VOV4.Xơ Đăng - Xuân môi tiah mâu hdroâng kuăn ngo ki ê a kơpong Tây Nguyên, mơngế Rơđế ai hên mâu prôa ki pro ing phêa, kơlá, pơ-óu, tung mê ai têng nêng. Têng nêng dêi mơngế Rơđế cho môi khu prôa ki hmâ hlo ai hên a mâu pơlê cheăm a kong pơlê Dak Lak. Prôa ki kố tí xê to vâ rêi pro pơro ăm tung mâu hâi leh mơdĭng mê ối tiô vâi krâ - nhŏng o lo lăm a chiâk, a deăng.

Mê âi, pin hiăng klêi hmâng idrâp têng nêng xua pôa Y Dhin Êban, hdroâng kuăn ngo Rơđế ối a ƀuôn Kniêt, cheăm Ea Ktur, tơring Čư̆ Kuiñ, kong pơlê Dak Lak rêi. Pôa ‘nâi rêi têng nêng sap ing ối tơxĭn nah, pôa Y Dhin tối ăm ‘nâi, kố cho têng nêng ki pâ pôa pin rơkê ‘nâng hiăng mơjiâng ƀă hnối pro ăm ga chiâng ai idrâp  chuât ro rih păng ‘nâng. Têng nêng cho môi khu prôa xua vâi kơnốu ki hmâ rêi a mâu tíu ki hmái hmâ tung tơdroăng ki rê ối tiah hmâ rêm hâi ƀă tung tơdroăng ki rêi vâ ăm dêi pó i tơmâng.

Roh vâi krâ ton nah, têng nêng dêi Rơđế hmâ pro ƀă phêa, lơ pơ-ốu, kơxái mê, vâi hmâ ‘vêa xo ing kơtôu dêi pơ-ốu lơ phêa ki pro toăng têng nêng. Têng nêng ai ai 6 pro kơxái ƀă rêi tiô idrâp chêng. 6 pro kơái mê vâi hmâ teăng ăm mâu tơdrá chêng. Drêng rêi têng nêng mê, mơngế ki rêi mê hmâ têk dêi 2 pâ kŏng rêi a mâu kơxái prôa, rêi mâu ƀai ki ai tơdrá pơrá phá dêi pó, môi tiah ai 6 ngế dế tŏn chêng há.

Pôa Y Dhin Êban dế rêi têng nêng

Kơ’nâi mê, mâu ngế ki mơjiâng pro têng nêng ối hmâ xúa kơxái meăm xuân rơkê khât. Pôa Y Dhin Êban tối ăm ‘nâi: tâng vâ mơjiâng pro môi toăng têng nêng ôh tá xê pá. Ki ahdrối tâ, kal athế rah xo môi to phêa, pơ-ốu ki hiăng krâ, têng a drá peăng, 6 pro kơxái, vâi ối xo kơlá vâ hneăng pro kế ki rơvê toi kơxái têng nêng tâk prŏng lơ prông. Môi toăng têng nêng mê xŏn sap ing 80cm troh 1 met, ki xŏn ki ‘nâng ‘nâi mê ngăn tiô kơ tơdroăng ki tơná rơhêng vâ dêi xêh.

“Vâ khoh chiâng pro môi toăng têng nêng kal athế ai phêa ki hiăng krâ, lĕm tơdrăng, pôe môi pâng, têng khăng a tô, tăng kơxái meăm, ƀă ai kơlá ki pro kế vâ rơvê kơxái, kô chiâng ai tơdrá, pá krí têng nêng xuân athế pro ƀă loăng lĭng. Loăng ki vâ rơvê kơxái mê, athế hneăng, klêa pro ki krâ kơvâ vâ ƀá kơxái meăm a tíu mê, hnối pong trŭm vâ tôe kơxái meăm a tíu mê. Klêi mê nếo, pong pơlôu kơxái pá rŏng tôe kơxái vâ kơxái chuât xơtó, tơleăng lĕm, mâu tơdrá”.

Pôa Brin, ối a ƀuôn Kniêt, cheăm Ea Ktuê, tơring Čư̆ Kuiñ, kong pơlê Dak Lak tối tơ’nôm, rêi têng nêng, mơngế Rơđế tối dêi “Teh Gông”. Drêng rêi, mơngế ki rêi hmâ ối ‘nâi a leăn hngêi, péa pâ chêng kep râng têng nêng, mâu hơ’ngrăng kŏng rêi, pơtêi a mâu kơxái chiâng ai tơdrá ki chuât ro xơtó lĕm. Mâu vâi krâ hmâ rêi têng nêng a peăng kơxêi xua drêng mê, ki chuât dêi prôa ga bu chôa ‘lâng mê kal athế hmái hmâ vâ hmâng idrâp chuât dêi têng nêng.

