VOV4.Xơ Đăng - Pôa Y Xuyên, hdroâng M’nông cho môi ngế mô đô̆i hơnăm hiăng krâ ối tung pơlê lăm pro kăch măng hdrối nah Nâm Nung, tơring Krông Nô, kong pơlê Dak Nông. Hơnăm kố hiăng vâ chê vâ chê 80 hơnăm, la pôa xuân kơdo mơ-eăm rak vế dêi hiâm mơno ki lĕm tro dêi “Mô đô̆i Pôa Hồ”. Hiăng châ chât hơnăm kố, pôa hiăng châ vâi krâ-nhŏng o a pơlê Jarah, cheăm Nâm Nung rah xo pro krâ pơlê. Pôa xuân cho môi ngế ngê̆ nhân ki rơkê, hâk khât ƀă khôi túa, vêa vong lĕm tro dêi kuăn ngo tơná; xua ga, pôa cho ngế ki đi đo hmâ tơkŭm djâ, hnê tối ‘na tŏn chêng tơgôu koăng, hnê tơdroăng cheăng tĕn tơmeăm ăm khu rơxông nếo. Drêng mot tung rơnó hơngui hơnăm kố, pôa Y Xuyên hiăng tối ‘na tơdroăng ki hmâ tĭng dêi mơngế M’nông ƀă tơdroăng “Plâ rơxông ‘noăng báu”, ing tuăn mơno ki mơjo pâ khât.

-Ô pôa Y Xuyên, mơngế M’nông xuân môi tiah mâu hdroâng kuăn ngo Tây Nguyên rơxông hdrối nah hmâ mơdâ pêt báu a klâng chiâk. Xua ti mê, túa pêi pêt kố hiăng châ pơxiâm pêi pro ga tiah lâi, ô pôa?

Pôa Y Xuyên 01: Ki apoăng, krâ pơlê rơtế ƀă vâi krâ-nhŏng o rah kơpong kong ilâng vâ lăm trâ treăm, muih văng, vâ pêi chiâk. Hdrối vâ lo lăm, athế ngăn “hâi tro khế ’ló”, athế rah xo tro tơdroăng, klêi mê, hdró kơvê, prah mơdrah kĭng vâ xing xoăng ƀăng kong, ƀăng tơnêi. Klêi kơ’nâi klâ xing xoăng ƀăng tơnêi klêi mê xo hlá loăng kong lŭm vok, drê, klêi mê, ‘mâi on pá kong vâ djiâ. Mâu ngế ki lăm hdró tơnêi têa vâi tơkŭm dêi pó pêi. Krâ pơlê êng kơmăng hnah ngế ki lâi ai tơdroăng pốu, maluâ pôu ‘mêi lơ pốu lĕm xuân athế hơ’muăn tối tŭm têk, vâ ‘nâi tung kong ilâng kố xeăng hôm ăm phêp lơ ôh tá ăm phep ko muih chiâk lơ ti lâi? Tâng xeăng ăm phep mê sap ing kơxo ah pơxiâm trâ văng, ko muih chiâk.

-Ô pôa, sap ing lăm trâ văng chiâk tá troh a chối báu, pêt alâi, mê athế ton tâi to lâi khế?

Pôa Y Xuyên 02: Lăm ko muih chiâk mê athế hơ’lêh dêi pó. 5 rơpŏng ai môi khu đi đo hơ’lêh dêi pó vâ trâ văng, ko muih chiâk. Tá troh klêi trâ văng nhâ eâ rơtôh, vâi hmâ trâ ƀă vok, klêi mê, mâu vâi krâ ối xúa chông vâ kếo loăng ki kah kân. Klêi kơ’nâi ko muih, kếo loăng ki kah kân vâi lôi khăng, răng, troh a khế 4 yương lĭt pơxiâm lăm chôu muih chiâk. Klêi mê, rơkâu xối xeăng, môi xiâm drôu, môi to í hmong vâ rơkâu xeăng i tŏng kum. Klêi rơkâu xối xeăng mê tâi pơlê lo lăm pêt alâi, mơdâ kloăng trŏng xăng, hăng, plôi, tơ-uâ drô kĭng têa klông.

Pôa Y Xuyên, krâ pơlê

-Tiah lâi pơla mê tá hâi teăm chối báu ôh, ô pôa?

Pôa Y Xuyên 03: Klêi kơ’nâi muih chiâk, pơxiâm po văng krúa nhâ ki hiăng chôu. Kăn rơpŏng hngêi kô rah a môi tơnêi tíu ki lĕm vâ mơdâng kâng vâ mơjiâng tíu ki ăm “Xeăng báu” ối. Klêi mê nếo, nếo chối báu. Rơpŏng kô po ôu kâ ƀă môi to chu vâ rơkâu kơ xeăng, krếo nhŏng o, hdroâng hdrê veăng ôu kâ. Ối tâ tá xiâm drôu, rêm ngế rơtế dêi pó tŏn chêng tơgôu koăng, rơngê ting ting, kơhnhon xuâng tâi pơlê, hơniâp ro khât. Ôu kâ phâi, pôu drôu la ôh tá khoh chiâng tơhôu tơpâm tơxiăn dêi pó, ôh tá ai tơdroăng khéa hơ’nêng, kơhnhon xuâng tŏn chêng plâ hâi plâ măng.

-Ê, tâng tiah mê, tiô tơdroăng ki hmâ loi dêi vâi krâ nhŏng o athế pro tíu ki vâ ăm “Xeăng báu” ối, klêi mê ‘nôi nếo chối báu. Mê, chal vâi krâ roh nah, vâi krâ rak ngăn dêi báu ga tiah lâi vâ báu ai kơpâu, dâi lĕm, ô pôa?

Pôa Y Xuyên 04: Klêi kơ’nâi to lâi khế báu pơxiâm xông droh, drêh ngiât dâi lĕm, mê vâi kơ pơtối rơkâu xối báu ki nâl M’nông tối dêi Kep Jĭr (tơkéa vâ tối vâ rơkâu xối báu vâ troh tah khu oâ, hdrong, chêm chok, kơnái kơnot, mâu kuăn kiâ kong pôi tá lo kâ ‘nhê báu). Tơmeăm hdroăng mê cho môi to í, môi xiâm drôu. Klêi kơ’nâi pro mơdĭng Kep Jĭr kô pơxiâm po văng nhâ. Klêi po văng nhâ chía ton iâ, báu kô pơxiâm xiu. Krâ pơlê po hneăng hôp pơlê vâ tơkŭm po Jĭr ba, tơkéa vâ tối báu hiăng sôk. Tơmeăm hdroăng ki vâ rơkâu báu sôk mê cho môi to chu, xiâm drôu. Hngêi rơpŏng ki lâi xuân po ôu kâ, tŏn chêng, rơngê ting ting, kơhnhon xuâng, hơniâp ro ƀă dêi pó. Drêng troh a báu hiăng pơxiâm tum, vâi xuân tơkŭm po ăm xeăng báu ƀă môi to í ƀă môi xiâm drôu lơ kal pêi pro tiô kơ tơdroăng ki tơná ai, pôh kâ chu. Klêi mê, kăn rơpŏng hngêi pơxiâm lo lăm xuâ báu.

-Klêi kơ’nâi to lâi khế chối báu, po văng nhâ, troh a báu hiăng pơxiâm tum, vâi krâ-nhŏng o kô phiu ro dêi khât ‘nâng cho pôa?

Pôa Y Xuyên 05: Mơ’nui hơnăm, klêi kơ’nâi tâi tâng rêm ngế tung pơlê hiăng xuâ xo dêi báu hiăng klêi, vâi nếo tơkŭm mơdĭng kâ báu nếo. Mot tung chiâk vâ ju dêi kâng ƀă hrái báu djâ vêh a hnôu báu. Rơpŏng ki lâi xuân athế tơkŭm krếo  mơhúa báu vêh a hnôu, a hneăm. Troh a kơxo hâi kơ’nâi mê, vâi tŏn chêng, prôk sap ing hngêi ki kố troh a hngêi ki ê. Khu tŏn chêng mê châ kăn rơpŏng hngêi krếo ôu kâ, tung mê ai hmê tơxông, klêa chu, ôu drôu xiâm; krếo tâi pơlê ôu kâ vâ hơniâp ro, rơngê ting ting, ai tá tŏn chêng. Ngế ki lâi chiâng rơngê vâi rơngê, ngế ki lâi chiâng xuâng mê vâi xuâng, hơniâp ro, ôh tá ai tơdroăng ki tơtŭng tơpeăng dêi pó, hôu dêi pó. Sap ing mê, pơxiâm lo lăm pêi chiâk deăng, hbrâ ăm rơnó chối báu a hơnăm nếo.

-Tiah mê, mơngế M’nông hmâ loi dêi “báu ai mơhúa”. Maluâ “Rơxông dêi báu” bu ton tung pơla 1 hơnăm, la xuân hiăng po hên mâu tơdroăng ki mơdĭng dêi kuăn pơlê. La nôkố, ôh pá ai xếo tơdroăng ko ‘nhê kong pêi chiâk deăng, mê vâi pêt kơphế, tơdroăng rêh ối ga pơ’lêh tiah lâi, ô pôa?

Pôa Y Xuyên 06: Hơnăm kố chiá mơhúa, kơphế xuân ai yă iâ há. Á pêt  kơphế ƀă loăng kơxu, pêi châ dâng 100 rơtuh liăn la á xuân hơniâp ro, hơnăm kố kơphế chía ai yă kơnâ, plâi xuân chía kơtốu há rơpŏng a hơniâp ro păng ‘nâng. Tâi tâng vâi krâ-nhŏng o ngin xuân hơniâp ro, pơlê ngin tâng vâ riân ngăn nhên pêi lo ki vâ iâ hlái xuân châ sap ing 50 troh a 60 rơtuh liăn 1 hơnăm. Hdrối nah, kuăn ‘nĕng tá hâi teăm ‘nâi pêt loăng kơxu, kơphế, mâu hơnăm achê pơla kố, tâi tâng rêm ngế, ngế ki lâi xuân hiăng ai loăng kơxu, ai kơphế.

-Ô krâ pơlê, tơdroăng rêh ối chal nếo, túa pêi chiâk pêi deăng, pêt loăng xuân tiô túa nếo, tiah mê, hôm ai todjâk klâi troh khôi túa, vêa vong dêi mơngế M’nông há?

Pôa Y Xuyên 07: Tiô khôi túa, vêa vong dêi mơngế M’nông roh vâi krâ nah troh nôkố, ki kal má môi cho athế tơrŭm dêi pó. Á đi đo poí rơhêng vâ khôi túa, vêa vong dêi hdroâng mơngế M’nông xuân ối rak vế ki lĕm tro, ki ‘ló. Xua mê, kal athế rak vế pêi pro ‘na khôi tuá, vêa vong tiô khôi hmâ dêi mơngế M’nông; tâng piu hiât lôi ‘na khôi túa vêa vong dêi mơngế M’nông ah kô pa ai ki klâi tơmeăm khoăng dêi vâi krâ chal nah xếo. Á pói rơhêng vâ mâu tơdroăng kố pơtối châ hnê tơdjâ ăm khu rơxông nếo nốkố. Rêm hdroâng kuăn ngo athế pơtối rak vế, chôu ‘măn, pơtối mơdêk khôi túa lĕm tro dêi hdroâng kuăn ngo tơná, vâ la ngiâ ah châ pơtối chôu ‘măn ăm rơxông nếo. Ngin pói rơhêng châ Đảng, ƀă Tơnêi têa mơ’no liăn veăng kum vêh mơnhông mâu túa leh mơdĭng, mâu khoi túa, vêa vong. Ki kơnía ‘na khôi túa, vêa vong dêi mơngế M’nông kal athế châ rak vế, pêi pro môi tiah chal krâ nah mê ga ‘ló.

-Mơnê kơ krâ pơlê! Rơkâu pôa hơnăm nếo ivá mo rơdêi, têi ‘răng hôu!

Y Sưng chêh

Nhat Lisa tơplôu ƀă tơbleăng