VOV4.Xơ Đăng - Xuân môi tiah mâu hdroâng kuăn ngo ki ê a Tây Nguyên, mơngế Rơđế hmâ đi đo lăm kêi kơchâi kong vâ pế, hơ-oh, tơpô̆ng mâu kơchâi kâ ki kơhiâm. Tung mê, athế hơ’muăn tối troh kơchâi tơpô̆ng hlá trăng ki hơ-iâ, pế tơvât ƀă hơ’nêh mâm chía ton ƀă ki xú hŏm dêi hlá trăng. Kố xuân cho môi túa kơchâi tiô khôi hmâ ƀă kâ kơhiâm má môi dêi hdroâng mơngế Rơđế.

Tiô kơ tơrêm pơlê, rêm kơpong, mơngế Rơđế hmâ khĕn kơchâi tơpô̆ng pế tơvât ƀă hlá trăng ga pơrá phá dêi pó, mơngế Rơđế kơpong Adham hmâ khĕn cho “djam kpŭng yao”, lơ “djam tê”, mơngế Rơđế Bih a kơpong Bih tối cho “djam bai”. Maluâ vâi khĕn pơrá phá dêi pó la túa ki pế pơchên mâu tơmeăm mê xuân vâ bô bối dêi pó. Jâ Ƀăt, inâi cho H’Lan Niê ối a ƀuôn Kla, cheăm Dray Sap, tơring Krông Ana, kong pơlê Dak Lak tối ăm ‘nâi, kơchâi tơpô̆ng kố hiăng ai sap ing chal vâi krâ roh ton nah, mâu tơmeăm ki vâ pế pơchên mê pơrá pêt mơjiâng tung kơdrum tâ tá hngêi ối, lơ tung chiâk deăng, la ôh tá păng lôi hlá trăng ki ối kơbâng krâ kơvâ, tá hâi teăm krâ to lâi ôh, ai mơngiơk ngiât lĕm.

Hlá trăng

“Sap ing ton tĭn nah troh nôkố, mơngế Rơđế xuân mâ pế pơchên kơchâi tơpô̆ng kố, tâi tâng mâu kơchâi ki huăn tung kơdrum, môi tiah trŏng xăng, tơpăng pơrá chiâng vâ pế ƀă, tâng ai hơ’nêh mâm mê pin râm hơ’nêh mâm, ái ká pin râm ká, tâng ôh tá ai pin bu pế tơvât ƀă kơchâi. Tâng vâ kâ kơchâi tơpô̆ng mê pin athế hbrâ lăm kêi kơchâi, ki nâl Rơđế tối dêi djam ƀăl, djam ƀlê lơ hlá kơchâi pôm loăng tung kơdrum, trŏng xăng, hăng, tâng ai tá tơpăng xuân pơrá chiâng, tâi tâng mâu tơmeăm ki mê pơrá chiâng pế ƀă tơpô̆ng. La hlá trăng ôh tá păng lôi, tâng ôh tá ai drêng rơnó pin pêt alâi pin cho hlá alâi ki kơbâng, lơ kơchâi ƀôt ngot, ki hơ-iâ ga xuân vâ môi tiah hlá trăng, xú hŏm lĕm môi tiah hlá trăng, mê cho túa pế pơchên sap ing rơxông vâi krâ pin roh nah”.

Jâ H’Lan Niê ai tối tiah kố, vâ kơchâi tơpô̆ng ƀă hlá trăng kơhiâm ƀă hơ-iâ, tro krôk mê ngế ki pế athế ‘nâi rơkê tơdroăng ki pế pơchên.

Kơchâi tơpô̆ng klêi kơ’nâi pế

Drêng pơchên mê ai hên ngế pơrá veăng pêi, rêm ngế pêi rêm tơdroăng; ai ngế ki pêi tơpô̆ng, ngế ki rah kơchâi, ngế pêi po hăng ƀă hên tơdroăng ki ê hiá. Rế pêi tơpô̆ng, rế tơpui, tơno tơnêng ‘na tơdroăng rêh ối, cheăng kâ.

“Ki apoăng pin athế tâm phái, tâm chía ton iâ klêi mê nếo xo phái mê pêi chiâng tơpô̆ng, xo hlá trăng pêi tơvât, klêi mê pin pế tung hdro tê. Tung pơla pế, tâng pế tơpô̆ng ƀă tơpăng pin athế ngé tơpăng hdrối, tâng rơhêng vâ kâ tơpăng chôu pin râm tơpăng chôu, tâng vâ kâ tơpăng drêh mê pin râm tơpăng drêh, pin pế vâ kơdroh ki chôu, klêi âp, pin hdroi tah lôi têa ga, pin lếo têa ki ê nếo, tâng ai tơ-uâ, plôi pin pế tơvât xuân chiâng há, hơ’nêh lơ ká pế tơvât xuân chiâng tâi tâng. Xo têa tơpô̆ng mê hnối rơvâ ăm ga i tơmot dêi pó, râm môi iâ hăng kô tâ kơhiâm”.

Kơchâi tơpô̆ng pế ƀă hlá trăng rêm hâi a rơnó tơkŭm kơdrâm dêi pó môi tiah ôu kâ tung rơpŏng hngêi, lơ mơdâm kiâ. Pakĭng mê, kố xuân cho kế kâ ki kăn ropŏng hngêi hmâ pế vâ tơdah tơmối, lơ nhŏng o. Jâ H’Lan Niê tối ăm ‘nâi, vâ pế kơchâi tơpô̆ng kố, ôh tá eâ mơ’no liăn hên, la pế kâ xuân tâ kơhiâm, hơ-iâ:

“Dế nôkố lăm ngăn kiâ a pơlê ki ê á hlo kơchâi tơpô̆ng ƀă hlá trăng, tiô á tơmiât kơchâi ki kố pin ôh tá mơhrê hên liăn ngân, la kơchâi tơpô̆ng dêi hdroâng kuăn ngo pin xuân kơhiâm, xua mâu kơchâi ki kố pin pơrá xo tung kong, nôkố djâ vêh pêt a kơdrum, lơ a chiâk deăng”.

Drêng kâ kơchâi tơpô̆ng ƀă hlá trăng kố, kâ ga tâ xú hŏm, kơhiâm, hơ-iâ, tơtro ƀă khoi túa dêi hdroâng kuăn ngo. Kơchâi tơpô̆ng ƀă hlá trăng hmâ kâ ƀă hmê ki tô. Mơngế Rơđế hâk vâ ki kơhiâm, hơ-iâ dêi tơpô̆ng hlá trăng, ki kơhiâm dêi hơ’nêh mâm, dêi ká drêng pế tơvât ƀă. Kơchâi tơpô̆ng hlá trăng châ pế pơchên tơ’lêi hlâu, ôh tá xê pá, la tâ kơhiâm, hơ-iâ. Ngế ki lâi hiăng troh a mâu pơlê dêi mơngế Rơđế mơni kô ôh tá piu kơchâi tơpô̆ng ki hơ-iâ, kơhiâm kố ki pế tơvât ƀă kơchâi nhâ kong kế, ngo ngối.

H’ Zawut - Y Ƀel chêh

Nhat Lisa tơplôu ƀă tơbleăng