krá tơniăn hơnăm má 2 ƀă tâi tâng deăng pêt 40 ha ƀă pêt loăng plâi hôt ki hơ’leh a 10 ha a cheăm Phước Cát ƀă cheăm Nam Ninh, tâi tâng ai 50 rơpŏng veăng pêt.

Tiô ăm ‘nâi, kố cho túa pêi hơnăm má 2 ƀă 40 rơpŏng kuăn pơlê ki pêt loăng plâi hôt krá tơniăn ton; hơnăm apoăng ƀă 10 rơpŏng ki pêt loăng plâi hôt hơ’leh a tíu ton. Rêm rơpŏng châ veăng pêt tiô túa tơdâng tơ’mô xuân ai tơnêi ki pêt iâ gá 10 ga tơnêi pêt loăng plâi hôt, châ xo pá xôp 700kg/ha tung 3 hơnăm hlối, la ôh tá ai liăn vâ pơklêp tơkâng ƀă ăm loăng plâi xông dâi lĕm ƀă pêt tơvât vâ ăm xông kân lĕm.

Pakĭng mê, ai tŭm mơngế pêi cheăng ki vâ rĕng drêng hnê ƀă pê pêt tro tiô kih thuât hnê pêt xua Tíu xiâm ngăn ‘na pêi chiâk dêi kong pơlê Lâm Đồng pơcháu hnê.

Rôh apoăng pêi túa ki kố, Tíu xiâm ngăn ‘na pêi chiâk dêi Lâm Đồng tơrŭm ƀă Ƀơrô ngăn pêi chiâk tơring Cát Tiên tơkŭm po lâm hnê hriâm pêt, hnê ăm 40 rơpŏng ki pêt hdrê loăng plâi krá tơniăn ton ƀă hnê mâu tơdroăng, mê cho: thế kơhnâ po văng ngăn kơdrum pôi tá ăm châ êa rơtoh, hnêi, tróu tah tơkâng, hveăng ki ôh tá dâi; xôh pơkeăng kơdê ôa hdrong, pơkeăng ăm loăng xông dâi lĕm  tro tiô kơ tơdroăng hnê pêi “4 tro”; rơvât phon tơ’mô, tro tiô kih thuât ƀă hên ki ê.

Ƀă 10 rơpŏng ki pêt loăng plâi hôt hơ’leh a tơnêi ki pêt 10 ha châ rah xo mâu hdrê loăng klêp tơkâng ki dế pêt hên ƀă hlo ai plâi hên tơniăn a Lâm Đồng mê cho hdrê BO1, PN1, MH4/5, MH 5/4... Ăm hlo, loăng ki pro xiâm pơklêp ing 3-4 khế;  xo ing kơdrum sap ing pơklêp lối 45 hâi; ki xŏn gá riân ngăn ing xiâm dâi ki lía tâ tơnêi tâp loăng pơklêp 20-25cm; loăng xông dâi lĕm châ 1-2 kơtâ hlá; ki kân xiâm ing xiâm lối 8mm; ki xŏn kối klêp tơkâng lối 10cm; kông gá tơdrăng; ôh tá tro ôa hdrong kâ ‘nhiê, ôh tá chong ‘mêi, ki liá tâ tơnêi 15x33cm  lơ 15 x 25cm ƀă hía hé.

Tơdroăng chiâ klôh pêt loăng plâi hôt ki hơ’lêh tiô um kơhôp ai pơkâ ki kân kŭn gá 50 x 50 x 50 cm lơ 60 x 60 x 60 cm. Klêi chiâ kloh, po kơ’neh tung kloh iâ tơnêi ki a ngâ ƀă choi 10-20 kg phon êak ro ki hiăng mơ-ŭm tung kloh mê ƀă 0,5kg phon lân vâ rơvât apoăng. Tơdroăng hơ’lâk phon ki choi tung kloh thế choi hdrối vâ pêt ki iâ gá sap 20 - 25 hâi.

Klêi pêt tâng ôh tá trâm kong mêi, thế toh têa dâng 20-30lit/kloh vâ rêi ƀă tơnêi tung ki lía tơkŭm hrik xo trếo kơhiâm. Pêt tơmó hlối drêng hlo loăng ki kŭn hlâ vâ tơniăn ki xông rơdêi ăm loăng châ xông tơdâng tơ’mô tung kơdrum. Tung 2 hơnăm apoăng, loăng ối kŭn tơ’lêi tro khía pê pro tơlâk xiâm, pro loăng kơtong, loăng chong ôh tá tơdrăng ƀă tơđôu tơkâng, mê thế pêt mâu loăng ki tât khía pơtân ‘nôi môi tiah pêt loăng karê reăng trĭng a pơla 2 troăng  loăng hôt. Tung pơla loăng ối kŭn thế kơhnâ po văng nhâ pôi tá ăm êa rơtôh a xiâm loăng ƀă a mâu tiú ki hveăng ing 30-50 cm, thế hmâ po nhâ krúa 3-4 rôh tung môi hơnăm. 

Ki iâ gá 3 hơnăm apoăng kơdrum loăng plâi hôt hâi ai tơkâng, mê thế pêt tơvât mâu prá alâi pơla mâu troăng ki pêt loăng plâi hôt pêt kơtăn sap 1-1,5m.

Drêng loăng hiăng ai plâi, hiăng hên tơkâng hveăng, po nhâ 1 hơnăm 2 - 3 hdrôh, apoăng, a tơdế ƀă mơ’nui rơnó mêi...

‘Na kih thuâ̆t ki nếo dêi Tiú xiâm ngăn ‘na chiâk Lâm Đồng hnê ăm, 10 rơpŏng kuăn pơlê ki ối a cheăm Phước Cát 2 ƀă cheăm Nam Ninh, tơring Cát Tiên hiăng pêt hơ’leh a tơnêi lối 10 ha tơnêi ki pêt loăng plâi hôt kơ’nâi 8 khế xông kân ƀă xông dâi lĕ, loăng hiăng xŏn sap 1  troh 1,2m, ki kân dêi kông loăng sap 2-3 cm.

Krê to loăng plâi hôt kơ’nâi 5 khế pêt hơ’leh loăng ki rêh châ 98%. Malối, rơtế tung khế hơnăm ki mê  ƀă 40 rơpŏng pêt 10 ha tiô tuá hnê pêt dêi Tíu xiâm ngăn ‘na pêi chiâk Lâm Đồng hiăng  hlo pêi tơ-ƀrê loăng xông kân lĕm, ki hên dế huăn hlá kơbâng ƀă lo reăng...

Tiô tối tơbleăng dêi Tíu xiâm ngăn pêi chiâk Lâm Đồng mê: “Túa tơbleăng hnê tro tiô pơkâ hiăng kĭ, kuăn pơlê kơhnâ pêi. Kơnôm teăm xôh kơkeăng ƀă rơvât phon êak ro ki hiăng mơ-ŭm mê loăng plâi hôt hiăng xông kân ƀă xông lĕm,  loăng huăn rơmôe lĕm tơ’mô, kơdroh ôa hdrong tri trô kâ ƀă kơdroh pơreăng rơmon hlá.

Nôkố mâu rơpŏng kuăn pơlê pơtối seá ngăn pêi pro tro tiô pơkâ vâ loăng rĕng xông dâi lĕm ƀă châ tơ-ƀrê tiô pơkâ...”. Ing mê, Kơvâ ngăn ‘na pêi chiâk Lâm Đồng kal thế riân tơmiât nhên hdrối vâ hơ’leh pêt hdrê loăng a tơnêi ki loăng plâi hiăng krâ ôh tá dâi, ôh tá ai plâi hên vâ pêt mâu hdrê loăng plâi hôt hdrê ‘nâng ‘nâi rĕng ai plâi tơtro ƀă tơrêm kơpong tơnêi hyôh kong prâi, vâ kum kuăn pơlê mơdêk pê ilo kế tơmeăm, châ xo tơ’mot liăn tơniăn, hlối tơniăn tung rêh ối cheăng kâ ăm dêi rơpŏng hngêi ƀă hên ki ê.

Tiô hlá tơbeăng Lâm Đồng

Gương tơplôu ƀă tơbleăng