VOV4.Xơ Đăng - Kơdroh xúa phon hoă hok, xuá phon ki mơ-ŭm pro dêi xêh ƀă eâk mơnăn, hlá nhâ, mê cho túa ki kuăn pơlê pêi chiâk a Gia Lai hiăng rơkê pêi pro vâ hluăn ing xahpá xua yă phon hoă hok to kơnâ ó. Kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng xuân hiăng pơkuâ, séa mơnhên ngăn ‘na mâu yă tê kế tơmeăm a kơchơ, ƀă hnối mơhnhôk kuăn pơlê xúa phon ki ai xiâm kối ki dâi khât vâ hluăn ing tơdroăng tro rôe phon ki ôh tá dâi.

Pơla hdrối kô nah, yă mâu túa phon, pơkeăng xôh nhâ,hdrong to kơnâ hiăng tơdjâk ó troh pêi chiâk deăng dêi kuăn pơlê a Gia Lai. Mơhé ôh tá vâ, la hên rơpŏng hngêi hiăng kơdroh rôe phon vâ rơvât loăng plâi. Pôa Trần Quốc Toản ối a cheăm Ia Châm, tơring Ia Grai ăm ‘nâi:

 “Hơnăm kố rơpŏng hngêi a pêi 2 ha kơphế, 5 sào krui kơxái, hơnăm kố xua yă phon to kơnâ luâ tâ mâu hơnăm hdrối mê rơpŏng hngêi á xuân rơvât phon kơdroh tâ hdrối. Môi tiah rêm hơnăm rơpŏng hngêi a rơvât phon ăm 2 ha kơphế 1 tâ̆n tơdế  môi xôh, hơnăm  kố bú khên rơvât 1 tâ̆n tê. Môi tiah rêm hơnăm rơvât phon rơnó mêi ai 3 xôh la hơnăm kố bú rơvât 2 xôh tê”.

Tơdrêng ƀă tơdroăng rơvât kơdroh kơxô̆ phon hoă hok, kuăn pơlê Gia Lai xúa mâu kông, hnông, alâi hrái báu kơtôu kơphế pro mơ-ŭm xêh vâ chiâng phon vi sinh rơvât ăm loăng plâi.

Yă phon to kơnâ kuăn pơlê ki pêi cheăng dêi Gia Lai pro mơ-ŭm phon vâ rơvât loăng plâi tung kơdrum

Pôa Lại Quang Huấn ối a thôn Chư Wâu, cheăm, Chư A Thai, tơring Phú Thiện, dế pêt 6 ha loăng plâi kâ, tối:

“Hơnăm kố phon vô cơ yă kơnâ ó khât, ing mê a nếo hriâm xêh, tí tăng ‘nâi plĕng tơ’nôm vâ pro phon vi sinh. Xúa mâu tơmeăm ki ai hlâu dêi rơpŏng hngêi, rơtâ tá pơlê lăm rôe ki vâi ƀă yă rơpâ pin vâ pro mơ-ŭm ăm chiâng phon klêi mê rơvât dêi a loăng plâi loăng plâi vâ tốiloăng xông dâi lĕm hlo tơ-brê’’.

Vâ séangăn ki hôm lĕm lơ ôh, yă mâu phon ki vâi tê, mâu pơkeăng tơmeăm xúa tung pêi chiâk tung kong pơlê mâu kơvâ cheăng dêi kong pơlê Gia Lai hiăng mơdêk séa ngăn, tí tăng ngăn tơdroăng pêi pro, tê mơdró mâu tơmeăm mê. Ing apoăng hơnăm troh nôkố, Gia Lai hiăng mơdêk séa ngăn, tí tăng ngăn tơdroăng pêi pro, tê mơdró mâu tơmeăm mê.

Ing apoăng hơnăm troh nôkố, Gia Lai hiăng châ ‘nâi, pơxâu phâk 78 hdrôh tơdroăng ki pro xôi ‘na phon rơvât, pơkeăng xôh kơdê ôa hdrong; pơxâu phâk ƀă liăn châ 230 rơtuh liăn ƀă thế pơtê  ôh tá ăm mơdró xếo 3 tíu tê mơdró phon.

