VOV4.Sêdang - Xua tơdjâk dêi pơreăng COVID-19, mơngế ki păn chu dế trâm hên xahpá. Tung pơla mê, yă hơ’nêh chu tê a hngêi kơchơ ối to kơnâ, la chu pŭm ki ối rêh, tê ing kơdroăng chu kơdroh ó. Tiô khu râ ki ngăn ‘na păn mơnăn tối, sap ing nôkố troh tâi hâi Têt Lo hơnăm nếo, yă tê chu pŭm a kơdroăng ôh tá hơ’lêh, ôh tá to kơnâ xua tơdroăng ki kuăn pơlê vâ rôe hơ’nêh chu bu iâ. Xua ti mê, kal athế kơdroh tơdroăng tí tăng rôe xo hơ’nêh chu ing kong têa ê. Ƀai chêh: “Ki phá tơ-ê dêi yă hơ’nêh mâm chu ƀă chu pŭm” kơ’nâi kố ngin ai tối ki păng ‘nâng a kong pơlê Dak Lak ƀă mâu tơdroăng vêh mơnhên, hnê tối ing Khu xiâm ngăn ‘na chiâk deăng ƀă mơnhông thôn pơlê.

Yă chu pŭm kơdroh ó pro hên ngế ki păn a Dak Lak dế trâm tơdroăng rế păn rế lŭp. Jâ Thân thiều Lệ Quyên a thôn 5, cheăm Hòa Thuận, pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak ai kơdroăng păn lối 1 rơpâu to chu ăm ‘nâi, tâng ‘no tê ƀă yă môi tiah dế nôkố bu tŭm liăn ăm mâu ngế ki păn ƀă mơdrếo liăn on tơhrik tê. Tâng bu ối lôi ton ôh tá tê, rêm hâi mơni kô lŭp lối chât rơtuh liăn.

“Rôh hdrối kố nah pơreăng COVID-19 tâ tú ton mê pro xơpá ăm mâu ngế ki păn. Xua tơdroăng ki tê ‘na pơto chơ rơxế ôh tá châ lăm, tiah hmâ păn dâng 5 khế gá hiăng châ tê la rôh ki kố nah hiăng vâ chê 7 khế xua mê gá tơdjâk kân troh tơdroăng ki châ xo liăn. Tung 3 khế mê athế mơhá liăn ăm mâu ngế ki păn, liăn on tơhrik mê liăn rơkâ ôh tá hên. Mê nếo chu pŭm gá kơdroh  tâng vâ pơchông ƀă tâk mơdrăn chĕm gá lŭp hên khât”.

Tâng vâ pơchông ƀă mâu hơnăm hdrối, ngế ki păn hmâ rah xo vêh păn nếo a hneăng ki kố vâ mơ’no tê klăng a rôh Têt Nguyên đán. Laga, hơnăm kố hên rơpŏng păn vâi tơchĕng tơmiât nhên khât drêng vâ vêh păn nếo. Pôa Lê Văn Hòan a ƀuôn Dak Tro, cheăm Krông Nô, tơring Lak, kong pơlê Dak Lak ăm ‘nâi: Klêi kơ’nâi mâu chu kăn 34 to tro prâu tah xua pơreăng châi klêa chu châu Phi tâ tú mê tro lŭp lối 1 rơtal liăn, pôa hiăng xôh pơkeăng a kơdroăng păn vâ vêh păn nếo.

Laga, dế nôkố yă chu pŭm dế chu rơpâ, yă mâu tâk, mơdrăn kâ ăm chi gá to kơnâ mê athế pơtê tâng pơtối păn kô lŭp hên.

“Môi kơxâk tâk nôkố tâng vâ pơchông ƀă hdrối tâk troh 7, 8 chât rơpâu liăn troh 100 rơpâu liăn. Hdrối nah, chu bu kâ dâng 2,5 troh 3 rơtuh liăn tâk mê hiăng châ tê, nôkố chu kâ troh 3,7 rơtuh liăn troh 3,8 rơtuh liăn thăm nếo chu ki hâi châ tê athế kâ troh 4 rơtuh liăn. Môi pŭm chu môi tiah hngêi á ôh tá xê hdrê roê tro lŭp sap ing 1,5 troh 2 rơtuh liăn. Vêh păn nếo tung pơla dế nôkố gá tơpá khât ƀă tơƀrêi, yă tê tung kơchơ mê gá rơpâ luâ râ ôh tá hlo tơngah klâi”.

A tơring Čư̆ Mgar, kong pơlê Dak Lak, tung 6 khế hdrối nah, pơreăng châi klêa chu châu Phi hiăng tâ tú nếo a 9 to cheăm, pơlê kân pro 452 to chu tâ pơreăng athế prâu tah. Pôa Nguyễn Quang Đức, kăn pơkuâ tíu păn mơnăn mơnoâ tơring Čư̆ Mgar tối tiah kố, xiâm kối pro tơdroăng ki ‘mâi mơnhông păn hrá cho xua ing tơdroăng ki ăm chu ti tiô dế pó, ôh tá ai vaccine hbrâ mơdât pơreăng châi klêa chu châu Phi ƀă ki kal tâ cho yă hơ’nêh chu dế chu rơpâ ó.

“Vêh păn chu nếo mê mâu kơdroăng păn athế ai tŭm kế tơmeăm. Drêng roê hdrê vêh păn athế roê a kơpong ki tơniăn ‘na pơreăng, ƀă ai xiâm rêi chêh tối nhên. Hdrối roê vâ păn mê athế păn klâ krê séa ngăn, ôh tá chiâng roê hdrê ki vâi tê hên hĭn. Tâng mâu chu hlo thĕn, ôh tá ai ivá athế tơbleăng tơdrêng hlối ăm kăn ƀô̆ pơlât mơnăn, râk pơkuâ cheăm, thôn, pơlê kơ tối ăm Tíu pơlât mơnăn. Drêng roê, tê athế pêi pro tơdroăng xôh pơkeăng, malối cho mâu khu ki lăm roê pơto chơ kuăn kiâ”.

Mâu ngế ki păn chu trâmpá xua yă chu pŭm pơtối chu kơdroh

Tiô séa ngăn dêi kơchơ, yă chu pŭm a kơpong peăng Tơdế tơnêi têa, Tây Nguyên sap ing 33 rơpâu – 38 rơpâu liăn/kg. Tâng vâ pơchông ƀă apoăng hơnăm 2021, yă chu pŭm kơdroh sap 70 – 75 rơpâu liăn/kg. Kố cho kơlo yă ki iâ má môi tung 4 hơnăm vêh ngi kố. Tung pơla yă chu pŭm kơnâ má môi dâng 100 rơpâu liăn/kg (a hơnăm 2019) mê nôkố hiăng kơdroh 65%. Mâu ngế ki păn chu a mâu tíu klêi kơ’nâi tê lŭp ôh tá vâ păn xếo lôi kơdroăng tê kơtê xua rế păn gá rế lŭp.

Tiô Tiê̆n sih Phạm Công Thiếu, Viê̆n trưởng viê̆n Păn mơnăn (Khu xiâm ngăn chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê, pơreăng COVID-19 hiăng tơdjâk kân kơchơ mơdró, kơlo ki tê chu kơdroh ó xua mâu tơdroăng cheăng tung pơlê pơla pơtê, tơdroăng ki tê ai hlâu tung pơla tơdroăng ki vâ roê ôh tá ai kơbố.

Tiê̆n sih Phạm Công Thiếu tối sap ing nôkố troh Têt Nguyên đán, yă chu ôh tá hlo hơ’lêh, maluâ chu nôkố xuân tá hâi châ môi tiah hdrối ai pơreăng COVID-19, hơ’nêh mâ tá hâi troh a kơlo ki rơlối. Yă hơ’nêh chu rơpâ xua tơdroăng ki roê gá iâ, tơpá vâ tê. Hngêi ăm tơmối kâ koi ối pơtê, tíu ki ôu kâ,kơpong hngêi trung hriâm, kơpong cheăng ƀă kơmăi kơmok ƀă hên ki ê cho mâu tíu ki roê hên hơ’nêh chu pơtê tung hên khế hdrối, xua mê apoăng tơdroăng ki vâ roê kơdroh ối a kơlo ki iâ má môi.

Tung pơla tơdroăng ki vâ tê hơ’nêh chu tung kơchơ ối a kơlo ki iâ, xua mê, kal kơdroh tơdroăng roê xo hơ’nêh chu, í sap ing kong têa ê mot tung tơnêi têa.

Tiô Khu xiâm ngăn chiâk deăng ƀă mơnhông thôn pơlê, tơdroăng ki roê kơdroh, pro kơvâ păn mơnăn mơnoâ ôh tá châ tê dâng 30% ‘na mâu hơ’nêh mâm chu. Vâ ‘mâi rơnêu tơdroăng ki rơlối tung pơla dế nôkố ƀă rak tơniăn hơ’nêh mâm vâ tê a mơ’nui hơnăm, Khu xiâm ngăn chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê xuân mơhnhôk mâu khu mơdró kâ ki kân roê xo ăm kuăn pơlê a kơlo ki hên, ‘măn tung hnôu drêng yă chu rơpâ. Tơdroăng kố kum hbrâ rơnáu môi iâ tơdroăng tê, rế tŏng kum ăm chu ki ôh tá tê tung kơdroăng.

VOV Tây Nguyên

Katarina Nga tơplôu ƀă tơbleăng