VOV4.Xơ Đăng - A tíu ki ai hyôh tô mơdrăng, hên hdrê loăng klêi pêt ôh tá dâi lĕm, mê kuăn pơlê cheăm H’Ƀông tơring Čư Sê, kong pơlê Gia Lai hiăng thăm pêt hên kơtếo vâ châ tê xo liăn tơniăn, chôa ‘lâng tơtêk pro kro mơdrŏng ăm dêi rơpŏng hngêi tơná.

Cho môi tung mâu ngế ki djâ troăng ahdrối tung pêt kơtếo a cheăm H’Ƀông, ngoh Đinh Văn Tạ, kot mâ hơnăm 1986, ối a thôn Kte, cheăm H’Ƀông, tơring Čư Sê nôkố hiăng pêt lối 40 ha kơtếo. Ngoh ăm ‘nâi, hơnăm 2007, rơpŏng ngoh pơ’lêh ing tơring Phú Thiện lăm troh a H’Ƀông  pêi cheăng kâ pêt kơxu ƀă tiu. Laga, mâu loăng plâi pêt mê hiăng hlâ tâi xua ôh tá tơtro ƀă hyôh kong prâi tơnêi tơníu.

Ôh tá lao tuăn, ngoh pơtối mung loăng ‘no pêi cheăng pêt kơtếo. Luâ hên hơnăm pá puât, dâng 5 hơnăm kố, ngoh Đinh Văn Tạ pêi cheăng hiăng châ xo rơtal liăn rêm hơnăm.

“Nôkố rơpŏng pêt 40 ha kơtếo, ki hdrối, nếo châ ko dêi lối 12 ha, ôh tá riân kơxô̆ liăn ‘no rêm ha châ dâng 40-45 rơtuh liăn. A pêt kơtếo xuân châ 10 hơnăm kô, ing mê troh nôkố xuân hiăng tơniăn, yă kơtếo ôh tá kơnâ la xuân ối châ xo dêi rơkâ ăm kuăn pơlê vâ  pêt, rơtế hmâ ƀă pêt kơtếo ton hơnăm tâ. Á hiăng mơjiâng pro hngêi kơnâ 900 rơtuh liăn kơnôm ing liăn xo dêi pêt kơtếo’’.

Kơpong pêt kơtếo tơniăn hiăng kum kuăn pơlê H’ƀông hluăn ing kơtiê

Rơpŏng hngêi pôa Nay Vang, kuăn ngo Jarai ối a pơlê Ia Sa, cheăm H’Ƀông ai lối 1,5 ha tơnêi to hmốu, pêt alâi, pôm loăng xuân pá vâ xông  kân dâi lê̆m. Hơnăm 2017, pôa châ mung liăn vâ pêt kơtếo dêi kŏng ti pêi cheăng tiô rơnó môi tung khu Thành Thành Công Gia Lai, ing mê, pôa pơ’lêh pêt kơtếo. Mâu hơnăm hdrối  mê  rơpŏng hngêi rêh ối xơpá, kơxô̆ liăn pê lo ki xiâm kơnôm to ing 1,5ha alâi la oh tá hlo klâi, hơnăm ki lâi kong mêi tô ‘ló, yă kơnâ iâ kô châ xo dêi rơkâ 9 rơtuh liăn, tâng kong prâi ôh tá tơniăn bú châ xo dêi rơkâ dâng 2-3 rơtuh liăn tê. Rêm hâi prế on veăng poâ thế lăm pêi cheăng vâ ai tơmeăm râ rêh ối ƀă păn chĕm 4 ngế kuăn dế kâ dế hriâm.

Pôa Nay Vang tối:

“Hlo tơdroăng pêt alâi, pôm loăng, drêng pêtalâi, pôm loăng ôh tá chiâng xếo mê a pơ’lêh pêt kơtếo. A hlo kơtếo chiâng tơ-ƀrê, tung 1 ha châ xo dêi rơkâ 50 rơtuh liăn klêi rah liăn ki ‘no hrê rôe ki kố ki mê. Hơnăm kố nah tung 5 ha a cha xo dêi  250 rơtuh. Nôkố a pêt tơ’nôm 3 ha nếo. A hlo pêt kơtếo kô xăm kơtiê a H’Ƀông. Mơngế Jarai akố hdrối nah vâi kơtiê lêi, nôkố rêm ngế pêt kơtếo, vâi ai péa pái ha ƀă mơ-eăm pro kro mơdrŏng” .

Kuăn pơlê cheăm H’Ƀông dế ko dêi kơtếo

Pôa Trần Thanh Hải, Ngế xiâm pơkuâ ngăn ‘na pêt kơtếo kơxô̆ 1- Kŏng ti pêi cheăng tiô rơnó môi tung khu Thành Thành Công Gia Lai  ăm ‘nâi: tung hên hơnăm hdrối, tíu pêi cheăng hiăng rơtế ƀă kuăn pơlê a cheăm H’Ƀông tung mơdêk pêt kơtếo. Vâ pro kơpong pêt kơtếo tơniăn, kŏng ti ai mâu luât pơkâ  tŏng kum ‘na hdrê pêt, kih thuât pêt rak ngăn môi tiah  hlối rôe  kơtếo kuăn pơlê, tơniăn kơxô̆ liăn pêi lo ăm mâu ngế pêt kơtếo.

