VOV4.Xơ Đăng - Dak Lak nôkố dế mơ-eăm cho kong pơlê má 2 ‘na ƀăng tơnêi pêt plâi sầu riêng tung lâp tơnêi têa, klêi kơ’nâi kong pơlê Tiền Giang ƀă châ dâng 15 rơpâu ha. Kố cho ki pơxúa dêi Dak Lak drêng Khu xiâm ngăn chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê Việt Nam prế Khu xiâm ngăn nâp hnoăng liăn mơhá tíu tơkăng kong Sinuâ tơbleăng pơkâ môi tiah “Pơkâ thế séa ngăn pơreăng xôh kơdê oâ hdrong ƀă plâi sầu riêng sap ing Việt Nam tê ngi kong têa Sinuâ”, tơdroăng kố môi tiah ƀă tơdroăng kơchơ mơdró Sinuâ pơxiâm lôu péa roê plâi ki kố. Tiah mê, Dak Lak hiăng ai tơdroăng ki hbrâ rơnáu môi tiah lâi vâ plâi sầu riêng Dak Lak mơni kô châ mot tung kơchơ 1,4 rơtal pơ’leăng mâ mơngế kố.

Rơpŏng pôa Trần Văn Chiến, a ƀuôn Jung, cheăm Ea Yông, tơring Krông Pač ai 4,7 ha kơdrum plâi sầu riêng. Tơkâ luâ hên tơdroăng ki xơpá ƀă mơ-eăm ƀă hdrê plâi sầu riêng Dona lối 18 hơnăm kố, pôa ăm ‘nâi, phiu ro khât drêng tâng tơdroăng ki Sinuâ rơhêng vâ roê hên plâi sầu riêng dêi Việt Nam. Pôa Trần Văn Chiến xuân tơmiât tiah kố, kố cho rôh tơ’lêi ki kân la xuân pơkâ mơ’no hên mâu tơdroăng ki pơloăng mơnúa ăm plâi sầu riêng Dak Lak drêng kong têa Sinuâ ôh ti tơ’lêi hlâu klâi kố la pâ thế mâu tơdroăng ki pá puât tâ ‘na tơdroăng ki ai tŭm tơdroăng tơniăn dêi plâi.

“Ôh ti xê krê to tơná á mê troăng hơlâ tê plâi sầu riêng ngi kong têa ê ngin hlo phiu ro khât xua kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng pêi lo rơhêng vâ plâi lĕm tê châ yă kơnâ, mê phiu ro khât. Tơdroăng pơkâ VietGAP ngin hiăng pêi. Mê cho 1 iâ tung tơdroăng pơkâ tê ngi kong têa ê. Má péa, cho mah kơxô̆ kơpong pêt ngin dế pêi pro vâ teăm tê ngi kong têa ê”.

Ôh ti xê to kuăn pơlê ki pêt plâi sầu riêng mê mâu khu mơdró kâ veăng tê plâi sầu riêng ngi kong têa ê xuân hiăng ai mâu tơdroăng ki hbrâ rơnáu veăng tơrŭm. Ki xiâm môi tiah Kŏng ti Tơlo liăn Tê mơdró roê ‘mot, tê tơmeăm ngi kong têa ê Dũng Thái Sơn (Dak Lak). Pakĭng chêh pro klêi mâu hlá mơ-éa mơnhên ai kơpong pêt ƀă tíu ki tâ tung tơdrong vâ pêi pro châ tiô tơdroăng rơhêng vâ châ tiô pơkâ peăng kong têa ki roê xo mơ’no.

Nôkố, kŏng ti hiăng mơjiâng châ 33 mah kơxô̆ kơpong pêt ăm lối 1 rơpâu ha pơtroh ngi kong têa Sinuâ mơnhên tối sap ing hơnăm 2021. Hơnăm 2022, kŏng ti pơtối tơrŭm ƀă 20 khu pêi cheăng tơrŭm tung kong pơlê hiăng mơjiâng 3 rơpâu ha mah kơxô̆ kơpong pêt (tung mê hồ sơ chêh pro klêi ai 2.500 ha), troăng tơmiât troh tâi hơnăm, kŏng ti kô mơjiâng tơ’nôm 5 rơpâu ha. Pakĭng mê, kŏng ti ai 17 tíu tâ tung tơdrong sap ing Tiền Giang troh Tây Nguyên.

