Tung môi toăng hngêi trá ki kân xŏn tiô khôi hmâ, a kơnoh on ki dế koh kân, ƀă vó drôu ki tơkŭm tŭm têk mâu ngế tung rơpŏng hngêi apoăng rơnó Hơngui, ngê̆ nhân ưu tŭ Y Wang Hwing, ối a ƀuôn Triă, cheăm Ea Tul, tơring Cư̆ Mgar, kong pơlê Dak Lak chôa ‘lâng hlŭm dêi rơvŏng ƀă hơdruê tơdrá Kưt. Ki vâ pơto pơtih tung tơdroăng hơdruê mê cho vâ hnê tối kuăn cháu athế ‘nâi tơmiât, kơhnâ tung pêi cheăng kâ, mơnhông pêi lo kế tơmeăm, mơjiâng pơlê cheăm rế hiá rế kro mơdrŏng. Nâl ki hơdruê mê hrá, chôa ‘lâng, tâng trâu hơngế tung hiâm mơno, môi tiah tơdroăng ki vâ tơpui tơno, hnê mơhnhôk, tối pơchân.

Tơdrá “Kưt” cho túa ki hmâ xo ing mâu nâl tơpui tơcho, tơdjếi, nâl Rơđế tối dêi “Klêi duê”. Tiah mê, “Klei” cho nâl rơpui, “Duê” cho vâ tơdjêp. Klei duê cho rơkong tơcho, tơdjêp ƀă dêi pó ing mâu nâl ki tơcho, tơdjếi lơ ƀă mâu nâl ki vâ môi tiah, bô bối. Hdrối nah, nâl tơcho hmâ trâm tâng hên tung tơdroăng rêh ối ƀă tơdroăng mơhno túa lĕm tro dêi mơngế Rơđế. Mơhno tối tung tâi tâng mâu túa văn hok chal vâi krâ roh nah, môi tiah: Tơdroăng hơ’muăn tối, tơdroăng rơkâu xối xeăng, khôi tuá, luât vâi krâ, tơdroăng pơto pơtih, hơ’muăn hdrôu, hơdruê kưt, eirei. Ki xiâm dêi tơdroăng kố cho vâ mơhno tối tung rêm kơvâ cheăng pơlê pơla, châ tơ’mot, tơdjêp, ‘măn rak, chôu vế ing chal vâi krâ hdrối mê hía nah tá troh nôkố.

Nâl tơcho, tơdjếi ôh tá xê eâ ai tíu ki vâ tơpui, lơ hơdruê, mê cho mâu roh pơtê pơto klêi kơ’nâi chôu pêi chiâk pêi deăng, drêng lo lăm hnêng têa, drêng ngoh nâ o, pú hmâ trâm dêi pó ối tâ tá ôu drôu xiâm lơ drêng vâi krâ hnê tối ăm dêi kuăn ‘nĕng, cháu chái. Drêng tơpui tơcho mê, xuân chiâng vâ xúa tơ’nôm mâu prôa, rơvŏng hlŭm, ƀă xuân chiâng vâ tơpui tơcho hên mâu tơdroăng ki ê. Ngế ki tơpui tơcho mê ngăn tiô kơ tuăn mơno, tơdroăng hơ’muăn tối, tơdroăng ki tiah kố tiah mê vâ hơ’lêh, mơjiâng chiâng mâu nâl tơpui tơcho, tơdjếi, tơdrá ki tro ƀă rơ-rêk, mơngối vâ mơngế ki hmâng tơ’lêi hlê plĕng, tơ’lêi chôu vế.

Xua ti mê, maluâ ôh tá ‘nâi chêh, ôh tá ‘nâi pơchuât, tá hâi châ hriâm la lâi a hngêi trung, ai mâu ngế ki hơnăm ối nếo ki rơkê xuân chiâng rơbot ƀă mơđah tơbleăng mâu tơdrá ki hơ’muăn hdrôu, hơdruê kưt, eirei ton chôu, ton phut, hơ’muăn hdrôu sap ing kơmăng ki kố troh a kơmăng ki ê, mê nếo mơgêi. Môi tiah tơdroăng ki hmâ hơ’muăn dêi nâ H’Nai Niê, ối a ƀuôn Phơng, cheăm Ea Tul, tơring Čư̆ Mgar, kong pơlê Dak Lak.

“Á hiăng hmâ tơmâng ƀă rơbot tiô vâi krâ ki rơngê, tơcho, tơdjếi mê. Lăm u lâi á xuân rơbot tơrêm ‘noăng chư vâ rơbot ƀă ‘nâi túa ki vâ hơdruê, pơto pơtih. Á hmâ rơbot tiô kơ túa ki chôu vế, pơxiâm mot ga tiah lâi, xua ôh tá ‘nâi chư mê ôh tá chiâng vâ chêh ‘măn. Nâl tơpui tơdjếi mê, maluâ tơpui tơcho tiô tơdroăng pơto pơtih chal vâi krâ roh nah, mê á pơtối hnê tối ăm mâu vâi o vâi muăn ƀă ngoh nâ o hdroâng hdrê, malối ƀă mâu ngế ki hâk vâ hriâm, rơhêng vâ rơbot ƀă hnối tơpui tơcho ăm dêi kuăn cháu tơná vâ i tơmâng”.

Mơngế Rơđế nhoăm khât kơ mâu ngế ki rơkê ‘na pơto pơtih, tơpui tơcho, tơpui tơdjếi, ing mê râ, khoh chiâng ai mâu tơdroăng ki pơto: Ngế ki ai krôk xeăng ăm/Rơkong xeăng mơjiâng/Tuăn tơtro khâp ƀă ngôa/Cho ngế ki rơkê hơdruê kưt, eirei”. Ngế ki tơpui tơcho rơkê mê cho ngế ki hloh hlê, rơkê plĕng ‘na khôi túa, vêa vong, rơkong tơpui ƀă rơkê xúa mâu nâl tơpui, pơto pơtih mâu tơdroăng ki tơtro, ‘nâng ‘nâi, tơ’lêi rĕng hlê plĕng, châ hriâm ƀối mâu tơdroăng ki rơkê tơtro ing hên rơxông, chal vâi krâ hdrối mê hía nah. Mê xuân cho tơdroăng ki hloh hlê, rơkê ‘nâi ‘na kong kế, ngo ngối, môi tiah tơdroăng ki ‘nâi hdrối ‘na hyôh kong prâi, loăng pơlái, chêm chok, kơnái kơnot vâ ‘nâi hâi khế ki mơdâ pêt kế tơmeăm, krí, đôu, lâk xo. Tối mơni hâi khế tro tơdroăng, hâi lĕm, hâi ‘mêi. Mê cho cho tơdroăng ki hiăng hlê plĕng ‘na pơlê pơla ƀă ‘na kuăn mơngế, túa tơpui kâ dêi pó tung on veăng, rơpŏng hngêi ƀă pơlê pơla, khôi túa, vêa vong, tơdroăng pêi cheăng kâ. Mơhúa châ hriâm, châ plĕng ‘na hơ’muăn hdrôu sap ing ối tơxĭn nah, troh nôkố, Y Dhin Niê, ối a ƀuôn Triă, cheăm Ea Tul, tơring Čư̆ Mgar hiăng rơbot hên ƀă hriâm hên tơdroăng hơ’muăn hdrôu ‘na Dam Yi, tơdroăng hơ’muăn Y Kung prế Y Dang.

“Á hiăng châ hmâng mâu tơdroăng rơngê, ting ting tiô tơdroăng ki tơpui tơdjếi, pơto pơtih dêi vâi krâ-nhŏng o, mâu tơdroăng hơ’muăn tối chal vâi krâ roh nah mê á xuân hiăng ai tơdroăng ki hâk vâ hriâm ƀối. Tơná á mê bu châ mâu vâi meh, vâi ngoh nâ hên hơnăm hnê mơhno tối môi iâ tê, pói rơhêng vâ châ hriâm hên luâ tâ kơ mê nếo, la ôh tá ai kơbố vâ hnê. Á xuân pói rơhêng vâ pơtối châ rak vế mâu rơkong tơpui, nâl tơcho, tơdjếi kố, rak ‘măn, ƀă hnối hnê mâu rơkong pơto pơtih, tơpui tơcho mê tung tơdroăng hơ’muăn hdrôu, túa tơpui ki tơcho dêi jâ pôa vâ hnê tối ăm kuăn cháu”.

