VOV4.Xơ Đăng - Tơdroăng rơngê, nâl M’nông tối dêi Nău Mpring mơgế M’nông a kong pơlê Dak Nông cho tơdroăng ki pơto pơtih, tơcho, la ôh tá êa ai prôa vâ rêi. Mâu nâl rơngê mê hiăng chiâng mơhno tối ing tơdroăng pêi chiâk pêi deăng, tung tơdroăng rêh kâ ối rêm hâi tiah hmâ ƀă mâu tơdroăng ki châ hnê mơhno tối sap ing rơxông kố troh rơxông ki ê. Mê cho tơmeăm ki kơnía git tơchoâm dêi pơlê pơla mơngế M’nông a kong pơlê Dak Nông.

Pôa Y Tai, hdroâng kuăn ngo M’nông cho ngế krâ pơlê, xuân cho nghệ nhân ưu tú dêi thôn Phú Lợi, cheăm Quảng Phú, tơring Krông Nô, kong pơlê Dak Nông tối ăm ‘nâi: Sap ing ton tĭn na nah, mơngế M’nông hiăng hmâ rơngê, ting ting ki pơto pơtih, tơdjếi vâ mơhno tối, tơno tơnêng tơdroăng ki hơniâp ro, tơdroăng ki kheá hơ’nêng tung rêh ối, mê cho Nău Mpring. Mâu nâl ki rơngê mê ga xuân cho vâ môi tiah nâl tơpui rêm hâi la xuân ai tơdroăng ki pơto pơtih. Rơngê dêi mơngế M’nông cho tơdroăng ki vâ pơtih ‘na mơngế, um meá,  tơdrá, rơ-rêk, ai pơto, tơdjếi vâ tối ‘na hên tơdroăng. Pôa Y Tai xuân ối tối: Ki xiâm dêi tơdroăng rơngê mê cho vâ mơhno tối nâl dêi rơngê ga ai hên tơdrá pơrá phá dêi pó, châ mơhno tối tung mâu rôh koh xối tơbâ, tơdroăng trâm mâ, tơdroăng rơkâu xối xeăng, tơdroăng krôu kơhôi ƀă hiá hế:

“Nău Mpring cho nâl ki vâ pơto pơtih, vâ mơnhên ngăn tung pêi chiâk pêi deăng, ing tơdroăng rêh kâ ối rêm hâi. Pơtih tối ‘na ivá châ chăn, mê kơ pơto pơtih ‘na rơxông tơná dế ối rơdêi nah, mê nôkố hiăng krâ, hiăng pá hro ôh pá ai tiah hdrối nah xếo. Tối ‘na ivá cho tối ‘na hơnăm hiăng krâ; ƀă tơdroăng ki chôu vế xuân hiăng vâ piu hiât lôi. Tung tơdroăng rêh kâ ối rêm hâi, drêng rơngê vâ pơto, vâ mơnhên ngăn tung tơdroăng hnê hriâm, ‘na tuăn mơno dêi kuăn mơngế. Mơngế krâ hnê vâi kuăn ‘nĕng xuân ƀă tơdroăng rơngê. Tung rơngê mê xuân ai tơbâ troh tơdroăng tơrŭm, tŏng veăng dêi pó”.

Ngệ nhân ưu tú H’Bơh a tơring Dak Song, kong pơlê Dak Nông

Tung mâu tơdroăng rơngê dêi mơngế M’nông ai hên tơdroăng ki pơto pơtih, mơnhên ngăn, lơ rơkâu xối xeăng, rơngê êng tiâ, lông dêi kuăn ‘nĕng mê tơdroăng ki rơngê mê ga mơngối pơrá phá dêi pó. Ƀă mâu rơngê ki vâ tối ‘na kuăn kiâ, loăng nhâ, reăng kong, chêm chok, kơnái kơnot, têa kroăng têa krông mê hmâ ‘nâng ‘nâi tê. Ki malối, rơngê dêi mơngế M’nông ga ai túa rơngê ki pơto pơtih vâ mơhno tối tơdroăng mơjo pâ dêi pó. Tơdroăng ki pơtih mê vâi hmâ pơto pơtih um méa tung kong kế, ngo ngối, xok plêng, têa kroăng, têa plông, kong tô kong mêi vâ mơhno tối tơdroăng ki chôu vế, khíu pâ. Jâ H’Bơh cho nghệ nhân ưu tú, ối a pơlê Njrang Lu, cheăm Dak Ndung, tơring Dak Song, kong pơlê Dak Nông tối ăm ‘nâi, rơngê dêi mơngế M’nông hmâ châ rơngê hên má môi cho tung pơla rơkâu xối xeăng, tơdroăng mơdĭng dêi mơngế M’nông xuân ai hên.

