VOV4.Sêdang - Rôh tơpui tơno [ă kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng má 3, tơku\m po a pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột a mơ’nui khế 9/2020 hiăng châ hên kuăn vâ ‘nâi ple\ng dêi kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng a Tây Nguyên. Ai mâu tơdroăng ki châ pơkâ mơ’no a rôh tơpui tơno kố mê cho pro tiah lâi pêt kơphế krá tơniăn ton. Ngin tơbleăng mâu tơdroăng ki kal a rôh tơpui tơno tâ tá tơdroăng loăng kơphế.

Teăng mâ ăm kuăn pơlê ki pêt kơphế a Tây Nguyên, pôa Đỗ Quý Toán, thôn Tân Lập, cheăm Ea Na, tơring Krông Ana, kong pơlê Dak Lak ăm ‘nâi, pêt kơphế dế trâm xơpá drêng yă tê pơtối ối a kơlo ki rơpâ, kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng pêi lo liăn ôh tá tu\m vâ mơdrếo liăn ki ‘no cheăng tro lu\p hên. Hên rơpo\ng kuăn pơlê dế tơmiât vâ ko tah loăng kơphế. La môi tơdroăng ki ro tiô pôa Toán mê cho, achê kố Việt Nam hiăng tê kơphế ki apoăng ngi châu Âu [ă ôh tá êa nâp hnoăng liăn mơhá. Po rôh tơ’lêi hlâu ăm kơvâ kế tơmeăm kố ‘mâi pêt. Ing mê, pôa Đỗ Quý Toán pơkâ tơdroăng kơ-êng [ă Ngế pro xiâm hnê ngăn tơnêi têa:

‘’Hdrối kố nah, kơphế ki apoăng hiăng châ tê ngi châu Âu [ă Tơkêa tê mơdró tơniăn krê Việt Nam – EU [ă ôh tá nâp hnoăng liăn mơhá. Kố cho rôh ki tơ’lêi hlâu, po ăm kơvâ kơphế uâ mơdiê, malối tung 39 hnê mơhno tơnêi tơníu dêi Việt Nam châ EU tơhrâ rak vế, tung mê ai hnê mơhno tơnêi tơníu kơphế {uôn Ma Thuột. Mê cho ivá kân vâ tơxup tung kơchơ mơdró. Á pâ kơ-êng Ngế pro xiâm hnê ngăn tơnêi têa, Chin phuh ai troăng hơlâ klâi vâ mơnhông kơvâ kơphế, uâ mơdiê kơphế [ă tê ngi kong têa ê tơniăn’’.

Pôa Nguyễn Xuân Phúc, Ngế pro xiâm hnê ngăn Chin phuh hiăng tiê tơdrêng hlối mâu tơdroăng ki kal rế cho troăng hơlâ tiâ mơnhên rế cho troăng pơkâ ăm kơvâ kơphế Dak Lak tối krê, Việt Nam tối tơdjuôm:

‘’Kơphế cho tơmeăm tung la ngiâ dêi Việt Nam. Á tối mâu tơdroăng cheăng a kơ’nâi kố vâ pêt kơphế krá ton: môi cho túa pơkâ kơpong pêt ăm nhên; má péa, cho pêt tro tâ nếo; má pái, cho peăng Chin phuh, Khu xiâm ngăn cheăng kơmăi kơmok [ă tê mơdró, Khu xiâm ngăn chiâk deăng [ă mơnhông thôn pơlê kô pơtối po rơdâ [ă tơniăn kơchơ; má pu\n cho kum liăn vâ ‘mâi pêt kơphế; má pơtăm cho uâ mơdiê trâu hơngế tâ nếo, mơdêk ki dâi le\m tâ.

Krê kơphế a Tây Nguyên, kơphế Dak Lak đi đo rak vế inâi kơnía tâ mêa. Pin ai môi kế tơmeăm pêt ki tro, châ hên kloăng ki le\m a kong têa, rơtế [ă Brazil [ă [ă ai mâu kong têa ki ê xo. La á xuân athế tối nếo mê cho pin nếo uâ mơdiê châ 12%, u ối cho tê kloăng. Pơla tê kloăng [ă uâ kố gá phá tơ-ê ‘na yă. Vâi krâ nho\ng o pin athế tiô troăng rơtế [ă pêt mê prôk tơdjuôm [ă uâ, túa pơkâ. Túa pơkâ akố cho pơkâ ‘na têa, túa pơkâ tá mâu kế tơmeăm kơphế, mâu túa kơphế vâ tơru\m tơtro.