Pôa Lê Minh Tâm, kăn phŏ pơkuâ Kŏng ti Tơlo liăn Tê mơdró tê, roê kế tơmeăm ngi kong têa ê Dũng Thái Sơn ăm ‘nâi:

“Khu mơdró kâ ngin hiăng hbrâ rơnáu mah pơkâ tâ tung tơdrong ƀă mah kơpong pêt. Vâ xo ah hmôi kum ăm tơdroăng ki vâ tê ngi kong têa Sinuâ ngin dế hbrâ rơnáu mâu tơdroăng pơkâ ki pơtối mê cho pro tơ’nôm 12 tíu ki tâ plâi tung tơdrong vâ tê ngi kơchơ mơdró Sinuâ. Tơbleăng tơ’nôm mâu mah kơpong pêt ăm mâu tơring dêi Dak Lak môi tiah Čư̆ Mgar, Krông Ƀuk, Krông Năng ƀă hên tơring ki ê vâ ai hên tŭm tơdroăng ƀă mâu tíu ki tâ tung tơdrong”.

Dak Lak nôkố ai lối 15 rơpâu ha ƀăng tơnêi pêt sầu riêng, châ 17,6% ƀăng tơnêi pêt dêi lâp tơnêi têa ƀă cho kong pơlê ki ai ƀăng tơnêi pêt kân má 2 (klêi kơ’nâi kong pơlê Tền Giang); plâi krí xo hơnăm 2022 tiô riân dâng 150 rơpâu tâ̆n ƀă tiô tối hdrối plâi troh hơnăm 2025 cho 300 rơpâu tâ̆n. Ƀă tơdroăng ki kong prâi tơnêi tơníu tơtro, mâu hdrê plâi sầu riêng châ kuăn pơlê Dak Lak pêt hên môi tiah Ri6, Nona ƀă hên túa hdrê ki ê ai yă kơnâ.

Pôa Vũ Văn Côn, Kăn phŏ pơkuâ Khu ngăn chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê kong pơlê Dak Lak ăm ‘nâi: vâ tơdah xo rôh tơ’lêi hlâu tê ngi kong têa Sinuâ, kơvâ pêi chiâk deăng Dak Lak hiăng tơtrŏng mơnhông kơpong pêt krá tơniăn sap ing Pơkâ pxxiâm châ pro. Rơtế amê, Kơvâ pêi chiâk deăng Dak Lak hiăng tơrŭm ƀă Khu xiâm rak ngăn pơkeăng xôh kơdê oâ hdrong ối tung Khu xiâm ngăn chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê tơbleăng hnoăng cheăng hnê tối, tơbleăng ƀă hbru mah kơpong pêt, mah tíu ki tâ tung tơdrong plâi ối drêh vâ tê ngi kong têa.

Troh nôkố, Kơvâ pêi chiâk deăng hiăng mơjiâng kơpong pêt plâi sầu riêng tơkŭm tê ngi kong têa ê ƀă ƀăng tơnêi pêt lối 1.500 ha ƀă 24 mah tíu tâ tung tơdrong tung lâp kong pơlê.

Laga tiô pôa Vũ Văn Côn, Pơkâ kơthô ki khât cho mâu pơkâ thế kih thuât pơklât thế peăng tê athế pêi pro kơtăng. Xua mê, vâ plâi sầu riêng Dak Lak tê ngi kong têa Sinuâ ton xŏn, krá tơniăn mê rêm tơring, khu mơdró kâ, kuăn pơlê pêi chiâk deăng athế mơeăm mơdêk ki dâi lĕm, tơmiât troh tơdroăng rpkê tung pơkuâ ki kơnía vâ pêi pro tro tiô tơdroăng pơkâ thế, pơkâ mơ’no tung Tơdroăng pơkâ kơthô.

“Mah kơxô̆ kơpong pêt, mah kơxô̆ tíu ki tâ tung tơdrong châ peăng Sinuâ mơnhên hlối ai ƀă tơdroăng pơkâ kơthô hiăng châ kĭ tơkêa nếo bu cho tơdroăng ki kal, ƀă tơdroăng ki kế tơmeăm dêi pin lăm tê ngi châ athế ai tơdroăng ki séa ngăn mơnhên tối châ tơdroăng ki mơnhên. Vâ plâi sầu riêng tê ngi kong têa Sinuâ tiô túa ki tơniăn mê pơtối athế mơ-eăm sap ing pêt, rak ngăn tâ tung tơdrong troh pơto chơ pin athế pơtối pêi pro tiô pơkâ dêi tơnêi têa ki roê xo”.

Chiâng vâ hlo, Dak Lak hiăng ai môi tơdroăng hbrâ rơnáu nhên ăm plâi sầu riêng châ tê ngi xiâm. Tơdroăng pơkâ kơthô cha kĭ hdró môi hvêa chêng prôk ki kal vâ plâi sầu riêng Việt Nam châ troh a kong têa ê. Laga, vâ tăng hlo tro mâu kong têa ê, malối cho kong têa ki ai hlâu môi tiah Sinuâ tiô túa ki tơniăn ton, Dak Lak ối ai hên tơdroăng pêi tung mơđah tơbleăng inâi, xúa kong ngê̆, rơkê tâ tung tơrŭm.

Tơdroăng chêh tung kơthô châ kĭ pơla Khu xiâm ngăn chiâk deăng ƀă mơnhông thôn pơlê Việt Nam ƀă Khu xiâm ngăn Tíu tê mơdró tơkăng kong Sinuâ hdró môi hvêa prôk tơ-brê tung tê plâi sầu riêng ăm kong têa Sinuâ. Tiah mê, tung pơla hôp tơpui tơno kĭ tơhrâ hlo môi tiah lâi, mâu tơdroăng ki tơxâng tơmâng khât tung hlá mơ-éa tơhrâ ai pơkâ mê ki klâi ƀă plâi sầu riêng Việt Nam kal thế pêi pro mâu tơdroăng klâi vâ tro tiô kong têa Sinuâ vâ.

Vâ tiâ mơnhên mâu tơdroăng kơ-êng mê, Ngế chêh hlá tơbeăng tơdroăng mê ai kơ-êng pôa Nguyễn Quang Hiếu, Ngế pơkuâ Ƀơrô tơrŭm cheăng lâp plâi tơnêi ƀă ‘na Tối tơbleăng ăm rêm ngế ‘nâi, Khu xiâm rak pơkuâ ngăn hdrê loăng plâi - pơkeăng xôh kơdế ôa hdrong, Khu xiâm ngăn ‘na chiâk deăng ƀă mơnhông thôn pơlê.

Ô pôa, pôa tối ăm ‘nâi péa pái tơdroăng ki kal tung tơpui tơno pơla Khu xiâm ngăn ‘na chiâk deăng ƀă mơnhông thôn pơlê ƀă Khu xiâm ngăn Tíu tê mơdró tơkăng kong Sinuâ vâ châ kĭ tung hlá mơ-éa tro “Pơkâ thế dế ngăn tơmeăm khoăng hôm ai pơkeăng ƀă plâi sầu riêng ki Việt Nam tê ngi kong têa Sinuâ”?

-Tơkéa vâ tối tơmeăm khoăng xuân môi tiah ki tơ’lêi hlâu dêi plâi sầu riêng hiăng châ mâu kăn xiâm, Khu xiâm pơkuâ hiăng rĕng pơkâ nhên ing hdrối mâu hơnăm 2018. Xua mê, tơdroăng hnê mơhno pêi tro, ngin hiăng rĕng mơjiâng khu hlá mơ-éa chêh ‘na plâi sầu riêng vâ nâp ăm kơchơ tê mơdró Sinuâ. Klêi pŭn hơnăm tơpui tơno ƀă hên rôh tơpui tơno ‘na kih thuât, mâu rôh séa ngăn mê a mơ’nui hâi lơ 11/7 Kăn xiâm ngăn ‘na chiâk deăng ƀă mơnhông thôn pơlê ƀă Khu xiâm ngăn tíu Tê mơdró kăng kong Sinuâ hiăng rơtế ƀă dêi rơpó kĭ tung hlá mơ-éa pơkâ. Kố cho môi tơdroăng ki pơxiâm apoăng vâ po môi troăng nếo ăm kơvâ pêt plâi sầu riêng dêi Việt Nam.

Tiah mê, tơdroăng chêh tung hlá mơ-éa pơkâ mê cho ki klâi ƀă mâu tơdroăng kal kal tơtrŏng tung hlá mơ-éa pơkâ mê, ô pôa?

-‘Na mâu tơdroăng pơkâ chêh tung hlá mơ-éa mê ai môi kơtâ chêh hiăng vâ pêi pro mâu pơkâ ki peăng Sinuâ tơbleăng. Malối tung hlá mơ-éa pơkâ mê pin thế tơtrŏng mâu tơdroăng kal kơ’nâi kố: Má môi, tâi tâng mâu kơdrum loăng plâi sầu riêng, mâu tíu pêi pro tâ tung kơthung thế ai chêh inâi hdrối ƀă châ môi tuăn vâ ing peăng Khu xiâm ngăn Tíu tê mơdró tơkăng kong Sinuâ xuân môi tiah Khu xiâm ngăn ’na chiâk deăng ƀă mơnhông thôn pơlê Việt Nam ‘nôi  hdrối vâ tê ăm kong têa ê.