“Á xuân hmâ rơngê tung mâu hâi mơdĭng, malối pơla tơdế rơnó chiâk deăng, môi tiah rơnó xuâ báu, á hmâ pơtih, ngế ki lâi rĕng xuâ báu châ pêng chêa, ngế ki lâi ki rĕng tâ, ai ivá rơdêi tâ; troh a rơnó chối báu, pêt tơmeăm á xuân hmâ pơto pơtih tối troh khu xeăng í veăng kum rak vế ngăn tơmeăm pêt chiâng dâi lĕm, rak vế ngăn ăm chiâk deăng ôh tá tro khu kuăn kiâ lo kâ ‘nhê, ƀă rơkâu xối xeăng i tŏng kum. Klêi kơ’nâi mơdâ tơmeăm, chối báu klêi xuân rơngê vâ mơhno tối ‘na tơdroăng ki chối báu mê châ tơniăn. Troh a rơnó báu pơxiâm vâ xiu mê mơngế M’nông xuân hmâ pro kâng rơkâu xeăng báu, klêi mê pin rơngê vâ ăm kâng ki rơkâu xeăng, vâ khu xeăng ki tŏng kum. Ki kal má môi cho a rơnó xuâ dêi báu, krí dêi tơmeăm mê hngêi rơpŏng ki lâi xuân ôu kâ, pôh chu pôh í, lơ kâ kơpôu vâ hâk suâ kâ báu nếo, tung pơla ôu kâ klêi mê ai rơngê ting ting. Tơdroăng rơngê mê cho vâ pơtih, vâ ngăn tung môi hơnăm pêi chiâk deăng mê ngế ki lâi châ xuâ dêi báu hên, ƀă hơdruê hên tơdroăng ki ro rih”.

Nghệ nhân ưu tú Y Tai a tơring Krông Nô, kong pơlê Dak Nông

Pôa Y Kroăk, ối a pơlê kân Ea Tling, tơring Čư̆ Jut, kong pơlê Dak Nông tối ăm ‘nâi, tơdroăng rơngê dêi mơngế M’nông cho tơmeăm khoăng ki kal ăm hiâm tuăn, tung mơheăm chhá dêi kuăn pơlê. Ga cho tơdroăng ki vâ pro pơro xuân cho tơdroăng vâ hnê hriâm, cho khôi tuá, vêa vong ki lĕm tro dêi hdroâng kuăn ngo M’nông. Tung tơmeăm ki git kơnía mê, ki hmâ hlo mê cho mâu tơdroăng rơngê ting ting, ki pro ai hên tơdroăng ki chôu vế, tuăn pâ, tơdroăng pơto pơtih, mơhno tối tơdroăng ki hơ-ui pâ, mơjo pơxiâ dêi pó, vâ mơhno tối tơdroăng ki kal kân khât tung tơdroăng rêh kâ ối, tung pêi chiâk pêi deăng.

“Tơdroăng rơngê dêi M’nông ga ro ‘nâng, hơniâp khât. Sap ing roh ton nah ôh tá păng lôi mâu tơdroăng ki rơngê ting ting, chêng koăng. Rêm hdroh drêng ai mơdĭng, ôu drôu xiâm mơngế M’nông Preh hmâ tŏn chêng tơgôu koăng, rơngê ting ting, kơhnhon xuâng hơniâp ro. Tung tơdroăng rơngê dêi mơngế M’nông ai hên tuá ki rơngê, hơdruê, lông kuăn, pro tơhmâ, rơkâu xối xeăng, tơtiâ dêi pó, êng ngăn, pơchông tối ‘na tơdroăng kố tơdroăng ê vâ mơhno tối tơdroăng ki tơrŭm tơrôa, tŏng kum dêi pó tung tơdroăng rêh ối rêm hâi”.

Maluâ ti mê, xua ai tơdjâk ing tơdroăng rêh ối chal nếo nôkố, hên khu vâi droh rơtăm ôh tá git ƀă khôi túa, vêa vong dêi kuăn ngo tơná, ƀă hên ngế vâi droh rơtăm hdroâng M’nông xuân ôh tá hâk git kơ mâu tơdroăng rơngê ting ting dêi vâi krâ. Pôa Y Tai, ối a thôn Phú Lợi, cheăm Quảng Phú, tơring Krông Nô, kong pơlê Dak Nông xuân ai tô tuăn ‘na tơdroăng kố:

“Á ối rơhêng vâ rak vế khôi túa, vêa vong dêi hdroâng kuăn ngo tơná. Akố xuân u ối mâu ngế ki rơkê rơngê ting ting, hơdruê, môi tiah lông kuăn, ting ting tơtiâ dêi pó, rơkâu xối xeăng, laga, mâu vâi droh rơtăm nôkố ôh tá rơhêng vâ hmâng, oh tá git kơ tơdroăng rơngê ting ting chal vâi krâ nah. Á xuân tô tuăn ó khât, á xuân pói rơhêng vâ pro tiah lâi pơtối hnê ăm vâi rơxông chal nếo nôkố git kơ mơhriâm, ti xê to tơdroăng rơngê ting ting, mê tá tơdroăng tiô khôi chal krâ roh nah á xuân rơhêng vâ pơtối hnê ăm kơvâi”.

Vâ rak vế khôi tuá, vêa vong dêi hdroâng kuăn ngo Tây Nguyên tối tơchoâm, rơngê ting ting M’nông tối krê, hơnăm 2020, Khu xiâm ngăn ‘na mơhno túa lĕm tro, ivá ƀă ôm hyô hiăng mơnhên tối rơngê dêi mơngế M’nông cho tơmeăm khoăng ki kơnía git dêi vâi krâ-nhŏng o kuăn ngo a kơpong Tây Nguyên.

Y Sưng Phê Ja chêh tối

Nhat Lisa tơplôu ƀă tơbleăng