“Phá tơ-ê ƀă khiê̆n đing năm vâi rế xúa kŏng ƀă rơkong, têng nêng hmâ rêi ƀă kŏng. Têng nêng vâi pro ƀă klŏng phêa, lơ pơ-óu, mâu kơxái mê vâi hmâ pro ƀă phêa ki hiăng krâ. Idrâp chuât ing môi toăng têng nêng ga kô chuât hên tơdrá môi tiah khu kơtum chêng ƀă drêng rêi têng nêng vâi hmâ nhăng hmâng achê, ôh tá xê rêi ăm mơngế ki ê rơngê lơ ting ting”.

Têng nêng hmâ tiô vâi krâ lăm a chiâk deăng, lơ xah hêi a mâu roh ki pơtê pơto vâ piu hiêt lôi mâu roh ki tơbrêi tơbrêh tung pêi cheăng. Lơ tung mâu hâi leh mơdĭng, lơ drêng ai tơdroăng ki pơtê pơto, tôh chôu vâi kô xo dêi têng nêng mê vâ rêi, vâ mơhno pơto pơtih ‘na tuăn tơmiât ‘na tơdroăng rêh kâ ối rêm hâi. Pôa Y Dhin Êban ối a ƀuôn Kniêt, cheăm Ea Ktur, tơring Čư̆ Kuiñ, kong pơlê Dak Lak tối ăm ‘nâi:

“Têng nêng mê hmâ xúa rêm roh, rêi kô châ hmâng tơdrá ki chuât hơniâp ro klêi kơ’nâi pêi cheăng tơbrê tơbrêh a hâi ki mơdâm kiâ lơ rêi drêng hơdruê eirei xuân chiâng há. Drêng á pro têng nêng mê kô ‘nâi nhên mâu tơdrá ki vâ rêi ga ối drăng kơxái ki mê, hơ’ngrăng kŏng rêi drăng lâi. Nôkố, khu vâi rơxông nếo ôh tá ai git to lâi xếo idrâp têng nêng, ôh tá ai ngế ki hâk vâ hriâm rêi têng nêng, vâi lôi lế tơmeăm khoăng dêi vâi krâ roh nah”.

Têng nêng ƀă mâu prôa ki ê cho tơmeăm khoăng ki vâ sôk ro ôh tá păng lôi tung mâu hâi leh mơdĭng dêi khôi tuá, vêa vong hdroâng kuăn ngo, tơdroăng rêh kâ ối tung rơpŏng hngêi dêi mâu hdroâng kuăn ngo a Dak Lak. Dế nôkố, mâu hdroâng kuăn ngo dế rak vế hên hĭn mâu prôa, mâu chêng koăng, hơkâ, tơdŭt, rơvŏng, khiê̆n ƀă mâu prôa. Mâu hơnăm hdrối mê hiá nah, kơvâ ngăn ‘na mơhno túa lĕm tro dêi kong pơlê Dak Lak hiăng krếo mâu vâi krâ ki rơkê ki hlê plĕng mơjiâng pro mâu têng nêng, khu prôa vâ hnê ăm khu rơxông nếo ‘nâi mơjiâng pro, xúa mâu prôa, têng nêng ki mê, pơtối mơnhông ‘na tơmeăm khoăng ki kơnía git dêi mâu hdroâng mơngế kuăn ngo Việt Nam. Maluâ tiah mê, mâu vâi krâ ki hiăng hên hơnăm xuân ối tô tuăn xua dế nôkố, hên vâi rơxông nếo ôh tá hâk git kơ prôa, têng nêng dêi kuăn ngo tơná. Tung mê, mâu ngế ki rơkê rêi têng nêng xuân hiăng hlo, idrâp têng nêng, prôa dêi hdroâng kuăn ngo hiăng vâ rế hía lôi, ôh tá ‘nâi rơxông la ngiâ ah kuăn ‘nĕng hôm ối chiâng mơjiâng pro ƀă rêi há mâu prôa dêi hdroâng kuăn ngo tơná.

H’ Zawut chêh

Nhat Lisa tơplôu ƀă tơbleăng