VOV4.Xơ Đăng - Hmôu jiâ Rơđế châ ngăn cho vâ mơnhên ki rơkê ƀĕng ƀeăn dêi mơngế vâi kơdrâi Rơđế tiô chal vâi krâ roh ton nah. Hâi kố, ing tơdroăng ki rơkê plĕng mê, hên vâi nâ o hiăng rơkê tung rơneăm bro hên um méa, mơngiơk dêi hmôu, jiâ Rơđế ƀă mâu prế ki nếo, tĕn mơjiâng chiâng mâu hmôu jiâ, ếo pơtâk ki nếo vâ khoh châ tê xo liăn ngân. Tĕn hmôu jiâ dế châ vêh mơnhông a hên pơlê cheăm dêi kong pơlê Dak Lak, tí xê to vâ rak vế kế ki kơnía git, mơhno túa lĕm tro dêi chal vâi krâ roh nah, mê ối pơtối mơnhông ki châ tơƀrê pêi lo liăn ngân, cho túa ki vâ vâi kơdrâi Rơđế vêh mơnhên tối ki hloh hlê rơkê plĕng tung pơlê pơla dế nôkố.

A kơmăng môi hâi khế 4, tung hngêi trăng dêi nâ H’Ler Êban, ối a ƀuôn K’niết, cheăm Ea Ktur, tơring Čư̆ Kuin, kong pơlê Dak Lak, ai 3 ngế ki pơchoh chêp ếo pơtâk dế ‘măn mâu hmôu, bung, kơleăm ki tĕn vâ teăm pơchoh mơjiâng ếo pơtâk. Nâ H’Trim Êban tối ăm ‘nâi, 30 plâ ếo pơtâk mê xua ai môi ngế kăn pơkuâ hngêi ôu kâ kân a Ƀuôn Ma Thuột pơchoh ăm mâu ngế ki veăng pêi viâ tung hngêi ôu kâ. Ếo ƀă kơdró pơtâk cho mơngiơk prăng, a rơnŏng ếo, kŏng ếo [ă kơdró pơtâk châ rơneăm bro hên mâu um méa dêi hdroâng kuăn ngo Rơđế. Nâ H’Trim hơ’muăn tối, vâ chê 5 hơnăm hdrối mê hía nah, ing tơdroăng ki tơ-uân pơchoh mâu hmôu jiâ akố tung kơmăng, nâ hiăng pêi lo liăn chía hên.

‘’Rêm khế xuân châ 3 rơtuh liăn, mê bú riân to a kơmăng, tâng pêi tá kơhâi kô hên luâ tâ ki mê’’.

Ngế ki te\n tơmeăm rơkê H’Yar K[uôr

Ƀă nâ H’Yam Ƀkrông, ôí a ƀuôn Čư̆ Êbông, cheăm Ea Kao, pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột, tung pơla hiăng toh chôu, ôh tá pêi chiâk deăng, cheăng tĕn hmôu jiâ hiăng chiâng cheăng ki xiâm tung lối chât hơnăm hdrối mê hiá nah. Nâ H’Yam ai hơ’muăn tối, dế nôkố 3 khu rơxông tung rơpŏng hngêi pơrá hiăng ‘nâi rơkê tĕn hmôu jiâ, ƀă hiăng ai 5 ngế cho cheăng tung Khu pêi cheăng tơrŭm tĕn hmôu jiâ Tơng Bông, pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột:

‘’Pin hriâm ƀă ‘nâi túa ki tĕn, túa toi prế djâ vêh a hngêi, klêi mê hnê tối ăm khu vâi nâ o. Pơtối mê á pơtối hnê ăm dêi 2 ngế kuăn tơná á, prế xuân hiăng chiâng tĕn. Mot tung Khu pêi cheăng tơrŭm mê pin pêi ƀă kâ liăn khế akố hlối, akố á tĕn ƀă kơmăi, tâng prếo a hngêi á tĕn ƀă kŏng’’.

Mâu hmôu jiâ ki nếo vâ xúa tung rêh ối rêm hâi

Cheăng tĕn hmôu jiâ dế pơtối vêh ai nếo a hên pơlê cheăm dêi kong pơlê Dak Lak, tơ’mot tâi tâng mâu vâi ‘nĕng veăng pêi. H’Phê Ƀkrông, 23 hơnăm, cho ngế ki iâ hơnăm má môi dêi Khu tơrŭm cheăng tĕn hmôu jiâ Tơng Bông, dế kố cho sinh viên má mơ’nui dêi Hngêi trung Kao đăng sư phăm Dak Lak. H’Phê ai tối tiah kố, tung plâ 4  hơnăm hdrối mê hía nah, cheăng tĕn hmôu jiâ hiăng kum ăm kơ ga châ pêi lo liăn ngân vâ hriâm tâp ƀă rêh kâ ối, thăm nếo tơ’nôm tơdroăng ki hâk git kơ tơdroăng cheăng tiô khôi hmâ dêi hdroâng kuăn ngo tơná:

‘’Mâu tơmeăm ki rơneăm á ếo, a pơtâk mê á o pơrá hiăng châ ‘nâi. Rêm kế rơneăm mê pơrá ai túa ki pơrá phá dêi pó. Vâ chiâng pêi pro mâu tơdroăng ki kố mê kal athế ai tơdroăng ki kơdo mơ-eăm, kơhnâ, vâ ƀă tơdroăng cheăng vâ pơtối rak vế khôi tuá vêa vong, túa lĕm tro, ếo pơtâk dêi hdroâng kuăn ngo tơná pin’’.

Rơtế ƀă mâu tơmeăm tĕn mơjiâng tiô túa vâi krâ roh nah, ếo pơtâk dêi Rơđế nôkố hiăng ai tơ’nôm kế tơmeăm ki nếo, môi tiah văn khăn rơmoăng, kơtong y^ng, kơbăn, tơmeăm ki vâ tơbâ ăm mâu tơmối ki ôm hyô; kơleăm lêk kơƀăng, mâu tơmeăm um ki rơnuâ kơtúa a mơnât hngêi ăm mâu hngêi kâ koi ối  pơtê, hotel. Mâu hmôu jiâ ki tĕn rơneăm tiô chal nếo xuân hiăng pro tro tuăn mơno dêi mâu vâi jâ, mâu nâ ki pói rơhêng vâ rak vế tơmeăm khoăng dêi hdroâng kuăn ngo. Xâp rơnuâ mâu ếo pơtâk ki nếo, jâ H’Rum Ƀyă, ối a cheăm Drai Bhăng, tơring Čư̆ Kuin, ai tối tiah kố:

‘’Khu ếo pơtâk kố hiăng ai tơdroăng ki mơnhên ing mâu rơneăm dêi ếo pơtâk tiô khôi hmâ ƀă tiô túa ki pơchoh ki nếo, maluâ hiăng tơtro, tơ’ló ƀă mơngế. Khu ếo pơtâk kố xuân chiâng vâ xúa, dâi tung mâu hâi leh mơd^ng kân, xuân chiâng vâ xúa a mâu roh ki rơkâu xối kơneăng têa lơ mâu mơd^ng ki mê ngin kô dâi rơnuâ dêi tơmeăm ki kố’’.

Ếo pơtâk dêi hdroâng Rơđế hiăng pro bâ eăng ăm Ngế ki le\m rơduăng H’Hen Niê

Vâ kơ bê tu\m mâu ếo pơtâk, hmân, jiâ rơmoăng ăm kơ kuăn pơlê, tơmeăm ki vâ pro tơbâ, tơmeăm rơnuâ ăm mâu kơpong ki ôm hyô, hngêi kâ koi ối pơtê, vâi kơdrâi Rơđế a hên pơlê dêi Dak Lak hiăng vêh te\n mơjiâng hên kế tơmeăm. Hên rơpo\ng pơlê cheăm hiăng mơjiâng mâu Khu pêi cheăng tơru\m, khu ki pêi cheăng tơru\m, ki hên môi tiah a [uôn Tơng Jú [ă [uôn Bông, Pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột), cheăm Ea Tul, tơring }ư\ Mgar, cheăm Ea Blang, pơlê kong krâm {uôn Hồ, [uôn Mùi 2 (cheăm }ư\ Né, tơring Krông {úk) [ă mâu cheăm ki ê. Mâu vâi nâ o ối ‘nâi rơkê teăn mơjiâng mâu jiâ rơmoăng dêi Rơđế, lơ te\n mơjiâng mâu ếo pơtâk tiô chal nếo hnối mơjiâng dêi inâi tơmeăm tơná ki vâ mơdró. Nâ H’Ler Êban, ngế pơkuâ hngêi pơchoh hmân ếo Am^ Sia, ối a [uôn Kniết, cheăm Ea Ktur, tơring }ư\ Kuin tối ăm ‘nâi, dế nôkố tâng vâ riân rêm khế hngêi pơchoh kố ai dâ 40 plâ hmân ếo, yă tê sap ing 400 rơpâu liăn troh a 1 rơtuh liăn môi plâ. Kơnôm ing mâu Facebook, Zalo, mâu hmân ếo ki pơchoh tiô túa nếo hiăng châ hên ngế tung kong pơlê [ă kong pơlê ê, thăm nếo ai tá mâu kuăn pơlê ing kong têa Mih, Australia vâ tăng rôe.

