VOV4.Xơ Đăng - Pơla yă ki kơnâ ó má môi cho a hơnăm 2001 nah, yă plâi kau ki ối drêh lối 100 rơpâu kilô, ing mê khoh pro rêm rơpŏng hngêi a kong pơlê Dak Lak thâ tơbriât dêi pó pêt mơjiâng hên hĕng hdrê plâi kau kố. Laga sap ing khế 9 troh nôkố, yă plâi kau chu kơdroh ó, ai drêng ‘nâ bu ai 15 rơpâu liăn 1 kilô, kuăn pơlê ƀă mâu ngế ki hmâ rôe plâi kau a kong pơlê Dak Lak ôh tá hmiân tuăn ‘na tơdroăng mơdró kâ, rêh ối.

Pôa Phan Xuân Hòa, ối a thôn 85, cheăm Ea Tiêu, tơring Čư Kuiñ, kong pơlê Dak Lak hiăng hmâ vâ chê 40 hơnăm ƀă tơdroăng pêt loăng plâi kau. Rơpŏng pôa ai 6000m2 tơnêi hmâ pêt loăng plâi kau vâ tê mơdró. Pôa ăm ‘nâi, hdrối nah yă plâi kau ối hdrêng nếo klêi krí mơhé ôh tá kơnâ la tơniăn. Dâng 3 hơnăm a chê kố, yă plâi kau đi đo chu tâk hmâng vâ, môi tiah a hơnăm 2021 ai drêng ‘nâ tâk troh 120 rơpâu liăn 1 kĭ. La ing rôh ki tâk kơnâ mê, nôkố chu ối pá xôp 20 rơpâu liăn 1 kĭ:

“Plâi kau hơnăm kố xuân ti mê la yă rơpâ tâ, hơnăm nah kơlo ki kơnâ gá 120 rơpâu liăn môi kĭ, ki hmâ hlo 92 rơpâu liăn môi kĭ. Yă nôkố chu ối 22 rơpâu liăn 1 kĭ’’.

Drô troăng kân tung cheăm Ea Tiêu (tơring Cư Kuin) – Ea Kao (pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột) hên kơdrum loăng plâi kau ngiât lĕm. Ô tá xê pêt to drô kơnâng, hên kuăn pơlê ối pêt tơvât loăng plâi kau tung kơdrum kơphế, kơdrum tiu, tơngah kố châ xo tơ’mot kơxô̆ liăn ing loăng plâi ki mê.

Pôa Nguyễn Đắc Tiến, Kăn hnê ngăn kuăn pơlê pêi chiâk cheăm Ea Tiêu, tơring Cư Kuin, ăm ‘nâi, drêng loăng plâi kau ai yă tơniăn, hdrê plâi ki mê hiăng djâ kuăn pơlê lăm pêt troh lâp lu kơdrum kơphế tiu, hên rơpŏng hngêi pêt to loăng ki mê. Nôkố yă plâi chu rơpâ pro kuăn pơlê tô tuăn.

“Nôkố kuăn pơlê dế ko xo dêi plâi kau tê, la tro vâi rah xo ai plâi kau ki ‘nâ tơvó luâ râ vâi ôh tá vâ rôe. Vâi krâ nhŏng o xuân tô tuăn, yă hiăng chu rơpâ klêi mê ối pơrah rôe xuân tơdjâk troh pê lo liăn dêi kuăn pơlê’’.

Pôa Phan Xuân Hoà tô tuăn xua yă plâi kau chu kơdroh

Yă plâi kau ôh tá xê to tơdjâk troh tơdrêng pêi lo liăn dêi kuăn pơlê pêi chiâk mê ối tơdjâk troh mâu tíu rôe, uâ pơliê. Pôa Nguyễn Hồng Hạnh, ối a cheăm Drai Bhăng (tơring Cư Kuin) tối, mâu hơnăm hdrối, hlo yă plâi kau  tơniăn mê pôa hiăng ‘no lối 10 rơtal liăn pêt, ki hên rak ngăn, cho mung liăn dêi hngêi rak liăn, mơjiâng kơmăi uâ têng plâi kau ki ối drêh, ‘măn hngíu  vâ tê ăm kong têa Sinuâ Tiô troăng pơkâ ki hiăng tơhrâ.

Nôkố yă plâi kau chu rơpâ la xuân ôh tá châ tê, rơpŏng hngêi pôa môi tiah ‘’Ối ‘nân kơpêng on’’.