Tung mâu tíu pêi pro tâ tung kơthung ƀă mâu kơpong pêt thế ăm ai kăn ƀô̆ kih thuât há pro ti lâi vâ rak ngăn krâu khât tơdroăng ki lĕm ăm plâi sầu riêng tro tiô pơkâ chêh tung hlá mơ-éa hiăng tơhrâ. Peăng kơ koan rak ngăn pêi pro môi tiah Khu rak ngăn hdrê loăng plâi pơkeăng xoh kơdế ôa hdrong mê ngin kô ai po hnê tơbleăng tối mâu pơkâ mê rĕng troh lâp lu mâu kong pơlê, klêi mê, troh mâu khu pêi cheăng tơrŭm, mâu kơpong tung lâp tơnêi têa. Ƀă tá mâu tíu pêi pro tâ mâu plâi tung kơthung thế tơmâng pêi krâu lĕm khât troh tơdroăng tê plâi sầu riêng.

Môi tiah pôa nếo tối ‘na mâu tơdroăng ki nếo kal tơmâng ƀă mâu tơdroăng ki kal ai chêh tung hlá mơ-éa Pơkâ mê, la tiô pôa ulâi ki xơpá ki pin kal tơmâng tah lôi vâ ai tiô pơkâ tê plâi sầu riêng ngi kong têa Sinuâ?

-Tơkéa vâ tối ki xơpá tung hlá mơ-éa tơhrâ mê cho a mâu tíu chêh dêi pơkâ ki kal mê ai pơchông ƀă mâu luât ki hmâ hdrối nah cho thế ăm mâu kăn ƀô̆ kih thuât veăng séa ngăn, rak ngăn vâ ’nâi pêi pêt hôm krúa lĕm, plâi ki mê lo ing lâi. Pakĭng mê, mâu kơdrum deăng pêt thế pêi pêt tro tiô pơkâ VietGap, IBM. Tơkéa vâ tối tung mâu túa pêi pêt hdrối nah, túa pêi tiah pin hmâ pêi sap ing nah gá phá tâ, laga drêng hiăng châ kĭ tơhrâ tiô tung hlá mơ-éa mê pin thế rak vế pêi pro tro tiô mâu pơkâ chêh tung hlá mơ-éa.

Vâ tơniăn ăm peăng Sinuâ vâ rôe, tơdroăng mê mơni peăng Sinuâ kô tơkŭm séa ngăn tâng ôh ăm tơná Việt Nam pin séa ngăn dêi tơdroăng ki pêi hôm krúa lĕm. Laga tơdroăng kal má môi vâ mơdêk pêt plâi sầu riêng tơniăn ton mê thế rak vế pêi pro tro mâu tơdroăng pơkâ ki pơklât thế pro. Tung pơla tơbleăng pêi tro tiô tơhrâ ai pơkâ tung hlá mơ-éa mê peăng Sinuâ kô rơtế ƀă peăng Việt Nam đi đo tơkŭm po mâu rôh lăm séa ngăn tiô rơnó, séa ngăn tơdrêng ôh tá tối ăm ‘nâi hdrối ƀă mâu tíu pêi cheăng pêi pro tâ tung kơthung ƀă mâu kơpong pêt.

Xua mê, ngin xuân púi vâ mâu kong pơlê veăng tơmâng pêi pro tro kơtăng khât vâ pơtối rak vế mâu tơdroăng rak tơniăn tro tiô pơkâ ƀă xuân tơmâng pêi pro tro dêi mơngế ki veăng tê plâi ăm kong têa ê. Malối cho ki hlê plĕng ‘na mâu pơkâ vâ pro ti lâi ăm pin thế pêi tro tiô pơkâ dêi peăng Sinuâ.

Ô pôa, hôm cho klêi kĭ tơhrâ tiô pơkâ plâi sầu riêng Việt Nam hâi châ tê kĕn kong têa Sinuâ há, ƀă Việt Nam hiăng ‘nâi nhên kô tê hên plâi sầu riêng tro tiô pơkâ kĕn kong têa Sinuâ la hâi châ tê há tung rơnó plâi hơnăm kố?

-Tơkéa vâ tối Tơdroăng pơkâ chêh tung hlá mơ-éa cho môi hvêa prôk ki kal xua gá hiăng klêi hôp tơpui tơno vâ pin ai môi pơkâ. Klêi pêi pro tơdroăng mê ngin kô tơbleăng tối tơdrêng hlối ‘na chêh inâi ƀă vâ hbrâ rơnáu hdrối pro ti lâi vâ teăm ai plâi tê tung hơnăm kố. Khu xiâm ngăn hdrê loăng plâi pơkeăng xôh kơdê ôa hdrong hiăng hbrâ rơnáu pơtroh tơdrêng hlối inâi mâu tíu pêi  tơdroăng kố ngi kong têa Sinuâ vâ rĕng hnê mơhno ƀă pin kô rĕng châ tơbleăng tối tro tiô tơdroăng hnê mơhno mê teăm tơdrêng a rơnó krí plâi hơnăm kố.

-Hôm mơnê kơ pôa !

Hương Lý chêh

Katarina Nga - Gương tơplôu ƀă tơbleăng