‘’La ngiâ kố ah, ôh ti xê pơtê to a tơdroăng ki te\n, pơchoh mơjiâng ếo pơtâk ki vâ tâ ăm to mơngế Rơđế mê mâu ngế ki te\n ối pơtối rơneăm bro um, bro reăng a ếo xo\n, kố xuân cho túa pêi pro ki krê xêh. Tâng châ pơtối mơnhông, mơdêk pro mâu tơmeăm dêi mâu hngêi pơchoh ếo xo\n mê ah, kô thăm kum ăm mơngế ki te\n mơjiâng pêi lo liăn ngân hên tâ hdrối nah nếo’’. Xuân kơnôm ing tơdroăng ki te\n mơjiâng hên kế tơmeăm, ing tơdroăng te\n [ă ko\ng, te\n [ă kơmăi, Khu pêi cheăng tơru\m te\n, pơchoh hmôu jiâ Tơng Bông, cheăm Ea Kao, pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột) hiăng ai cheăng pêi tơniăn ăm 45 ngế. Jâ H’Yam Bkrông, Kăn pơkuâ ngăn Khu pêi cheăng tơru\m te\n pơchoh hmôu jiâ kuăn ngo tối ăm ‘nâi, tơdroăng tê mơdró kế tơmeăm a hơnăm nah châ 1 rơtal 200 rơtuh liăn, rêm ngế pêi lo châ dâng 3 rơtuh 500 rơpâu liăn môi khế. Mâu tơmeăm kố hiăng châ mơ’no tê tơniăn a kong pơlê Dak Lak, Dak Nông, Đà Nẵng [ă Quảng Nam. Dế nôkố Khu pêi cheăng tơru\m dế pơtối mơnhông ‘na tơdroăng ôm hyô pơlê pơla, homestay vâ tơdroăng te\n mơjiâng pơchoh kế tơmeăm thăm rế châ mơnhông:

‘’Ki má môi, mâu túa kế tơmeăm ki te\n mơjiâng kố athế ai hên túa, pak^ng mâu pơtâk, ếo kơtong [ă hên mâu tơmeăm ki ê, ối te\n mơjiâng mâu pơtâk pơko\ng vâ rêm ngế rôe xúa. Hdrối nah la lâi ai mơd^ng vâi krâ, nho\ng nếo dâi, nôkố, tung rêh ối rêm hâi vâi xuân dâi mâu ếo pơtâk kuăn ngo. Ki má péa nếo, tơdroăng ki mơnhông te\n mơjiâng tơmeăm [ă ôm hyô pơlê pơla cho vâ tối tơbleăng ăm tơmối vâ i rôe’’.

Ing kơpeăng ko\ng ki rơkê, mâu vâi kơdrâi Rơđế dế pơtối châ rak vế tiô khôi hmâ dêi mâu vâi jâ, vâi nâ, mơjiâng thăm hên mâu jiâ, rơmoăng, hmân ếo pơtâk, mơjiâng chiâng hên tơmeăm ki pơxúa tung rêh kâ ối rêm hâi. Te\n hmôu, jiâ, rơmoăng, hmân ếo pơtâk ti xê to tơdroăng ki vâ mơnhên, ki le\m rơkê dêi vâi kơdrâi, mê ối mơjiâng chiâng mâu vâi kơdrâi chal nếo, hlê rơkê ple\ng te\n mơjiâng hmôu jiâ chiâng tợmeăm ki vâ tê mơdró, to\ng kum pêi lo liăn ăm dêi rơpo\ng hngêi [ă pơlê pơla. Ếo pơtâk hiăng rơtế [ă H’Hen Niên, mơngế kuăn kơdrâi Rơđế ki bâ eăng, cho ngế droh ki le\m rơduăng má môi Việt Nam 2017, châ ối tung 5 ngế ki le\m rơduăng lâp plâi tơnêi hơnăm 2018.

Pak^ng rơnuâ mâu ếo pơtâk dêi kuăn ngo Rơđế tiô khôi hmâ, drêng lăm veăng mơđah mâu tơdroăng ki kân krip, mê H’Hen Niê ối hmâ xúa mâu tơmeăm ki tơtro khât ‘na mơhno tua le\m tro dêi tơná cho tíu ki tơná hiăng kot mâ vâ kơ mơjiâng chiâng ếo pơtâk tiô chal nếo, high-fashion. Ing mâu khôi túa, vêa vong, ếo pơtâk dêi Rơđế dế hiăng chiâng tơmeăm ki dâi khât tung rơxông nếo.

VOV Tây Nguyên

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng