Túa mơjiâng on veăng dêi mơngế Bơhnéa: Lĕm tro ƀă pơkal pơtối châ rak vế
Chủ nhật, 06:00, 31/03/2024 Dơng/VOV Tây Nguyên Dơng/VOV Tây Nguyên
VOV4.Xơ Đăng - Mơngế Bơhnéa ai khôi túa xo ŏng mế tiô khôi vâi krâ roh nah, ƀă mâu túa tơlá ki krê xêh ƀă hơniâp ro, pơtối kal châ rak vế. Tung pơla mê, mâu hdroâng kuăn ngo ki ê a Tây Nguyên tiô kơ peăng ngế kơdrâi cho ki xiâm vâ êng, diâp tơmeăm, pơla mê mơngế Bơhnéa hmâ rak dêi vêa “Peá pâ” ki rơtế pôu râng, tơkéa vâ tối péa pâ rơpŏng hngêi peăng kơnốu ƀă peăng kơdrâi rơtế ‘no ivá, tơmeăm khoăng vâ pêi pro tơdjuôm a hâi pơkoăng ŏng mế. Kố cho khôi túa lĕm tro ki krê xêh, mơngế Bơhnéa hiăng hmâ rak vế dêi hiăng châ to lâi chal mơngế mê hía nah.

Tiô pôa Suk, ối a pơlê Piơm, pơlê kân Đăk Đoa, tơring Đăk Đoa, kong pơlê Gia Lai cho ngế ki hlê plĕng nhên ‘na khôi túa, vêa vong dêi hdroâng Bơhnéa ăm ‘nâi, sap ing chal vâi krâ roh ton nah, mơngế Bơhnéa xuân ai khôi túa ki tơkêa tơhrâ hdrối ăm dêi kuăn droh kuăn rơtăm, nôu pâ vâ dôh vâ mế ki lâi mê kuăn ‘nĕng athế chiu tơmâng dêi nôu pâ pơklut thế mê tê. Laga, tơkâ luâ hên chal, hên rơxông, mơngế Bơhnéa hiăng chôa tah lôi khôi túa ki ôh pá tro mê, pơxiâm vêh ngăn hiâm mơno dêi kuăn ‘nĕng, ôh ti ai pơklut, pơklât, pâ tơmeăm lơ tê dêi kuăn ‘nĕng môi tiah chal vâi krâ hdrối nah xếo.

Drêng prế droh rơtăm hiăng châ trâm, hmâ dêi pó, ‘nâi nhên dêi pó mê prế kô tăng mơngế pro leăm, pro troăng vâ lăm tơno ăm vâi krâ péa pâ. Peăng ngế kơnốu cho ngế ki xiâm lăm tăng ngế vâ leăm, tăng rah mơngế ki châ kuăn pơlê loi tơngah, rơkê tơpui kâ ƀă ôh tá xê hdroâng hdrê ƀă prế droh rơtơtăm mê vâ lăm tơbeăng ăm peăng vâi krâ hngêi ngế peăng kơdrâi. Tung pơla lăm êng, pro leăm mê, tâng ngế kơdrâi hiăng vâ, péa pâ kô pro hdró ŏng mế. Tâng peăng hngêi kơdrâi ai tơdroăng ki lâi ‘lo, hơ’lêh chiâng ôh tá vâ, mê ngế leăm athế kơtôa tối krê to ăm ngế rơtăm, pơkí, ôh tá ăm tơdroăng kố châ tâng pá kong tung pơlê pơla, xâu lơ ôh tá ai tơdroăng ki ro ƀă peăng hngêi dêi ngế rơtăm mê.