Sap ing mê mơjiâng inâi kơphế Việt Nam, kơphế Dak Lak, {uôn Ma Thuột ăm i tro. Á tối tiah kố, [ă mâu troăng hơlâ kố mê troăng kơphế kô po, la ôh ti xê rêm hngêi, rêm ngế pơrá pêt kơphế. Athế ai mâu troăng ki pêt tro, ngế ki pêt pía kái tơdrong, mâu ngế ki pêt plâi [ơr, ngế ki pêt kơxu. Ôh ti xê tâi tâng pơrá pêt kơphế. Á tơmiât [ă mâu troăng hơlâ môi tiah mê, rơtế [ă ivá, [ă tơdroăng ki mơ-eăm dei vâi krâ nho\ng o mê kơphế Việt Nam kô ai inâi ki châ vâi pơ-ôu pơ-eăng.

Môi tung mâu tơdroăng châ kuăn pơlê Tây Nguyên tơmâng troh a rôh hôp tơpui [ă Ngế pro xiâm hnê ngăn tơnêi têa pro ti lâi vâ kơvâ ngăn kơphế mơnhông  tơniăn, Ngế chêh hlá tơbeăng ai tơpui tơno [ă pôa Trịnh Đức Minh, Kăn  hnê ngăn Khu tơru\m cheăng ‘na kơphế {uôn Ma Thuột ‘na mâu tơdroăng ki tơxâng thế tơtro\ng [ă kơvâ kơphế Dak Lak tối krê, Việt Nam tối tơchoâm drêng veăng [ă Khu tơhrâ tê mơdró lâp plâi tơnêi.

-Kơphế Việt Nam tối tơchoâm, Dak Lak tối krê dế tung pơla trâm pá drêng yă kơphế pơtối a kơlo rơpâ. Ki xiâm akố cho ki klâi, hôm cho kơphế lối hên, pê lo rơlối há pôa?

Pôa Trịnh Đức Minh: Ki hdrối, pin thế hlo tiah kố tơdroăng yă kơphế yâk chu tiô kơ rơnó cho môi tơdroăng ki tiah hmâ, gá ngăn a hên tơdroăng. Tơdroăng ki kal má môi cho ai drêng ‘nâ yă kơphế to tơniăn mê mâu kong têa ôh tá séa ngăn ki po rơdâ ‘na deăng pêt. Tơdroăng nôkố yă kơphế chu rơpâ, ki xiâm xua tơdroăng pêt hên. Pêt dế rơlối [ă péa pái hơnăm la ngiâ kô ah ki pêt mê rơlối, kô ‘măn lôi hên tung hnôu [ă kô ai hên mâu kong têa pêi lo lối hên. Tơdroăng ki má péa malối hơnăm kố pơreăng Covid-19 pro ăm ‘na mơdró chu kơdroh, mê cho tơdroăng ai khât. Má péa nếo, tơdroăng cheăng kâ tung lâp plâi tơnêi rế ôh tá tơniăn, mơni tơdroăng tê kơphế kô rế kơdroh hên. Mâu tơdroăng ki mê pro yă kơphế ôh tá xê chu rơpâ a pơla ki mê, mê gá kô ối chu rơpâ ton hơnăm nếo’’.

-Veăng hôp tơpui tơno ‘na chiâk deăng roh má 3 a {uôn Ma Thuột khế 9/2020, Ngế pro xiâm hnê ngăn tơnêi têa tối kơphế Dak Lak cho inâi mêa, loăng kơphế cho loăng plâi hên má môi la ôh tá xê rêm hngêi xuân pêt kơphế. Hôm cho Ngế pro xiâm hnê ngăn tơnêi têa xuân dế vâ tối kơphế rơlối hên há, [ă môi tung mâu tơdroăng thế pro [ă kơvâ pêt kơphế nôkố hôm cho thế kơdroh plâi ki rơlối há pôa?

Pôa Trịnh Đức Minh: Cho tơdroăng pêi ôh tá kơtâu tiô kơxo# ki pêi lo mê cho thế mơdêk pêi le\m krúa cho môi tơdroăng hơ’leh ki kal dêi kơvâ pêt kơphế. Gá hiăng ai sap ing pái pu\n hơnăm hdrối, la tung pơla mê hrá. Ta troh nôkố, tơnêi pêt, plâi kơphế dêi Việt Nam xuân ôh tá chu kơdroh tiô pơkâ. Tơdroăng tơkêa mơdêk pêt kơphế hiăng pơkâ nhên cho ôh tá chiâng pêt châ  hr^ng rơpâu ha. Laga kơxo# ki riân ngăn nôkố tâk troh 650 rơpâu ha, cho kơxo# ki hên, mê thăm hên tâ nếo. Mê cho môi tơdroăng.

