VOV4.Xơ Đăng - Kơchâi prông dêi mơngế M’nông tối krê, dêi mâu kuăn pơlê Tây Nguyên tối tơchoâm cho kế kâ ki kêi xo ing kong kế, kơchâi prông kố cho kơchâi ki tơ’lêi pêi pro, la tung mê ai kơchâi beap, hơpôe, kơchâi kong ƀă hên mâu kơchâi ki ê. Kố cho kơchâi ki mơhno túa lĕm tro tiô khôi vâi krâ roh  nah, châ pế đi đo tung roh kâ hmê dêi rơpŏng hngêi mơngế M’nông ƀă châ pế drêng lâi xuân chiâng, maluâ tung kong kế, a chiâk deăng ƀă a hngêi rơpŏng vâ koh tơdah nhŏng o kuăn pơlê.

Vâ prông kơchâi athế ai kơchâi beap, pin tối cho kơchâi khêi, hơpôe, pế adrêng ƀă mâu kơchâi kong, mâu kơchâi hĕm hŏm tung kơdrum hngêi ki ai, mê cho, kơtĕm xâk, kơchâi khêi, hăng, hơpôe, trŏng xăng ƀă mâu kơchâi ki ê. Ngoh Y Lục, khĕn cho Pâ Vi, ối a Ƀon Dru, pơlê kân Dak Mâm, tơring Krông Nô, kong pơlê Dak Nông ai tối ‘na tơdroăng ki hbrâ tơmeăm vâ prông kơchâi kố:

“Kơchâi mâm prông cho tơmeăm kâ hiăng hmâ ai sap ing chal vâi krâ roh ton nah dêi mơngế M’nông. Vâ khoh ai kế tơmeăm kố, vâi athế mot tung kong vâ hbrâ kế tơmeăm. Ki ahdrối tâ athế kêi kơchâi beap, lăm ko hơpôe ƀă mâu kơchâi ki ê. Klŏng phêa xuân athế lăm ko tung kong mê kâ kơchâi ga nếo  kơhiâm, xú hŏm dêi phêa. Hdrối vâ ko phêa, vâi athế rah xo phêa ki kân, tơdrăng, ối kơbâng krâ kơvâ, ôh tá khoh xo klŏng phêa ki tung dế hiăng prăng lơ hiăng tro hdrong kâ ‘nhê. Pơtối mê, ko kơlá ki vâ pro loăng ki vâ pâk sôk tung kơchâi. Klŏng phêa vâ prông ƀă loăng ki vâ sôk athế tơdrăng. Mơné kơlá ki sôk mê xuân athế klêa tah lôi kơtôu ki drêh pá kong, ăm i krúa vâ pôi tá krêa tung kơchâi drêng sôk”.

Klŏng phêa vâ prông kơchâi mê kal athế rah xo phêa ki krâ kơvâ, ôh tá lối kơbâng, ôh tá lối krâ. Ngế ki prông mê athế xúa hơkê ki hĕn vâ rơgi ngâ klŏng ăm têa tung klŏng ôh tá plế lo pá kong tung pơla prông. Kố cho roh ki kal păng ‘nâng, mơjiâng chiâng kơchâi ki xú hŏm, hơ-iâ, kơhiâm, pế tơvât ƀă kơchâi hlá beap, hơpôe ƀă kơchâi ki ê. Klêi mê, mơngế ki pế xuân athế xúa môi to kơlá ki ối kơbâng krâ lơlĕm vâ sôk kơchâi tung klŏng, vâi kô râm mâu hơpôe, hơ’neh chu, kơchâi beap, kơtĕm xâk lơ kơtĕm kăm. Pơtối mê nếo, vâi kô prâu on koh kân ƀă mơdâng klŏng phêa vâ pế pơchên.

Kơchâi tâ tung klŏng dêi mơngế M’nông

‘Na tơdroăng ki prông a on mê, ngoh Y Lục, ối tối cho Pâ Vi, ối Ƀon Dru, pơlê kân Dak Mâm, tơring Krông Nô tối ăm ‘nâi: Drêng prông, ngế ki prông athế ngăn đi đo, mơdá klŏng ki prông mê, mơdá ing peăng hơ-ếo troh peăng hơ’vá; tung pơla sap ing 30 phut troh 50 phut tơkôm tơmeăm prông tung klŏng mê chên i tŭm ‘nôi.

“Vâ ăm kơchâi prông mê rĕng chên, mê athế prâu on koh i kân iâ, lôi ăm kơchâ khâng. Klêi mê, bêng têa tung klŏng phêa ăm i krâ kơvâ, tâ hơpôe ki nếo lŏng, kơchâi beap tâ pá pêng, klêi kơ’nâi mê nếo râm po, hăng, ƀot ngot, kơtĕm xâk. Pơxiâm prông tá troh têa tung klŏng hiăng tơnăm ah, têk klŏng ‘măn pá kong kơchâ on, klêi mê, xo loăng ki vâ sôk kơchâi, ăm kơchâi i liê ‘nôi. Klêi mê nếo, pin mơnúa tế ngăn ga hiăng ngiâ, hơ-iâ há lơ ôh, pơtối sôk nếo. Tâng vâ kơchâi prông hơ-iâ mê athế prông tro tiô khôi hmâ dêi mơngế M’nông mê ga kơhiâm”.

Ngoh Y Lục xuân tối ăm ‘nâi, kơchâi prông cho kế kâ tiô khôi hmâ ing ton nah dêi mơngế M’nông. Ngoh pói rơhêng vâ châ pơtối hnê ăm mâu vâi rơxông nếo ing mâu túa ki prông, pơchên kế kâ ki kơhiâm kố:

“Kơchâi prông tiô khôi túa dêi mơngế M’nông sap ing chal vâi krâ roh nah vâi ôh tá la lâi prông ƀă ká, bú prông ƀă mâu hơ’nêh mâm, kơchâi beap, hơpôe cho kơhiâm má môi. Klêi mê, vâ ối xúa rơmâ chu ki hiăng têng a drá peăng ăm ga chiá vâ xú iâ. Rơmâ chu ki mê cho xo ing chu ki pin păn a hngêi. Bú râm krâ kơvâ rơmâ chu ki xú mê, dâng môi uâng kŭn kơphế, tâng lối hên ga ôh tá kơhiâm, ga kô xú ŭm. Á xuân rơhêng vâ pơtối hnê ăm mâu vâi ‘nĕng hriâm ƀối tiô túa ki prông kố dêi vâi krâ nah hiăng hnê ‘măn ăm, môi tiah mâu vâi krâ nah hmâ tối “nôu pâ hnê ăm dêi kuăn ‘nĕng”. Kơ’nâi mê, khu vâi hdrêng hriâm a mâu vâi ki kân vâ rak vế tơdroăng prông kơchâi. Pơtih mot tung kong ôh tá ai hdro vâ pơchên mê athế ‘nâi lăm ko klŏng phêa vâ prông kơchâi lơ prông tơxông; tơkéa vâ tối, pro tiah lâi athế ‘nâi rah xo klŏng ki dâi lĕm, ôh tá xo klŏng phêa ki prăng rơmon tung dế, xua tâng vâ ko xo klŏng ki prăng mê kâ ga kô xú khú”.

Kơchâi prông tiô khôi hmâ dêi mơngế M’nông ing kế tơmeăm ki tơ’lêi tăng tung kong kế, ngo ngối, mê ối chiâng vâ pro mâu kơchâi ki ê ga lĕm ăm ivá châ chăn dêi rêm ngế, maluâ ƀă mâu ngế ki hiăng krâ, vâi hdrêng lơ mâu tơmối. Sap ing chal vâi krâ roh nah troh nôkố, tâi tâng mơngế M’nông pơrá ‘nâi prông kơchâi ki kơhiâm kố. Kơchâi mâm prông ti xê to kế kâ rêm hâi tung rơpŏng hngêi lơ tung kong, tung chiâk deăng mê ối xúa vâ koh tơdah tơmối ki kơnía git tung pơla mâu leh mơdĭng tiô khôi hmâ.

Y Sưng Phê Ja chêh

Nhat Lisa tơplôu ƀă tơbleăng