‘’Ki apoăng yă tê xuân tơniăn, plâi kau kô pro pơxúa ăm kuăn pơlê hên ƀă mâu hngêi kơmăi ki têng ‘măn. La nôkố ai hên ngế pơkuâ tíu ki têa ‘măn. La  nôkố peăng Sinuâ vâi hiăng klĭng péa ôh tá vâ rôe xếo plâi kau mê mâu ki xiâm pro têng ‘măn peăng Việt Nam pin lŭp ó ‘nâng.

Nôkố môi tiah xah ƀai kâ liăn mê. ‘No hnoăng pro ‘măn ăm hngíu tơkôm ta troh hâi Sinuâ vâ rôe. Nôkố cho tơdroăng mơhúa lơ tro lŭp hâi teăm ‘nâi, apoăng hơnăm troh nôkố xuân hâi chói lŭp hên ôh, cho hiăng kơpêng 5 rơtal liăn’’.

Thak sih Lê Thị Hạnh phúc, Kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng - loăng kong, Hngêi trung Cao đẳng Công nghệ Tây Nguyên hnê tối:  Loăng plâi kau cho loăng plâi ki ai rêi hên, tơ’lêi pro ‘mêi tơnêi. A mâu kơpong tơnêi hmốu, tơnêi ki ôh tá chiâng pêt hên mâu tơmeăm khoăng thế pêt loăng plâi kau mê ki tro gá. Laga, mâu kơpong tơnêi ki lĕm hơpok, tâng pêt hên loăng kau xo ah hmôi pá vâ mơjiâng mâu loăng plâi ki ê.

Kuăn pơlê thế hlê thế ngăn nhên, tăng tíu tê rôe plâi kau ton hơnăm, pôi tá hlo loăng ki lâi chiâng pêt châ liăn hên tơxup pêt loăng ki mê há kô tơ’lêi trâm tơdroăng ôh tá mơhúa.

Mâu tíu têng pro xuân tô tuăn hiăng chêh inâi tơhrâ rôe hdrối  ing a poăng rơnó nôkố hâi châ mơ’no tê

Tiê̆n sih Hoàng Mạnh Cường, Ngế pơkuâ hnê ngăn môn loăng kong ƀă plâi kâ, ‘na tơdroăng,Viện Khoa học Nông lâm nghiệp Tây Nguyên, ăm ‘nâi: tung pơla 5 hơnăm achê kố, xua yă plâi kau đi đo to kơnâ mê chiâng ai hên ngế tơxup pêt loăng plâi kau, malối a mâu tơring Čư̆ Kuin, Čư̆ Mgar, Krông Pač, pơlê kong krâm Ƀuôn Hồ…. dêi kong pơlê Dak Lak.

Plâi kau cho tơmeăm ki vâ pro pơkeăng xêa hnĕng ƀă plâi kau, Sinuâ cho kong têa ki rôe hên má môi. Kong têa ki tê hên ai 4 to kong têa, mê cho  Philippines, Indonesia, Việt Nam ƀă Thái Lan, tá tơná Sinuâ pêt há.

Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường xuân tối: ‘Na luât pơkâ tŏng kum, troăng rơhlâ, loăng plâi kau hâi cho loăng plâi ki xiâm dêi mâu kong pơlê kơpong Tây Nguyên xuân môi tiah a kong pơlê Dak Lak. Pêt loăng plâi kau ing nah troh nôkố xuân a kơlo tiô ƀối dêi rơpó. ‘Na yă plâi kau ôh tá tơniăn cho pin kơnôm to a kong têa Sinuâ, xua kong têa Sinuâ ki rôe hên plâi kau má môi.

Tâng vâi ôh tá vâ rôe kuăn pơlê kô tê ƀă yă rơpâ. Xua mê, kuăn pơlê thế tơchĕng tơmiât hdrối tâng vâ po rơdâ pêt hên loăng plâi kau vâ tê. Tung pơla nôkố, tâng Dak Lak ƀă mâu kong pơlê kơpong Tây Nguyên xuân pơtối ngăn loăng plâi kau cho loăng plâi ki ối tung tơdroăng tơná pơkâ, ôh tá vâ tí tăng ‘nâi plĕng hdrối ƀă ôh tá ai tối ti lâi ‘na tơdroăng pêi pêt ƀă tơdroăng tê mơdró, lôi kuăn pơlê hmếo pơ  pêt, kô pro chiâng ai tơdroăng pá kân tung mâu hơnăm la ngiâ.

VOV Tây Nguyên/Tơplôu: Gương