Drêng ai hnê mơhno dêi Ngế pro xiâm hnê ngăn tơnêi têa tối ‘na tơdroăng cho ôh tá xê rêm ngế xuân pêt kơphế tơkéa vâ tối tiah kố pin pôi tá pơtối pêt hên, la oh tá ai plâi pêi ôh tá krúa, pak^ng mê thế pêt iâ la tơ-[rê plâi dâi le\m. Mê cho môi troăng pêi pro ki Ngế pro xiâm hnê ngăn tơnêi têa pơchân tơ’nôm vâ kơvâ ngăn ‘na pêt kơphế tơku\m tơbleăng pêi’’.

-Ai khu mơdró tối ‘’Drêng mâu tơdroăng châ k^ tơhrâ tơkéa vâ tối mâu khu mơdró kơphế Việt Nam thế tơ’noăng [ă mâu ngế ki kân‘’ tung kơvâ cheăng. Ô pôa, khu pơkuâ ngăn tối ti lâi ‘na tơdroăng tơ’noăng mê?

Pôa Trịnh Đức Minh: Thế tối nhên tiah kố, mâu khu mê ki khât gá cho po môi rôh vâ ăm kơphế Việt Nam, malối mâu túa kơphế uâ pơlê pro. Mê tơdroăng tơ’noăng akố ki klâi, tơkéa vâ tối pin thế hbrâ djâ kơphế ki hiăng uâ mơdiê pro mê tê, ki sap nah pin hâi teăm pro lơ pin hâi kâi vâ mơnhông mơdêk, ga pro pá pơtih tơdroăng tê mơdró mâu kong têa Châu Âu lơ kong têa Mih. {ă  kloăng kơphế mê Châu Âu [ă Mih cho khu kong têa ki kân, la kơphế ki pro ing kloăng, uâ pơliê, tu\m túa kơphế hiăng kơ-óu, kơphế ki hiăng pro tơ’lêi vâ râm ôu vâ châ tê a mâu kong têa ki mê cho pá khât, maluâ mâu kong têa ki mê chôa pro kơphế ki uâ pơliê bro hnoăng mơhá drêng mot tê a mâu kong têa ki mê gá kơdroh ki vâ troh a kơlo oh tá ai.

Laga vâ châ tê ăm mâu kong têa ki mê mâu khu mơdró tung tơnêi têa sap ing nah xuân hiăng tê tơmeăm, la tê ngi mâu kong têa ki nếo pơxiâm xông tơtêk mâu kong têa ki mê ối tơ’lêi vâ rôe. ‘Na vâ pơtih drêng mâu tơdroăng k^ tơhrâ dêi mâu kong têa tung khu Tơhrâ EVFTA cho châu Âu, mê cho khu kong têa hiăng châ tơniăn. Tơmeăm hiăng klâ. Nôkố pin vâ châ tê mê pin thế tơbriât.

Tơdroăng tơbriât pơla mâu khu mơdró FDI tung tê mơdró dêi tơnêi têa Việt Nam kố. Pơtih NESTLE vâi hiăng ai hngêi kơmăi kơ-óu, pro uâ, pơliê, pro cafein [ă kơphế ki hiăng uâ râm hlối vâ tơ’lêi ôu [ă vâi hiăng châ tê ăm Châu Âu tung hên hơnăm kố, nôkố pin nếo vâ tê xêh ngi châu Âu nếo mê pin thế tơbriât tê [ă mâu khu mơdró ki mê’’.

-Môi tiah pôa nếo tối, tơkéa vâ tối drêng lôu péa tiô mâu tơdroăng tơhrâ tê mơdró tơniăn chal nếo môi tiah EVFTA lơ CTPPP, mê tơdroăng tơplâ drêng pin mơ-eăm lo ngi têa kơx^ kân mê  cho tơdroăng tơplâ [ă kơphế ki hiăng uâ pơliê [ă kơphế ối lôi kloăng pu\m mê gá ti lâi ô pôa?

Pôa Trịnh Đức Minh:  {ă kloăng kơphế ối pu\m ki khât gá ai mâu tơdroăng k^ tơhrâ mê lơ ôh mê pin xuân thế chiu pá ‘na tơdroăng tơbriât [ă mâu kong têa ki pêt kơphế kloăng môi tiah Brazil, Indonesia. Tơdroăng dêi pin cho vâ châ tơkâ hên mê kơphế pin uâ pro [ă tơdroăng pơkâ yă tê thế mơ-eăm vâ châ xo tơkâ. Pin mơ-eăm pêi pro tiô troăng hơlâ ki mê sap ing nah, tơkéa vâ tối hên tơdroăng tơkêa bro, tơdroăng vâ pro kơdroh kơxo# liăn ‘no pêi pêt dêi kơphế Việt Nam. Xuân môi tiah mâu kong têa nôkố, môi tiah Brazil ‘lo, mê vâi pêi [ă kơmăi kơmok [ă hên kih thuât ki ai le\m hơ’leh hdrê nếo loăng pêt xông dâi le\m plâi kơtóu hên mê yă tê vâi rơpâ, mê vâi chiâng tơbriât ‘na kơphế kloăng [ă pin drêng tê ăm mâu kong têa kơpong Châu Âu.

