VOV4.Xơ Đăng - Xua hiăng châ pơkâ pêi pro sap ing hơnăm 2016 nah troh nôkố, Tơdroăng tơkêa bro hơ’lêh tơnêi chiâk deăng krá tơniăn, dó inâi VnSAT ƀă tơdroăng têng, uâ kơphế hiăng kum ăm kuăn pơlê pêi chiâk deăng a kong pơlê Gia Lai hlê plĕng tơ’nôm mâu tơdroăng ki nếo ‘na loăng pêt ki hiăng hmâ. Pêt kơphế, ƀă hên kuăn pơlê a Gia Lai nôkố, tí xê po văng nhâ, chiâ klôh, tôh têa ki tơbrê tơbrêh tiah hdrối nah, lơ têng tro tô tro mêi ŭm khăng ƀă hên tơdroăng ki ê xuân tá ti ai xếo. Tuá ki rak ‘măn xúa kơmăi kơmok hiăng chiâng tơdroăng ki kal má môi, kum vâi krâ-nhŏng o thăm pêi lo kế tơmeăm ƀă cheăng kâ châ tơ-ƀrê. Hơnăm nếo 2022 troh a thôn pơlê dêi kong pơlê Gia Lai tơdrêng ƀă tơdroăng ki hơniâp ro ‘na môi rơnó kơphế ki nếo châ pêi lo hên plâi ƀă châ yă kơnâ, vâi krâ-nkhŏng o thăm rế ‘nâi xúa hên tâ ‘na kih thuât, cheăng kơmăi kơmok, vâ kơphế thăm rế dâi lĕm, ing mê, thăm kum ăm tơdroăng cheăng kâ krá tơniăn ăm rơpŏng hngêi.

Mâu hâi ki kố, kong rế tô mơdrăng, kơphế tung kơdrum hngêi ngoh Siu Bốp (ối a pơlê Mnông Yố 2, cheăm Ia Ka, tơring Čư Pah) hiăng hŏn hlá, vâ mơhno ăm hlo loăng hiăng kal tôh têa. Siu Bốp po dêi khuă têa mơ’no têa lo peăng kơdrum, khoă troăng klŏng mơ’no têa ki hrik ‘mot tung tíu hdoăng têa dêi rơpŏng hngêi, tung pơla iâ phut tê, têa rơngiâp hiăng tôh tơ’mô a mâu xiâm kơphế.

Siu Bốp ăm ‘nâi, rêm hơnăm thế ton 10 hâi hlối, ing kơxo má troh kơmăng, vâ tôh klêi 1 rôh toh dêi lối 2 rơpâu xiâm loăng kơphế. Nôkố, bú ối kal péa pái hdrôh khuă klŏng têa, po klŏng têa, mâu klŏng têa ki ‘nâi kơdĭng ƀă kơmăi kơmok ki nếo kô pơ’lêh ivá mơngế tôh. Siu Bốp ăm ‘nâi, tơdrêng ƀă rơpŏng hngêi ngoh, mâu rơpŏng ki ê rơtế tung khu pêi cheăng tyơrŭm - Pêi pêt - Tê mơdró- Tơmeăm xúa tung pêi chiâk deăng ƀă ôm hyô Ia Mnông, xuân hiăng xúa túa tôh têa ki nếo mê:

Môi kơdrum kơphế châ pêt tro tiô pơkâ 4C a Gia Lai

Kơmăi kơmok pro, uâ pơliê kơphế châ tơdroăng Tơkêa bro VnSAT Gia Lai veăng kum

“Hdrối nah, drêng Khu pêi cheăng tơrŭm hâi ăm ngin tôh ƀă ƀéc ki chiâng kơtâu xêh, ngin thế tôh ƀă kŏng, ngin tôh 1ha ton xap 4-5 chôu. Sap ing ngin ai kơmăi krâ pơklêp ăm pro kơmăi ăm têa lo tôh xêh, mê bú 3-4 hâi hiăng klêi tôh, oh tá mơdoh hnoăng toh ƀă kŏng, xuân ôh tá hên chôu on tơhrik, ôh tá mơ’nêk têa. Troh rơnó mêi pin po kơmăi tôh, hiăng klêi tôh rơvât phon tơ’lêi hlâu há, ôh tá pá môi tiah hdrối nah xếo”.

