VOV4.Xơ Đăng - Tâng ôh tá xê hâi leh kân, vâi krâ nhŏng o pin hmâ kâ hmê pế ing phái ki hmâ rêm hâi, kâ ƀă kơchâi kong ki chiâng xêh tung kong, mê cho kơchâi “beap” pin tối kơchâi khêi, hơpôe, tơpăng pơlái, tơpăng kơlo… mê tung mâu hâi leh, hâi têt, hâi mơdĭng tiô khôi hmâ vâi krâ nhŏng o ôh tá păng lôi kơchâi hơ’nêh pôh pheăng, kơchâi kêi tung kong, lơ kêi a chiâk deăng, mâu kơchâi kâ mê ga pế kâ ga hơ-iâ, kơhiâm, xú hŏm ing hlá kong. Xah ro Têt tơkŭm dêi rơpó, pakĭng mâu kơchâi kâ ki hmâ pơchên ki kơhiâm dêi pơlê, hdrối mâu hâi Têt hên rơpŏng hngêi pế drôu xiâm troh hâi Têt ah têk dêi drôu ôu vâ trâm mâ dêi rơpó tung rơpŏng hngêi, xah ro rơnó Hơngui rơtế tơdah Têt.

*** Mâu hâi têt cho rôh vâ rêm ngế tơkŭm ối ƀă dêi rơpó. Rêm rơpŏng hngêi pơrá hbrâ rơnáu mâu kế kâ a hâi têt. Ƀă mơngế Rơđế, ôh tá chiâng lôi mâu mâm kơchâi kâ môi tiah mâm chu pôh, í pôh ƀă phái hmê ki nếo. Rơtế amê cho mâu kơchâi pêt tung kơdrum, kơchâi kêi ing chiâk deăng: môi tiah plâi măng râ kong, kơchâi kơxŭn, kơchâi tơ-uâ, plôi ƀă hên kơchâi ki ê. Tối ‘na mâu kơchâi ki hăng, xăng, kơhiâm, mê hlá măng râ kong tung rôh kâ hmê rơpŏng a hâi têt, nâ H’Thi Niê (ối tối cho nôu Chip), a Ƀuôn Alê B, bêng Ea Tam, pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ama Thuột, kong pơlê Dak Lak ăm ‘nâi:

“Kơchâi, plâi măng râ kong ai hên túa ki pế, pơtih tiô túa pơchên dêi mâu nhŏng o kâ lâuh mê râm ƀă hơ’nêh ro. Mê ƀă mơngế Rơđế hmâ kơ-óu ƀă ká âp, kơtĕm kăm, hăng drêh, po, ƀô̆t ngot. Lếo môi iâ têa rơmâ ƀă kơtĕm kăm, klêi mê râm mâu po, hăng, ƀô̆t ngot kơ-óu ƀă ăm môi iâ têa, drêng têa hiăng tơnăm mê râm plâi măng râ kong mê ah kâ hlối”.

Kế kâ a hâi Têt, ƀă mơngế Rơđế xuân ôh tá chiâng lôi drôu xiâm vâ ôu tung rơpŏng hngêi ƀă tơdah tơmối achê hơngế. Drôu xiâm djâ pơtroh tơdroăng ki hơniâp ro, mơhno ngiâ méa dêi mâu vâi droh tơ’nôm rơbim rơbom, ăm mâu vâi rơtăm ai tơ’nôm ivá rơdêi. Nâ H’Nhung Adrơng, ối a ƀuôn Ju, cheăm Ea Tu, pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak ăm ‘nâi, rơhêng vâ ai drôu ki xăng lĕm, athế hbrâ pế tung to lâi khế:

“Drôu xiâm cho kế ki kơnía ôh pá chiâng lôi tung hâi têt. Drôu xiâm pế ton gá kơhiâm. Ôu drôu xiâm mơhno tối tơdroăng ki tơrŭm ƀă dêi rơpó ƀă tơdroăng mơhno túa lĕm tro tung tơdroăng ki ôu, ôh tá ai tơdroăng ki xoăng mŏng ăm ngế ki kố ƀă ngế ki tá. Rêm ngế rơtế ôu ƀă dêi rơpó tơdjuôm môi to triăng, mâu vâi krâ, vâi hdrêng, kơnốu, kơdrâi pơrá ôu vâ tơdroăng ki hơniâp ro gá tơ’nôm rế hơniâp ro tâ nếo”.

*** Ƀă mơngế Rơteăng, Têt ối cho rôh vâ rêm ngế krếo dêi rơpó tơkŭm djâ mâu kế tơmeăm kâ tiô khôi hmâ dêi jâ, pôa. Xua tơdroăng rêh ối rế hía rế chía niân mê rơtế ƀă mâm í, mâm peâp, yo, chah ƀă hên ki ê môi tiah mâu hdroâng kuăn ngo nhŏng o ki ê, vâi nhŏng o Rơteăng rôh Têt ối hbrâ hên kế kâ, kế ôu ki kơhiâm lĕm dêi kong ngo. Ngoh A Sâm, a pơlê Đăk Y Pai, cheăm Măng Bút, tơring Kon Plông, ăm ‘nâi:

“Hơnăm kố tối tơdjuôm a cheăm Măng Bút ai tơdroăng ki hơ’lêh hên cho kơnôm ing tơdroăng ki hiăng ‘nâi pêi cheăng kâ, pêt pôm loăng, păn ro, tơdroăng rêh ối hiăng chía hơ’lêh tâ hdrối nah. Tơdah Têt hơnăm kố kô hơniâp ro tâ to lâi hơnăm hdrối nah. Tiô khôi hmâ, Têt hơnăm kố vâi krâ nhŏng o tung pơlê, hiăng hbrâ hơ’nêh ro, mâm kơnái khăng ƀă mâu kế kâ ki ê vâ hơniâp ro tung mâu hâi têt, mê nếo lăm pôu, rơkâu mâu rơpŏng nhŏng o, hdroâng hdrê drêng hơnăm nếo troh rơnó hơngui vêh”.