A kong pơlê Dak Lak dế nôkố ối ai hên mâu vâi krâ ki rơkê plĕng ƀă kơhnâ khât tung pơtối rak vế, hnê mơhno ăm chal nếo ‘na nâl tơpui tơcho, tơdjếi dêi mơngế Rơđế, tung mê, a cheăm Ea Tul, tơring Čư̆ Mgar, tíu ki châ  ngăn cho “ki xiâm” dêi mơhno túa lĕm tro tiô chal vâi krâ nah dêi Rơđế, dế nôkố ai lối 300 ngế vâi krâ rơkê tơpui tơcho, tơdjếi, ƀă hơdruê kưt, eirei. Klêi kơ’nâi tí tăng mơnhên, chêh xo, Khu ngăn ‘na túa lĕm tro, Ivá ƀă ôm hyô kong pơlê Dak Lak hiăng rah xo cheăm Ea Tul vâ chêh bro hồ sơ khoa hok ‘na tơdroăng ki kơnía git dêi râ tơnêi têa ƀă nâl tơpui tơcho.

Ing tơdroăng ki Khu xiâm ngăn ‘na mơhno tua lĕm tro, ivá, ôm hyô mơnhên tối tơpui tơcho dêi mơngế Rơđế a tơring Čư̆ Mgar cho tơdroăng ki kơnía dêi râ tơnêi têa tiô tơdroăng  Pơkâ kơxô̆ 1840, hâi lơ 4/8/2022, hiăng po troăng ăm nâl tơcho kố châ pơtối ‘măn rak, chôu vế ƀă pơtối hên hên tâ nếo.

Pôa A Mang, Kăn phŏ ngăn Ƀơrô ngăn ‘na Mơhno túa lĕm tro-tơdroăng pơtâng tối dêi tơring Čư̆ Mgar, kong pơlê Dak Lak tối ăm ‘nâi:

“Nâl tơcho hiăng châ tối tơbleăng cho tơdroăng ki kơnía git dêi râ tơnêi têa, ngin thăm rế kơhnâ khât tung tơdroăng hnê mơhnhôk vâi krâ-nhŏng o pơtối rak vế dêi nâl tơpui tơcho, pơto pơtih, hnối hnê ‘măn ăm kuăn cháu nâl tơpui tơcho kố vâ rak vế khôi túa lĕm tro dêi hdroâng kuăn ngo tơná”.

Mơngế Rơđế hmâ pơto pơtih “Tơdroăng rêh ối ôh tá ai hơ’muăn hdrôu, tơdroăng hơdruê eirei, kưt môi tiah kâ hmê ôh tá ai po ki ngiâ”, ăm hlo tơdroăng ki kal păng ‘nâng dêi nâl tơcho, tơpui tơdjếi, cho rơkong tơpui ki mơhno túa lĕm tro dêi hdroâng Rơđế. Ti xê to tơdroăng ki vâ tơpui mơhno túa lĕm tro rêm hâi, mơngế Rơđế ối xuá nâl tơpui mê môi tiah tơmeăm khoăng ki kơnía git túa lĕm tro, vâ tơkoh tơdjêp, tơpui tơno hiâm mơno, tơdroăng pơtroh hiâm mơno pói rơhêng vâ ƀă hnê mơhno tối ăm kuăn cháu, hnê mơhno ăm mâu rơxông kuăn cháu mâu rơkong, nâl văn, nâl hơdruê, rơngê, ting ting ki lĕm ro tơniâ, pơto pơtih trâu hơngế.