Jâ Yao hơnăm kố hiăng luâ 70 hơnăm, hiăng hmâ leăm ăm lối chât xôh ŏng mế a pơlê Piơm, pơlê kân Đăk Đoa, tơring Đăk Đoa, kong pơlê Gia Lai tối ăm ‘nâi:

“Drêng peăng ngế kơnốu, ngế kơdrâi hiăng vâ dêi pó khât, tâng nôu pâ hiăng ‘nâi athế tơngah vâi ngế ki leăm lăm êng tơná prế péa pâ, tâng prế hiăng vâ mê kô hdró ŏng mế. Ngế ki leăm râng kŏng ngế kơnốu mê kuâ a kŏng ngế kơdrâi, pơchân tối thế prế mơjo pâ dêi pó ƀă rak vế tơdroăng ki hiăng tơhrâ...”.

Hdró ŏng mế vâi hmâ pro ôh tá xê kân ki klâi ôh, laga cho tơdroăng ki ôh tá păng lôi, ai mâu pơlê pin ki ‘nâ hmâ tối cho ôu drôu kơxái, kố cho tơdroăng kal, vâ tối cho kơxái ki vâ pơrâng hiâm mơno tuăn dêi prế droh rơtăm ki mê, la lâi prế hiăng vâ dêi pó mê kô ôh tá khoh chiâng ti tăng hmâ, tí tăng vâ mâu vâi ki ê xếo. Tâng tung prế mê ai ngế ki tí tăng vâ mâu vâi ki ê nếo, drêng mê, ngế ki tro kô chiâng ai hnoăng ki vâ mơhrâu, pơxâu tiô kơ tơdroăng ki hiăng tơkêa hdrối mê. Tung mê, xuân chiâng mơhrâu, thế ăm tơnêi pêi chiâk deăng, kơpôu ro, hâu mêa, chêng koăng, vó, hdro kăng ƀă hên mâu tơmeăm khoăng ki ê.

Chal vâi krâ roh nah, xua tơdroăng rêh kâ ối pá puât mê mơngế Bơhnéa hmâ tơhrâ dêi pó klêi kơ’nâi xuâ báu, drêng hiăng djiân báu pêng hnôu, alâi pêng hneăm, kơpôu ro hâ ho tung kơdroăng, chu í hiăng pêng păm a kơdroăng, tung rông, a plông mê péa pâ kô tơkŭm po hâi ôu pơkoăng ŏng mế. A chôu phut pơkoăng mê, ôh tá păng lôi mâu tơdroăng ki rơkâu pâ, ai kơdrâm kơdrĕng vâi krâ-nhŏng o péa pâ rơpŏng hngêi ƀă vâi krâ xiâm, ngế leăm - cho mơngế pro troăng lơ ai mâu vâi ki châ kuăn pơlê loi tơngah tung hdroâng hdrê péa pâ kô tâng tơpui pơchân ăm prế ŏng mế mê athế rak dêi tơdroăng ki hiăng tơhrâ, đi đo mơjo pâ dêi pó; kơhnâ cheăng ƀă athế păn roăng, rak ngăn kơ nôu pâ. “Athế ‘nâi nhuô̆m nôu pâ môi tiah Mâ khế, tơmâng dêi kơdrá, jâ nôa môi tiah mâ hâi”.

Pôa Hyêt, mơngế ki ối a pơlê Piơm, pơlê kân Đăk Đoa, tơring Đăk Đoa, kong pơlê Gia Lai tối ăm ‘nâi: Tung hâi pơkoăng mê, tơmeăm ki pleăng rơkâu xối xeăng, pleăng ăm jâ pôa ki hiăng prôk lêk, ki vâ mơ’no a hâi ôu kâ pơkoăng mê, tung mê, ai: môi xiâm drôu, môi to í, 2 môe hmê ƀă 2 to priê pâ.

“Drêng troh a hâi ôu kâ pơkoăng, pôa pơchâu kô râng tơmeăm hdroăng, tung mê, ai í ki pôh, hmê ki môe vâ ăm ngế rơtăm ƀă ngế kơdrâi pơchĕm ăm dêi i kâ, mơhno tối tơdroăng ki prế droh rơtăm mê hiăng vâ dêi pó khât. Pơtối mê, ngế ki leăm mê xo péa rơno priê, tơvât dêi pó ƀă toi xo prế, tâng 2 rơno prế mê krêa dêi pó nhĕn mê tơkéa vâ tối xua Xeăng hiăng ăm, prế kô rơtế chiâng vâ rêh ối ƀă  dêi pó plâ rơxông. Tâng 2 rơno prế mê ôh tá krêa dêi pó, klêi kơ’nâi 3 xôh tơvât mê, drêng toi prế, prế ƀă hmê ôh tá krêa, tơkéa péa ngế ôh ti ai vâ dêi pó khât, la ngiâ ah kô tơ’lê trâm tơdroăng ki tơkeăng, tơtŭm, tơhôu tơhêng dêi pó, kô tơklâ dêi  pó”.

Hdrối vâ pơkoăng 1 hâi, drêng troh a peăng xêi, chu í hiăng mot tung kơdroăng, tung rông, ngế pro troăng brôk khu mơngế lăm troh a tơrêm hngêi dêi 2 pâ vâi krâ, vâ tối pơtâng ăm nhŏng o hdroâng hdrê veăng kum, mơ’no chu í, ngăn tiô kơ rêm rơpŏng ai hên lơ iâ, klêi hiăng ai rơpŏng ki kum chu í, vâi djâ vêh peăng hngêi ngế kơdrâi vâ po hâi ôu kâ pơkoăng. Rêm ngế pôu djâ dêi drôu xiâm vâ djâ troh a hngêi peăng kơdrâi. Pôa Suk, ối a pơlê Piơm, pơlê kân Đăk Đoa, tơring Đăk Đoa, kong pơlê Gia Lai ai tối tơ’nôm:

“Tung pơkoăng ŏng mế dêi hdroâng Bơhnéa ôh ti ai tơdroăng ki pâ tơmeăm, lơ mơhá liăn ngân ăm nôu pâ ki mơjiâng, păn roăng, rak ngăn. Tơdroăng po ôu kâ pơkoăng xuân ôh tá pơklut thế 2 pâ vâi krâ ‘no liăn môi tiah dêi pó, tâng peăng hngêi kơnốu ôh tá ai tơmeăm mê xuân chiâng vâ mơ’no iâ êt tiô kơ tơmeăm ki tơná ai, peăng hngêi kơdrâi ai tơmeăm hên tâ mê athế veăng tơlo hên tâ. Kố cho tơdroăng ki tro, ki pơtối kal châ rak vế, ki xiâm mê cho vâ mơhno tối tơdroăng ki hơniâp ro, ai ŏng, ai mế, mơhno tối hiâm mơno mơjo pâ kuăn ‘nĕng. Hâk suâ kuăn ‘nĕng hiăng ai on veăng, châ rêh ối ƀă dêi pó plâ rơxông”.

Klêi kơ’nâi ôu kâ pơkoăng, ngế mế ƀă ngế dôh pơtối ối a hngêi peăng kơdrâi 2 lơ troh 3 hơnăm, klêi mê, châi ối a hngêi peăng kơnốu nếo, rơtế pêi chiâk pêi deăng, tŏng kum nôu pâ dêi péa pâ. Kố châ ngăn cho túa ki vâ mơnê hnoăng dêi vâi krâ ki hiăng mơjiâng, păn roăng, rak ngăn prế on veăng ki nếo. Klêi mê, drêng hiăng dah ai xêh kế tơmeăm, prế on veăng ki nếo pâ phep lo ối krê, ing mê, kô mơjiâng xêh tơdroăng rêh kâ ối, tơdroăng pêi cheăng kâ ăm rơpŏng hngêi dêi tơná mơnhông tơtêk.

Dơng/VOV Tây Nguyên

Viết bình luận

TIN CÙNG CHUYÊN MỤC