VOV4.Xơ Đăng - Tiô khôi hmâ dêi hdroâng Rơteăng, môi tơdroăng ki ôh tá păng lôi hdrối vâ  pơkoăng ŏng mế mê cho diâp ŏng mế. Tơdroăng diâp ŏng mế mê châ tơkŭm po xua ing peăng hngêi kơnốu ki hmâ djâ troăng hdrối, vâi hmâ djâ tơmeăm troh a peăng hngêi kơdrâi, tung mê ai jiâ, rơmoăng, khăn, văn, drôu xiâm ƀă mâu tơmeăm xúa tung rơpŏng, môi tiah kơchong, kơtum, kơtŏn, hdro kăng ƀă hên mâu tơmeăm khoăng ki ê hía. Maluâ mâu tơmeăm mê ôh ôh tá xê tơdroăng ki klâi kơnâ liăn, la cho vâ mơhno tơdroăng ki vâ mơnhông ăm tơdroăng hơniâp ro, phiu niu tung rơpŏng hngêi.

Tiô khôi hmâ dêi hdroâng Rơteăng, kuăn ‘nĕng drêng hiăng tro hơnăm xo on veăng athế tí tăng tơdroăng ki hlê plĕng dêi pó. Klêi kơ’nâi péa pâ vâi krâ, rơpŏng hngêi ăm phep mê peăng hngêi kơnốu hmâ ăm môi ngế ki châ loi tơngah tung hdroâng tơná djâ vâi krâ lăm troh a peăng hngêi kơdrâi vâ êng mế. Hdrối vâ êng mế mê, peăng hngêi kơnốu hmâ rơnáu mâu tơmeăm ki vâ pleăng, môi tiah: jiâ, rơmoăng, văn, khăn, pong, chêa, ró, reo, kơtum, kơtŏn, vó, hdro kăng ƀă hên hĕng mâu tơmeăm ki ê. Klêi mê, peăng hngêi kơdrâi xuân athế hbrâ rơnáu pế drôu xiâm, chu, í, peâp vâ tơdah peăng hngêi kơnốu. Vâ chê troh a hâi lăm êng mê, hngêi peăng kơdrâi lo lăm chiâk deăng, mot tung kong lăm tăng kêi kơchâi kong, hbrâ mâu tơmeăm kâ tiô khôi hmâ vâi krâ roh nah.

Peăng ngế kơnốu pơcháu ƀă pơxâng mâ ăm peăng ngế kơdrâi

Pôa A Hĕo, 82 hơnăm, ối a ƀuôn Hring, cheăm Ea HĐing, tơring Cư̆ Mgar, kong pơlê Dak Lak cho ngế ki hiăng leăm ăm lối 20 ngế on veăng, tối ăm ‘nâi: Tung diâp ŏng mế mê, mơngế Rơteăng ai môi tơdroăng ki kal, mê cho diâp mâ xâng kŏng ăm dêi pó. Tuá pêi pro kố cho vâ mơnhên tơdroăng ki tơdjêp pơla péa ngế. Mâ xâng kŏng cho tơdroăng pro hmâ, ki tơrŭm pơla peá ngế đi đo mơjo pâ dêi pó.

‘’Tiô khôi hmâ dêi hdroâng Rơteăng sap ing chal vâi krâ roh nah, peăng hngêi kơnốu lăm êng peăng hngêi kơdrâi, peăng vâi krâ ngế kơnốu djâ dêi hdroâng hdrê troh a peăng hngêi kơdrâi; klêi mê, peăng hngêi kơdrâi xuân athế krếo dêi hdroâng hdrê troh amê vâ tơmâng rơkong tơpui tơpui tối dêi ing peăng hngêi kơnốu. Klêi mê, prế droh rơtăm mê tơhrâ dêi pó la ngiâ kô chiâng on veăng. Ngế rơtăm râng kŏng ngế droh ƀă tối: ‘’Tâng o vâ á ngoh păng ‘nâng, vâ xo ngoh pro kơnốu mê o xo xâng mâ kŏng dêi ngoh kố, ƀă peăng ngế kơdrâi xuân ai tơpui tối tiah mê há....”.

Hngêi kơnốu drêng troh peăng hngêi kơdrâi, tâng hlo hơniâp ro, sôk suâ ƀă tơdah xo mâu tơmeăm ki pleăng mê, tơkéa vâ tối tơdroăng diâp ŏng mế mê hiăng chiâng. Prế droh rơtăm kô tơkêa dêi pó a ngiâ mâu vâi krâ ki pro leăm, nôu pâ, jâ pôa, hdroâng hdrê péa pâ. Klêi kơ’nâi tơhrâ mê, péa pâ hdró hâi khế ki vâ pơchâi mế ƀă tơdroăng ki pơkoăng ăm prế kuăn.