-Kong têa ê lôu péa tiô tơdroăng k^ tơhrâ ăm kơphế Việt Nam châ mot tê, mê gá vêh ro\ng nếo tơdroăng tê mơdró tung tơnêi têa kôm lôu péa ăm mâu khu tê mơdró kong têa ê châ mot tê. Ô pôa, tâng ki mê hôm ai hơ’leh ki klâi, thế tơtro\ng tơdroăng tê mơdró tung tơnêi têa, vâ mâu khu mơdró kơdroh hên tơdroăng ki mơhía tíu tê mơdró dêi tung tơnêi têa tơná?

Pôa  Trịnh Đức Minh: Tơdroăng tê mơdró tung tơnêi têa ki khât gá pin ôh tá chiu tơ-briât tê hên. Sap nah pin ai rôe há kơphế ing mâu kong têa ê la ki khât gá ôh tá hên. Ki hên pin rôe mâu kơphế ki pêi dâi le\m vâ pro kơphế ôu xú ho\m. Nôkố pin mơ-eăm mơnhông pêt kơphế ăm dâi le\m  tâ vâ kơdroh ki rôe kơphế dâi le\m ing kong têa ê. Malối cho thế tơmâng ‘na pêi krúa le\m pro ti lâi vâ ai hên mơngế Việt Nam rôe ôu, pêt kơphế thế ai ngế ai ngế ôu, thế châ mơnúa ôu kơphế ki xú le\m la yă tê ki rơpâ kơnâ lơ ôh gá krâ kơvâ tơtro hên mơngế châ rôe.

-Hlo ai hên mâu tơdroăng, mê mâu tơdroăng cheăng ki kơvâ ngăn ‘na kơphế thế pro, khu ngăn kơphế kô tơmâng pêi môi tiah lâi ô pôa?

Pôa Trịnh Đức Minh: Khu kố sap nah xuân hiăng pêi pro tiô troăng hơlâ tơchoâm dêi kơvâ ngăn kơphế cho ‘mâi hơ’leh ki le\#m xuân môi tiah um méa vâ tơbleăng ăm rêm ngế hlo tiah kố Việt Nam ôh tá xê to môi tơnêi têa pêt hên kơphế mê ối ai ivá pêi pêt kơphế ăm dâi le\m. Khu kố hiăng po tíu mơdró kơphế, tí tăng ‘nâi ple\ng mâu tíu tê mơdró vâ rôe tâ cho kơphế ki le\m xú ho\m. Tơku\m po mâu hneăng tơ’noăng, tơku\m po mâu rôh tơbleăng tê mơdró vâ kơphế ki xú le\m mê châ tê tung tơnêi têa [ă kô châ tê troh kong têa ê.

-Tung pơla ai rôh tơ’lêi hlâu [ă pơloăng mơnúa tiah mê ăm kơvâ ‘na kơphế, Khu ngăn kơphế ai pơtroh tơdroăng hnê mơhno ki klâi ăm kuăn pơlê, khu mơdró, khu rak ngăn? 

Pôa Trịnh Đức Minh: Tơdroăng ki kal má môi ngin vâ pơtroh nếo cho pin dế tung pơla thăm rế xahpá ‘na yă tê, mê troăng hơlâ pêi pro tro má môi vâ pin ‘mâi hơ’leh ki pơxúa pêi lo liăn, pơxúa cho vâ tối [ă troăng hơlâ pêi le\m tơ-[rê. Vâ pêi le\m tơ-[rê mê pin thế veăng [ă mâu khu pêi pêt pú hên vâ pin rơtế pêi lo mâu tơmeăm vâ tê mê môi tiah dêi pó ‘na ki le\m [ă djâ tê ăm mâu khu ki vâ rôe hên.

Tơnêi têa thế to\ng kum pơkâ mâu luât vâ ăm rêm ngế kuăn pơlê pin loi khât tâng vâi pêi kơphế ki dâi le\m krúa vâi kô châ tê [ă yă kơnâ. Mê cho tơdroăng ki ngin dế pêi pro tiô.

-Mơnê kơ pôa!

Gương – Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng