A Buôn-Ngế rak vế cheăng tĕn pong, chêa dêi Rơteăng
Chủ nhật, 06:00, 28/05/2023 A Sa Ly/VOVTâyNguyên A Sa Ly/VOVTâyNguyên
VOV4.Xơ Đăng - Pôa A Buôn, hdroâng Rơteăng, 73 hơnăm, ối a ƀuôn Kon Hring, cheăm Ea HĐing, tơring Čư̆ Mgar, kong pơlê Dak Lak cho ngế ki hâk git ƀă hnoăng cheăng tĕn tơmeăm tiô vâi krâ nah. Ing mâu phêa, kơlo ko tung kong djâ vêh, ƀă kơpeăng kŏng rơkê, pôa hiăng mơjiâng mâu tơmeăm ki ai pơxúa, môi tiah: pong, chêa, kơtum, kơtŏn, kơreăng, dĭng...

Tung pơla kong prâi dê tô téa a Tây Nguyên, la pôa A Buôn, ối a ƀuôn Kon Hring, cheăm Ea HĐing, tơring Čư̆ Mgar, kong pơlê Dak Lak xuân ối kơhnâ khât tung tơdroăng cheăng tĕn pong, chêa pá ngiâ hngêi. Maluâ hiăng luâ 70 hơnăm, la kơpeăng kŏng pôa xuân ối rơmuăn pâ, klêa, mơjế mâu tơlêa vâ tĕn kơtum, kơtŏn.

A mơnât hngêi, hên tơmeăm ki tĕn ing kơlá, phêa, pơ-ốu, kơtúa dêi tơdrăng lĕm, lĕm mơnâ mâ ngăn. Pôa A Buôn tối ăm ‘nâi: Sap ing chal vâi krâ ton nah, tung tơdroăng rêh ối rêm hâi dêi mơngế Rơteăng ôh tá păng lôi mâu tơmeăm, môi tiah pong, chêa, kơtum, kơtŏn, kơreăng, kơchong ƀă hên hĕng mâu tơmeăm ki ê.

Ki rơhêng vâ tối, pong, chêa hiăng chiâng um méa hmâ ƀă vâi kơdrâi mơngế Rơteăng. Pôu lo a kơno têa vâ tâ plôi lăm hnêng têa vêh a hngêi pế hmê, kơchâi; pong, chêa tiô vâi nâ o vâ lăm tung kong tăng kêi kơchâi, đôu tơpăng, pôm, plâi; pôu lăm a chiâk deăng vâ pôu báu, alâi, póu, tơ-uâ... Klêi mê, kơtum kơtŏn vâi krâ, vâi kơdrâi hmâ xúa vâ dâ, vâ um báu, phái, kơreăng vâi krâ hmâ xúa vâ lăm gui ká a têa long, têa tum.

Mâu tơmeăm ki hmâ xúa mê hiăng chiâng hmâ ƀă achê ƀă pôa A Buôn sap ing tơxĭn nah. Ti xê to vâ xúa tung tơdroăng pêi chiâk pêi deăng, mê pôa A Buôn sap ing tơxĭn nah. Mâu tơmeăm ki tĕn mơjiâng mê ti xê to vâ xúa tung pêi chiâk pêi deăng, mê pôa A Buôn ối kơhnâ ngăn, kơhnâ hriâm vâi krâ roh nah tung pơlê vâ tĕn mơjiâng mâu tơmeăm ki mê.

Pôa hiăng hmâ lăm ngăn, lăm hriâm mâu vâi krâ tung pơlê tung pơla pêi pro mâu kế tơmeăm. Pôa A Buôn hlo cheăng tĕn pong, chêa mê cho tơdroăng cheăng tiô khôi hmâ dêi hdroâng kuăn ngo tơná, kal athế rak vế ƀă pơtối mơnhông:

“Vâi krâ-nhŏng o hmâ lăm troh a hngêi á thế á tĕn mơjiâng ăm vâi peăm vâ lăm pêi ká, klêi mê, tĕn kơtŏn, kơtum, pong, chêa ƀă hên mâu tơmeăm ki ê, ai drêng ‘nâ vâi lăm ko phêa, pơ-ốu ki tơdrăng lĕm tung kong djâ troh a hngêi ƀă thế á tĕn ăm vâi”.