Tung roh diâp ŏng mế mê, peăng hngêi kơdrâi mê xuân koh tơdah peăng hngêi kơnốu ƀă mâu xiâm drôu rơtế ƀă mâu kế kâ tiô khôi hmâ roh vâi krâ nah. Tơkôm rêm ngế hiăng ai mâ tŭm a leăn, ngế teăng mâ peăng hngêi kơnốu ai tối: “Troh a chôu phut kố, prế muăn hiăng tơhrâ kô vâ xo dêi pó păng ‘nâng, rơpŏng peá pâ hiăng châ tâng ƀă châ hlo’’. Prế droh rơtăm mê cho mâu ngế ki apoăng chiâng phep râng triăng drôu vâ ăm prế ki leăm, ăm nôu pâ, vâi krâ peá pâ, troh rơpŏng hngêi, hdroâng hdrê rơtế ôu kâ hơniâp ro. Diâp ŏng mế hmâ mơgêi drêng rêm ngế hiăng pôu vung vế tung tơdroăng ki hơniâp ro, xua peá pâ rơpŏng hngêi kô chiâng tơxêu dêi pó tung la ngiâ.

Hnó amê, peăng hngêi kơdrâi pơcháu ƀă pơxâng mâ ăm peăng hngêi kơnốu

Klêi kơ’nâi diâp ŏng mế, tơkôm hâi khế ki vâ pơkoăng, peăng hngêi kơnốu ƀă peăng hngêi kơdrâi pơrá krếo khĕn dêi pó pro hmâ ƀă vâ ‘nâi plĕng dêi pó hên tâ. Tung pơla lăm pôu ngăn dêi pó, vâi xuân hmâ djâ râng tơmeăm vâ ăm dêi pó. Peăng hngêi kơdrâi hmâ pôu chiân ăm peăng hngêi kơnốu cho hdréa ki dró ŏng mế. Mê cho mâu hdreá ki lĕm, vâi hmâ ko ing loăng ko tum, rêm pâ hdréa xŏn châ dâng 1 met, vâ pâ hdreá tơdrăng, tơ’mô, kât krá lĕm ƀă kơxái kong. Nâ H’Thin, 52 hơnăm, ối a ƀuôn Hring, cheăm Ea HĐing, tơring Čư̆ Mgar, kong pơlê Dak Lak tối ăm ‘nâi: klêi kơ’nâi peăng hngêi kơdrâi chiân pơtroh mâu pôu hdreá ki lĕm mê, peăng hgêi kơnốu xuân ai tơmeăm ki vâ tơvêh, môi tiah hơkôa, jiâ, rơmoăng, pong, chêa, kơtum, kơtŏn, kơchong, kơreăng, kơtup.

“Peăng hngêi kơdrâi ăm peăng hngêi kơnốu ki vâ iâ hlái 10 troh 20 pôu hdréa tơngi klêng. Tơdroăng kố hiăng ai sap ing chal vâi krâ roh nah, peăng hngêi kơdrâi athế chiân hdréa ăm peăng hngêi kơnốu. Khôi túa vâi krâ roh nah pro tiah lâi nôkố xuân athế rak vế, pêi pro tiah mê”.

Ôu kâ phiu ro ăm tơdroăng diâp ŏng mế dêi peá pâ

Tiô khôi hmâ dêi mơngế Rơteăng, klêi kơ’nâi kuăn ‘nĕng mơjiâng on veăng prế hmâ châi ối peăng hngêi kơdrâi hdrối yâu dâng 2 troh 3 hơnăm. Tâng tơdroăng rêh kâ ối, pêi cheăng tơniăn, ôh tá ai châi tamo ki klâi mê prế kô ối tơ’nôm pá to lâi hơnăm kơ’nâi mê nếo, tâng ôh tá tơniăn prế kô châi ối peăng hngêi kơnốu. Ƀă mâu kuăn ‘nĕng vâ lo ối xêh krê xuân athế ai tơdroăng ăm phêp dêi nôu pâ. Tâng rơpŏng hngêi dah ai xêh tơnêi, kế tơmeăm nôu pâ kô xing xoăng tơnêi ăm prế kuăn ‘nĕng pro hngêi krê. Pôa A Hroh, 62 hơnăm, ối a ƀuôn Hring, cheăm Ea HĐing, tơring Čư̆ Mgar, kong pơlê Dak Lak tối ăm ‘nâi:

“Tơdroăng ki kuăn ‘nĕng ối peăng hngêi kơnốu lơ peăng hngêi kơdrâi cho tơdroăng ki xua nôu pâ ăm phep, prế vâ châi ối peăng hngêi dôh lơ mế cho xua tơná prế kuăn. Kơ’nâi ah, prế kuăn vâ lo ối krê xuân tơmâng prế, mâu vâi krâ ôh tá pơklât thế pro tiô tuăn vâi krâ”.

Hâi kố, xua ai tơdjâk hên troh khôi túa, vêa vong dêi mâu hdroâng mơngế, tơdroăng rêh ối dêi tơrêm rơpŏng hngêi ai tơdroăng hơ’lêh, la khôi túa, vêa vong diâp ŏng mế, mơjiâng chiâng on veăng dêi mơngế Rơteăng xuân ối châ rak vế. Mâu khôi túa môi tiah tơdroăng diâp troh a pơkoăng ŏng mế, ai râng tơvế djâ mâu tơmeăm cho vâ mơhno tối ki tơrŭm môi hiâm mơno ƀă tŏng kum troh tơdroăng rêh ối on veăng, rơpŏng hngêi krá tơniăn ton.

A Sa Ly chêh

Nhat Lisa tơplôu ƀă tơbleăng