VOV4.Xơ Đăng - Tơdrá  Eirei ƀă Kưt cho péa tơdrá hơdruê ki xiâm tung tơdroăng hơdruê tiô tơdrá dêi mơngế Rơđế. Tơdroăng hơdruê eirei hmâ ô eăng ‘na pơlê pơla, hnê pơchân kuăn cháu, tơpui tơno, tơdroăng pro tơhmâ dêi rơpó pơla mâu vâi droh rơtăm. Tâng tơdrá Kưt vâ tối xua mâu kơnốu hơdruê, mê eirei cho tơdrá hơdruê tá kơdrâi ƀă kơnốu chiâng hơdruê, tơdrá gá tơ’lêi hơdruê. Tơdrá hơdruê eirei chiâng vâ hơdruê môi ngế lơ péa ngế. Ki tơviah má môi tung tơdrá hơdruê mê cho hơdruê tiâ pro tơhmâ pơla vâi droh rơtăm lơ vâi kơdrâi ƀă vâi kơnốu, mâu rơkong tơpui ki ai tơdrá tơtro môi tiah pơto pơtih hên tơdroăng rêh ối, cheăng kâ, droh rơtăm, pơlê pơla.

Pó vâi krâ nhŏng o dế tơmâng ƀai hơdruê eirei tiâ tơhmâ dêi rơpó dêi mơngế Rơđế. Tung tơdroăng mơhno túa lĕm tro dêi mơngế Rơđế, hơdruê tiâ tơhmâ dêi rơpó gá ai hên tơdroăng ki kơnía ‘na hiâm mơno mơhno túa lĕm tro ki hơniâp ro. Hơdruê eirei hmâ môi ngế kơnốu ƀă môi ngế kơdrâi hơdruê tiâ dêi rơpó ƀă mâu rơkong tối cho “klei duê”, pin tối pơto pơtih, tơcho, môi ngế hlŭm đing năm cho môi túa proâ ki ôh tá chiâng lôi drêng hơdruê eirei.

Mâu rôh hơdruê tiâ tơhmâ hmâ hơdruê a kơxê măng a mâu rôh mơdâm kiâ hlâ. Hơdruê eirei rế djâ rơkong hơdruê, rơkong tơpui hơlêm nhŏng o rơpŏng hngêi ki ai ngế hlâ rế cho rôh prếi droh prế ngế rơtăm rơtế ƀă dêi rơpó hơdruê tơhrâ hrĭng hơnăm ối rêh ƀă dêi rơpó. Pakĭng mê, mâu rôh hơdruê eirei ối châ hơdruê a mâu rôh ki ro dêi pơlê, cheăm, rôh pơkoăng, rôh diâp ong mế ƀă hên rôh ki ê lơ rêm roh drêng doh, chôu phut châ pơtê klêi kơ’nâi chôu pêi cheăng a chiâk deăng.

Ngê̆ nhân hơdruê eirei Nôu Hrơ̆i (H’Bliư̆ Hwing) ối a ƀuôn Tu, cheăm Ea Tul, tơring Čư̆ Mgar, kong pơlê Dak Lak ăm ‘nâi, rế tơmâng, rế tăng ‘nâi trâu hngế ‘na tơdrá kố hlo rế ro, rơkong pơto pơtih hơdruê gá rế hơniâp ro khât.

“Tung hơdruê tiâ hmâ dêi rơpó, drêng môi ngế ai hâk vâ ngế ki lâi ‘lo mê kô tơpui pơto tơtih, hơdruê môi tiah kố “Khía ki lâi djâ oăng troh a kơnoh on kố, ká lăm troh achê hdró, ngoh troh hngêi o hôm ai tơdroăng klâi há? Trăng hngêi o tro ching chong, tung hngêi o ôh ti ai klâi, tâng pá châ trâm tơxâng ƀă dêi pó, hngêi o ko loăng răng pro hdréa, la xâu nôu pâ ngoh ôh tá ăm, xua hngêi o kơtiê, châ nôu pâ ngoh ăm phêp phiu ro khât, kŏng kuâ kŏng rơtế dêi rơpó pêi chiâk deăng”.

Hơdruê eirei ôh ti xê djâ tơvế tơdroăng ki mơhno tối hiâm mơno dêi prế droh rơtăm mê ối cho môi khôi túa tơlá dêi mơngế Rơđế. Mâu ngế ki veăng hơdruê eirei athế rơkê, ƀĕng ƀeăn ƀă rơkê ‘na tơdroăng ki tơrŭm ƀă dêi rơpó vâ hơdruê tiâ tơhmâ dêi rơpó, ngế rơtăm ƀă ngế kơdrâi tăng ‘nâi tơdroăng rêh ối dêi rơpó, túa tơmiât, túa rêh ối dêi rơpó, lơ tơ’lêi hlâu tê bu cho mâu rơkong ki tơpui tơno ƀă dêi rơpó.

Tung mâu rơkong hơdruê cho mâu tơdroăng ki hơniâp ro, ƀriê tung hiâm mơno dêi tơdroăng vâ, tối nhên ăm dêi rơpó tơdroăng rêh ối, tơdroăng ki kơxiâp kơmêi, ki lĕm ƀă ki hơniâp ro dêi ngế kơnốu, ngế kơdrâi Rơđế. Ngê̆ nhân hơdruê eirei cho jâ Nhuăn (H’Iêr Ktla), ối a cheăm Ea Tul, tơring Čư̆ Mgar, kong pơlê Dak Lak ăm ‘nâi:

“Tung mâu ƀai hơdruê eirei tiâ tơhmâ dêi rơpó, drêng ngế kơdrâi trâm môi ngế kơnốu ki gá hâk vâ, mê kô hơdruê môi tiah kố “Mơhúa khât drêng châ trâm ngoh akố. Môi tiah chêm Ktiă hlo kơdrum alâi, môi tiah chói a kơdrum pôm ló, môi tiah hâi kố o châ trâm ngoh a tơnêi tíu ki lĕm. Ôi ngoh, chôu rơkong á pơchân, drêng kâ môi to pía tâng o xuân pâ troh ngoh, poh môi pŭm pôm ló á xuân pâ troh ngoh. Sap ing hâi kố troh a xo ah hmôi, á rơhêng vâ châ hlo tơpăng ki kơbâng chiâng kông kơlá, loăng nhâ kô tơpo ai reăng, loăng kong kô ai plâi”.

Nghê̆ nhân hơdruê eirei jâ Ƀăt (H’Lan Niê), ối a Ƀuôn Kla, cheăm Dray Sap, tơring Krông Ana, kong pơlê Dak Lak ăm ‘nâi: Drêng tơtro dêi rơpó, mâu khu kơnốu kơdrâi kô rơtế ƀă dêi rơpó vêh ối tơdjuôm môi hngêi, tơhrâ ƀă dêi rơpó ai môi tơdroăng rêh ối tung la ngiâ hơniâp ro, bâ eăng.

“Drêng hiăng vâ dêi rơpó péa pâ vâ xo dêi rơpó . Mơhé ngế droh mê kơtiê, lơ ngế rơtăm mê ‘mêi rơtoh xuân vâ dêi rơpó khât. Tâng ngế rơtăm ôh tá vâ xếo ngế droh mê kô tro pơxâu môi to chu, môi to kơpôu. Hdrối kơ prế tơ-hrâ vâ hmâ dêi rơpó kô hơdruê môi tiah kố: “Drêng ngoh mơdâng trăng vâ pro hngêi, ngoh lăm ko hlá xá vâ pro hngêi, drêng ngoh hơdruê tiâ pro tơhmâ ƀă o cho ngoh vâ kơ o khât hlối pá xo dêi rơpó chiâng on veăng... ”.

Nôkố, hên mâu droh rơtăm ôh tá hâk vâ to lâi ƀă tơdrá hơdruê mê. A tơmiât tiah kố mâu ngế ki rơxông ƀă ngin hiăng hlâ vêh ƀă jâ pôa, xuân ôh tá ai xếo ngế ki  rơkê pơto pơtih hơdruê tơdrá eirei.

Ƀă tơdrá hơdruê pro prông, hmâng hơniâp, rơkong rơhdruê rơmuăn, tơdrá eirei ki tiâ pro tơhmâ dêi mơngế Rơđế hiăng tơkôe hên prế droh rơtăm chiâng on veăng. Mâu tơdroăng ki hơdruê pơto pơtih, tơdrá ei rei hiăng mot trâu tung tuăn ngôa dêi rêm ngế, chiâng khôi túa vêa vong ki lĕm tro ton nah dêi mơngế Rơđế. La nôkố, iâ mơngế ki rơkê hriăn pơto pơtih tơdroăng hơdruê eirei môi tiah tơpui tơno ki ai tơdrá tối ‘na tuăn tơmiât, mâu hơnăm ối nếo ôh tá ‘nâi pơto pơtih xêó nôkố, ôh tá ‘nâi rơxông kơ’nâi ah hôm ối ‘nâi, hôm ối chôu vế tơdroăng hơdruê tiô tơdrá chal krâ nah ki ro tơviah mê?

Tơdrá eirei hơdruê tiâ pro tơhmâ hôm ôi tơkôe hên khu droh rơtăm ki vâ dêi rơpó há lơ ôh? Lơ tơdrá hơdruê prông ki tơviah kô bú ối chôu vế tung tuăn ngôa dêi môi rơxông tê ƀă hiá hé.

H’Zawut chêh

Katarina Nga tơplôu ƀă tơbleăng