*** Ngoh Đinh Tơi, mơngế Bơhnéa, a pơlê Chiêng, tơring Kƀang, kong pơlê Gia Lai ăm ‘nâi, hmâ rôh Têt troh, mâu ngế kơnốu tung pơlê mê rơtế ƀă dêi rơpó lăm tung kong vâ ko hơpoê, kêi kơchâi kong, kơpáu hmốu vâ pro kế kâ ăm mâu hâi Têt. Pakĭng mâu chu ki hiăng châ vâi păn tung môi hơnăm kô châ vâi siê, chêh xo hơ’nêh vâ ôu ƀă drôu xiâm, rêm ngế tơkŭm ƀă dêi rơpó a mâu hâi têt. Ngoh Đinh Tơi, a pơlê Chiêng ăm ‘nâi tơ’nôm:

“Sap ing hdrối nah troh nôkố a mâu rôh têt mê mâu vâi kơnốu tung pơlê pơxiâm lăm tung kong sap ing hdrối rôh têt cho sap ing 4 troh 5 hơnăm vâ ko châu priât, ko xơpoê, kêi  kơchâi kong ƀă pê kơtro, pê krêi, mê ƀă vâi kơdrâi vâi lăm rup kơteăm, ká ƀă kiê kơchâi kơxŭn kong troh hâi 29 têt mê vâi djâ vêh a hngêi, mê cho mâu kơchâi kâ kong tung rôh têt. Pakĭng mâu kơchâi kong mê, rôh têt kố vâi krâ nhŏng o xuân ối hbrâ tŭm mâu kế kâ, têa ôu ngăn kơ rơpŏng hngêi vâi ai. Ai rơpŏng ki ‘nâ rơnáu mâu í, chu, pu pái, ai mâu rơpŏng ki ‘nâ vâi ai liăn ngân mê vâi pôh kâ ro vâ krếo kuăn ‘nĕng, hdroâng hdrê, pơlê pơla, cheăm troh rơkâu, tơdjuôm tơdroăng ki hơniâp ro a xiâm drôu, rơtế ƀă dêi rơpó hơ’muăn tối mâu tơdroăng ki hiăng tơkâ luâ ƀă hnê pơchân mâu vâi kuăn ‘nĕng pêi cheăng kâ tung hơnăm nếo”.

*** Têt cho rôh tơkŭm, xua mê hơnăm kố rơpŏng ngoh A Phú, a pơlê Long Lái, cheăm Măng Ri, tơring Tu Mrông, kong pơlê Kon Tum hbrâ rơnáu krâu ăm tơdroăng ki tơdah Têt, hơniâp ro rơnó Hơngui dêi rơpŏng. Pêi lo liăn chía hên sap ing tơdroăng ki pêt loăng pơkeăng, hdrối Têt ngoh A Phú chu troh a pơlê kong kơdrâm Kon Tum lăm roê mâu kế kâ ki kơhiâm. Rơtế amê, ngoh xuân pơkâ roê hên tơmeăm tung pơlê cho mâu kế kơchâi kơhiâm tung pơlê, tung mê ai kơnái ki hmâ kâ Sâm Ngọc Linh ki kơnía. Krê to xiâm drôu ôu tung mâu hâi Têt ki ngoh pế xêh, drôu pôm loăng vâ pế hdrối têt châ to lâi khế. Pakĭng mê, ngoh ối roê têa ki jíu kŏng kơdê pơreăng, kên pâng rơkong môh vâ hbrâ mơdât pơreăng COVID-19. Ngoh tối Têt gá ro, pin xuân hbrâ nhên vâ rơpŏng hngêi hơniâp ro ƀă krếo thế rêm ngế rơtế veăng hơniâp ro rơnó Hơngui há:

“Hơnăm nếo rơnó Hơngui vêh, Đảng, Tơnêi têa hiăng tơkŭm ăm vâi krâ nhŏng o châ tơdah têt hơniâp ro, mâu rơpŏng hngêi rơtế tơkŭm hơniâp ro rơnó hơngui. Vâi krâ nhŏng ngin đi đo pêi pro kơtăng tiô tơdroăng pơkâ dêi Đảng, luât dêi Tơnêi têa, mâu hâi ki hơniâp ro Têt vâi krâ nhŏng o ôh tá prôk hngế vâ hbrâ mơdât pơreăng vâ klêi kơ’nâi mâu hâi pơtê Têt vâi krâ nhŏng o ai ivá lo lăm pêi cheăng apoăng hơnăm, môi tiah pêt loăng ‘mốu, kơphế, krui kơxái, sâm Ngọc Linh vâ mơnhông cheăng kâ tung hơnăm nếo xông tơtêk tâ”.

Katarina Nga tơplôu ƀă tơbleăng