Kơnôm cheăng tĕn pong, chêa, mê rơpŏng pôa A Buôn chía ôh tá hrê hên liăn ngân vâ rôe kế kâ rêm hâi. Rêm to pong, chêa, kơtŏn, kơtum, kơreăng pơrá kơnâ phá dêi pó. Tiô pôa tối ăm ngin ‘nâi, rêm to pong, chêa, kơtŏn, kơtum châ tĕn pro ƀă phêa, pơ-ốu pôa tê dêi châ 150 rơpâu liăn 1 to, tâng tĕn mơjiâng pro ƀă rái mê yă ga kơnâ luâ tâ, ai dâng 250 rơpâu troh 300 rơpâu liăn 1 to.

Ngoh Pê A Ly Nghiệp ối a ƀuôn Hring, cheăm Ea HĐing, tơring Čư̆ Mgar cho ngế ki hmâ rôe tơmeăm dêi pôa A Buôn tĕn mơjiâng. Pôa djâ dêi mâu klŏng pơ-ốu, klŏng phêa djâ ăm pôa A Buôn vâ tĕn ăm pong, chêa, kơtum, kơtŏn vâ xúa:

“Tiô á hlo dế nôkố tung pơlê ngin mâu ngế ki tĕn pong, chêa ôh pá ai hên xếo, mâu vâi rơtăm chal nếo nôkố ôh tá hâk git, hâk mơnâ ƀă tơdroăng tĕn pong, chêa xếo, ki má péa nếo nôkố kong ôh ti ai hên xếo, mâu phêa, kơlo, rơchiâ, pơ-ốu, hbloh xuân ôh pá ai hên xếo mê tơdroăng tĕn mơjiâng khoh chiâng trâm pá. Tung pơlê bu ối iâ ngế tê ki chiâng tĕn mơjiâng, mâu ngế ki ‘nâi tĕn mê ki hmâ trâm hlo cho mâu ngế hơnăm hiăng krâ, lơ ôh tá ai ivá xếo vâ tĕn mơjiâng”.

Tiô pôa A Buôn tối, vâ tĕn chiâng pong, chêa, kơtum, kơtŏn mê kal athế ai tơmeăm ki dâi lĕm. Mê cho mâu phêa, pơ-óu, dâng 1 hơnăm, ôh tá ko xo phêa ki ối kơbâng lơ hiăng krâ luâ tâ. Ai ti mê nếo ai tơlêa ki krá, chut, ôh tá tơđôu, rơ-ĕng tung pơla tĕn pong, chêa, kơtŏn, kơtum. Cheăng ki ton má péa cho tơdroăng ki pêi rơhí rơhó. Klêi kơ’nâi pôe rêm klŏng phêa, pơ-ốu, ngế ki pêi mê athế rơkê tung pâ, hneăng, klêa, mơjế tơlêa ki rơtăng, krá, chut.

Pôa A Buôn tối, roh vâi krâ nah, mơngế Rơteăng ai hên tơmeăm ki tĕn krá lĕm tâ, mê cho mâu rái. Mâu tơmeăm ki mê cho vâ xúa tĕn kơƀăng, tăng, kơtŏn, kơtum kri krá ƀă lĕm mơnâ mâ.

“Pong ki châ tĕn ƀă rái ga kô krá, chut, kâk ton hơnăm, 2 troh 3 hơnăm xuân ối krá xêh tiah mê. Nôkố tâ tá achê kố ôh tá ai xếo rái. Tâng vâ lăm tăng rái athế mot tung kong, lơ a tơring Ea Sup mê nếo ai, achê kố ôh tá ai xếo”.

Dế nôkố, a kơchơ ai hên mâu kơxâk, dĭng, kơchong, kơthung, kơtháu ki châ pro ƀă chhá ki lĕm tiô chal nếo, thăm nếo ối krá, kâk, lĕm ai hên túa, rơvĕm rơvŏm, mơngiơk pơrá dêi pó, pro hên ngế rơhêng vâ rôe xúa. Laga, mâu tơmeăm ki mê xuân ôh tá chiâng pơhlêh mâu pong, chêa, kơtŏn, kơtum, kơreăng, dĭng, kơchong tiô khôi hmâ dêi mơngế Tây Nguyên, ga hiăng châ tĕn mơjiâng ing kơpeăng kŏng pêi cheăng ƀă tơdroăng ki rơkê plĕng dêi kuăn pơlê, mơhno tối ki kơnía ‘na tuăn mơno, ki kơná khôi túa lĕm tro dêi rêm hdroâng mơngế.

 

A Sa Ly/VOVTâyNguyên

Viết bình luận

TIN CÙNG CHUYÊN MỤC