“Yă ki rơpâ gá 850 rơpâu liăn/1 tâ̆n kơtếo cho yă ki rơpâ má môi kŏng ti tơhrâ rôe ki kuăn pơlê cho 1 rơtuh 35 rơpâu liăn/1 tâ̆n kơtếo. Kih thuâ̆t apoăng kuăn pơlê hâi teăng ‘nâi, klêi mê kuăn pơlê choâ ‘nâi hriâm khoa hok kih thuât dêi kŏng ti hnê, tơ’nôm ƀă tơdroăng hriâm ing hmâ pêt dêi kuăn pơlê hiăng mơdêk tơ-ƀrê. Môi tiah hơnăm kố châ xo 92 tâ̆n/ha”.

Tiô Vi ƀan hnê ngăn cheăm H’Ƀông, tơring Čư Sê, kong pơlê Gia Lai, kong pơlê ki ai tơnêi kân rơdâ môi tiah tơnêi pêi chiâk ki ôh tá dâi lĕm vâ tối ki hên to hmốu mê ôh tá hên loăng plâi ki pêt vâ ƀă tơnêi ki tiah hmê ti lâi ƀă pôm loăng cho péa túa hdrê loăng ki xiâm la ôh tá xo hên pro tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê trâm hên xơpá. Kơtếo hiăng pơ’lêh tơdroăng rêh ối cheăng kâ dêi kuăn pơlê akố ƀă tơdroăng pơkâ ‘no liăn cheăng nhên khât.

Ing tơdroăng kơjo kum hnê kih thuât troh kum hdrê pêt, kơmăi kơmok rơxế pơchoh  ăm kuăn pơlê pêt rak ngăn kơtếo. Hên rơpŏng kuăn pơlê, klêi pêt kơtếo hiăng hlo ki tơ-ƀrê, ing mê, khên po rơdâ tơnêi pêt kơtếo môi tiah rơpŏng hngêi ngoh Tạ, pôa Nay Vang, ôh tá xê to hluăn ing kơtiê xơpá, hên rơpŏng hngêi pro kro mơdrŏng ƀă tơdroăng pêt kơtếo.

Troh nôkố, cheăm H’Ƀông hiăng ai dâng 900 ha kơtếo. pôa Bùi Văn Cường, Kăn phŏ hnê ngăn Vi ƀan cheăm H’Ƀông ăm ‘nâi, kơtếo hiăng kum ăm kuăn pơlê mâu hdroâng kuăn ngo akố hlŭn ki kơklêa xăm kơtiê, pêi pro klêi tơdroăng mơjiâng thôn pơlê nếo, kơxô̆ rơpŏng kơtiê bú ối 7%:

“Kơtếo cho hdrê loăng kơdroh kơklêa xăm kơtiê, nôkố kơxô̆ liăn pêi lo dêi kuăn pơlê ki pêt kơtếo tâng rinâ lâp tung cheăm ai 35 rơtuh troh 40 rơtuh liăn/ha. Malối kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo akố , mơngế Jarai, pêi cheăng lo liăn hên, pơ’lêh tơdroăng rêh ối kum kuăn pơlê kơdroh kơklêa, xăm kơtiê. Châ mơjiâng pro hngêi, rôe rơxế,  rôe tơmeăm xúa, pro kơnâng hngêi, klâ pro kơdroăng păn mơnăn ing kơpong kuăn pơlê ối. Mâu tíu bâ eăng mê hiăng veăng kum cheăm H’Ƀông a mơ’nui hơnăm 2021 pê klêi pơkâ mơjiâng thôn pơlê nếo. Vâ pơtối mơnhông pêt kơtếo tơniăn, Đảng ủy cheăm ƀă Vi ƀan hiăng mơjiâng pơkâ,  tơdroăng pơkâ vâ kum kuăn pơlê pêt tro kih thuât , pro xiâm ki ăm kuăn pơlê mơdêk pêt kơtếo tơ’nôm. Tiô tối hdrối  mơ’nui hơnăm 2022 kơtếo a cheăm H’Ƀông châ dâng 1 rơpâu ha”.

Kơ’nâi 5 hơnăm pêt kơtếo hiăng chiâng hdrê loăng pêt ki xiâm a cheăm H’Ƀông, tơring Čư Sê, kong pơlê Gia Lai. Tơdroăng tăng hdrê pêt ki tơtro ƀă tơnêi ôh tá xê to veăng mơnhông tơ-ƀrê tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê akố mê ối mơnhông tơ-ƀrê kơpong pêt kơtếo châ tơniăn, ing mê mơdêk tơbriât tê dêi kơvâ pêt kơtếo.

Hoàng Qui chêh

Gương tơplôu ƀă tơbleăng