Tơdrêng ƀă ‘no liăn rôe kơmăi klŏng tôh têa a xiâm loăng ki ơkê kơdĭng xêh, kơnôm ing kơxô̆ liăn Tơdroăng tơkêa bro VnSAT, khu pêi cheăng tơrŭm pêi pro -Tê mơdró- Tơmeăm xúa tung pêi chiâk deăng ƀă Ôm hyô Ia Mnông, tơring Čư Pah ối ‘no liăn rôe 1 toăng kơmăi klâ - rah mâu túa plâi ối drêh, kơmăi ki pro kế têng vâ pêi pro kơphế ăm dâi lĕm; ‘no liăn mơjiâng hnôu  ‘măn plông têng ƀă 2km troăng prôk tung klâng. Lối 300 ngế dêi Khu pêi cheăng tơrŭm hiăng châ hriâm ƀă pêt kơphế tiô pơkâ 4C.  Nâ Rơ Châm Seng, ối a pơlê Mnông Yố 2, cheăm Ia Ka, tung khu pêi cheăng tơrŭm ăm ‘nâi:

Kơmăi kơmok uâ pơliê pro kơphế châ tơdroăng Tơkêa bro VnSAT Gia lai to\ng kum

“Pêt kơphế ôh ti chiâng rơvât hên phon NPK xua tung phon ki mê ai hên trếo hoă hok, rơvât hên kô hlâ loăng kơphế, tơ’nhiê tơnêi, pin thế pro rơvât phon vi sinh. Phon vi sinh gá lĕm ăm rêi, ăm kông loăng, kum ăm loăng xông rơdêi, ai plâi hên. Drêng pin xúa phon hoă hok, xôh hên pơkeăng kơdê ôa hdrong, xôh hên pơkeăng kơdê nhâ  kô pro ‘mêi troh ivá tơná pin mơngế ki pêt kơphế mê nếo”.

Tiô pôa Lê Quốc Tuấn, Kăn phŏ pơkuâ Khu rak ngăn tơdroăng Tơkêa pro VnSAT kong pơlê Gia Lai, tơdroăng Tơkêa bro pơ’lêh pêi chiâk deăng krá tơniăn VnSAT châ tơbleăng a kong pơlê Gia Lai ing hơnăm 2015 troh nôkố a 6 tơring Čư Prông, Đăk Đoa, Ia Grai, Čư Păh, Đức Cơ, ‘Mang Yang. Ing mê, tơdroăng Tơkêa bro kum chât tơdroăng cheăng mơjiâng pro, kơmăi kơmok ăm 20 khu kuăn pơlê pêi chiâk ƀă khu pêi cheăng tơrŭm; hriâm ‘na túa pêt kơphế krá tơniăn ƀă pơtối ‘mâi pêt kơphế ăm lối 15 rơpâu rơpŏng kuăn pơlê.

Kơnôm tŏng kum ing tơdroăng Tơkêa bro VnSAT, mâu khu pêi cheăng tơrŭm a Gia Lai hiăng ‘nâi hriăn pêi lo kơphế ki dâi lĕm

Xuân ing mê, hiăng ai 432 rơpŏng kuăn pơlê ki pêt kơphế châ xúa tâi tâng kơxô̆ liăn mung ai 185 rơtal liăn vâ pơtối pêt lối 1.470ha kơphế. Pôa Tuấn ăm ‘nâi, pơla hơnăm 2021- 2022, tơdroăng Tơkêa bro VnSAT kô pơtối pêi mâu tơdroăng tơkêa bro ki kŭn vâ veăng kum rơtế ƀă mâu khu tơrŭm cheăng, Khu pêi cheăng tơrŭm ƀă kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng tung pêi pêt kơphế krá tơniăn:

“ ‘Na pêi pêt kơphế krá tơniăn kơvâ ngăn ‘na kơphế dêi tơdroăng Tơkêa bro VnSAT hiăng pêi châ tiô mâu pơkâ. Laga, tung la ngiâ, tơnêi têa xuân kal tŏng kum ‘na tơdroăng tơrŭm ƀă khu mơdró tê, pro, uâ pơliê, kummâu kơmăi tíu pêi cheăng vâ kuăn pơlê ki pêi chiâk châ hriâm khoa hok kih thuât vâ kuăn pơlê pêi pêt kơphế rế ton rế tơ-ƀrê tâ”.

Vâ pơ’lêh nế túa pêi pêt vâ tơtro ƀă tơdroăng cheăng nếo nôkố, khu pêi chiâk deăng Gia Lai hiăng mơdêk tơbriât cheăng pêi lo kơphế dêi kong pơlê. Pêi lo kơphế lĕm hiăng kum kloăng kơphế Gia Lai troh hên nếo khu ki vâ rôe, pro pơxúa tơniăn ‘na kơxô̆ liăn pêi lo, hlối krá tơniăn ăm kuăn pơlê a mâu thôn pơlê.

Nguyễn Thảo chêh

Gương tơplôu ƀă tơbleăng