Pôa Lê Hồng Hà, Ngế xiâm pơkuâ rak ngăn ‘na tê mơdró kong pơlê Gia Lai  ăm ‘nâi:

 “Hên khu mơdró, vâi xúa  tơdroăng ki yă phon to kơnâ  vâ mơjiâng pro phon  ƀă klêi mê vâi tê phon ki ôh tá dâi lĕm. Hlo tiah mê, xuân hiăng hnê mơhno ăm mâu khu rak ngăn ‘na tê mơdró tung mê ai đô̆i cơ đô̆ng pêi hnoăng cheăng tí tăng ngăn mâu tơdroăng, tung mê ngăn vâ ‘nâi mâu túa phon. Nôkố ngin hiăng pơtroh ăm séa ngăn 10 túa phon, klêi vâi séa ngăn nôkố hiăng ăm ‘nâi tung mê ai 4 túa phon ki pro xôi, cho phon ôh tá xê khât‘’.

Khu râ pơkuâ cheăng séa ngăn mâu phon rơvât vâ ’nâi hôm lĕm lơ ôh mâu phon

Hlo tơdroăng yă phon, yă pơkeăng tơmeăm xúa tung pêi chiâk to kơnâ, kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng Gia Lai hnê tối ăm kuăn pơlê thế rak ngăn kơdrum loăng plâi ăm tơtro, xúa phon rơvât ki ‘nâi xiâm rêi mơjiâng pro vâ pôi ta tro rôe phon ki oh tá dâi.

Pôa Bùi Trọng Thành, Ngế xiâm pơkuâ bơrô ngăn 'na chiâk deăng bă mơnhông thôn pơlê tơring Phú Thiện tối:

‘’Ƀơ rô ngăn ‘na chiâk deăng xuân hnê tối troăng rơhlâ pêi pro ăm kuăn pơlê  ƀă mâu tơring cheăm cho thế xúa iâ tê phon hoă hok rơvât to drêng kal rơvât tê, thế rôe phon ki khât, ki lĕm, ‘nâi xiâm rêi ki mơjiâng pro. thế rơvât iâ tê ‘nâi kơdĭng la tơ-brê. Pakĭng mê bơrô xuân tơmâng khât tơdroăng hnê tối ăm kuăn pơlê thế mơ-eăm pro xêh phon vi sinh, phon hưh cơ tung rơvât loăng plâi vâ kơdroh kơxô̆ liăn ‘no rôe”.

Pôa Lê Tấn Hùng,Kăn phŏ ƀơrô ngăn chiâk deăng ƀă mơnhông thôn pơlê tơring Đăk Đoa ăm ‘nâi, ing apoăng hơnăm 2021 troh nôkố, yă tê phon rơvât, pơkeăng xôh kơdê ôa hdrong ƀă tê kơxăng đi đo to kơnâ. Tung mê, mâu pơkeăng xôh kơdê ôa hdroh, pơkeăng xôh nhâ ƀă mâu tơmeăm ki ê yă to kơnâ ing 15- 30%. Krê to phon hoă hok ai hên túa yă to kơnâ luâ péa hdrôh.

Tơdroăng kố pro kơxô̆ liă rôe phon rơvât ƀă rêm ha kơphế, kơxái tiu to hên châ chât rơtuh liăn. Tiô pôa Hùng, peăng kuăn pơlê, vâ kơdroh tơdjâk yă phon rơvât, pơkeăng xôh nhâ, hdrong to kơnâ, pro tơdjâk kơxô̆ liăn ‘no pêi pêt, mê kal ai troăng rơhlâ pêi pêt tiôhưh cơ, krá tơniăn ƀă loăng plâi pêt. Tung mê, kuăn pơlê kal pêi ahdrối troăng rơhlâ tôh kơdĭng, pêt nhâ, pêt pôm prel  tung kơdrum vâ rak ki hơpok tơnêi ƀă rak ăm tơnêi hngiâm lĕm.  Ƀă phon rơvât, pôa Hùng hnê tối ăm kuăn pơlê ahdrối thế pro phon hưh cơ vâ rơvât loăng plâi vâ kơdroh kơxô̆ liăn ‘no rôe phon:

“Tung pơla hdrối kố nah, kong pơlê ƀă kơ koan cheăng kơvâmê dêi râ tơring ai hlá mơ-éa hnê mơhno đi đo, hnê tối mơhnhôk kuăn pơlê kơdroh rôe phon hoă hok, mơhnhôk ahdrối thế ‘no liăn pro phon hưh cơ; xúa mâu tơmeăm ki ai hlâu, mâu kông hnông alâi hrái nhâ kơtôu kơphế mơ-ŭm pro phon mơdêk ki tơ-brê ăm kuăn pơlê’.

Pơ’lêh troăng rơhlâ pêi pêt tiô troăng hưh cơ kô kum kuăn pơlê châ kơdĭng liăn ki ‘no rôe phon tung pơla mâu phon, pơkeăng xôh nhâ, hdrong  to kơnâ môi tiah nôkố.

Hoàng Qui chêh

Gương tơplôu ƀă tơbleăng