VOV4.Xơ Đăng - Kơnôm ing pơxúa gá re\ng tum tâ tâng vâ pơchông [ă mâu kong pơlê peăng Kơnho\ng kum ăm loăng plâi kêt dro tung kong pơlê Dak Lak tơ’lêi châ tê, yă tê hlối tơniăn mê plâi treăng kêt dro hiăng [ă dế châ po rơdâ mơdêk pêt hên a mâu tơring cheăm tung kong pơlê Dak Lak. Nôkố lâp tung kong pơlê Dak Lak ai 2 rơpâu 200 ha loăng plâi treăng kêt dro, tung mê ai 1.100 ha hiăng châ krí plâi, [ă kơxo# plâi mê dâng 10 rơpâu 500 ta#n. Hên tơring tung kong pơlê hiăng mơjiâng mâu tôh tơru\m cheăng, Khu pêi cheăng tơru\m pêt, tê plâi treăng kêt dro.

Cho môi tung mâu ngế ki djâ troăng ahdrối pêt plâi treăng kêt dro a kong pơlê Dak Lak, troh nôkố, rơpŏng pôa Nguyễn Trọng Hải, tôh kơphô̆ 1, pơlê kân Phước An, tơring Krông Pač hiăng ai 17 ha plâi treăng kêt dro, tung mê 7 ha dế hiăng châ krí. Rơnó plâi hơnăm kố nah pôa tiô tối hdrối kô châ krí xo dâng 20 tâ̆n/ha, rêm ha liăn tơkâ châ dâng 400 rơtuh liăn. Tiah mê, ƀă 7 ha, môi rơnó plâi treăng kêt dro hơnăm kố, rơpŏng pôa Hải châ xo dâng 2 rơtal 800 rơtuh liăn.

Pôa Hải ăm ‘nâi, ki pơxúa dêi plâi treăng kêt dro a Dak Lak gá rĕng tum tâ tâng pơchông ƀă plâi treăng kêt dro mâu kong pơlê peăng kơnhŏng mê tê châ yă kơnâ ƀă kơchơ tê xuân tơniăn:

“Krí plâi treăng kêt dro mê á tê gá tơ’lêi akố gá ôh tá tro rơnó ƀă mâu kong pơlê peăng Kơnhŏng mê nếo rơnó plâi treăng kêt dro á kố ai plâi vâ krí ƀă rơnó iâ plâi kâ mê á tê tơ’lêi khât”.

Hlo túa pơkâ pêt plâi treăng kêt dro gá pro pơxúa cheăng kâ liăn ngân, hơnăm 2018, rơpŏng pôa Nguyễn Văn Nhân, thôn Thanh Xuân, cheăm Ea Đah, tơring Krông Năng xuân hiăng hơ’lêh pêt 1 ha prá alâi ki ôh tá dâi lĕm chiâng pêt 300 xiâm loăng plâi treăng kêt dro. Pôa hiăng tí tăng ‘nâi, hriâm ƀối hên túa pêt plâi treăng kêt dro a mâu rơpŏng ki hiăng pêt chiâng a cheăm, tơring ƀă ‘no liăn roê kế ki tôh têa chiâng tôh xêh, mê nếo hlối mơ-ŭm phon hữu cơ a xiâm loăng, kum pro ăm xiâm loăng xông kân lĕm.

Hơnăm kố, kơdrum plâi treăng kêt dro dêi pôa pơxiâm mot tung rơnó krí ki apoăng, dâi lĕm, plâi kơtốu hên châ 30kg/xiâm, yă tê nôkố dâng 35 – 40 rơpâu liăn tung môi kg. Liăn tơkâ châ vâ chê 300 rơtuh. Tiô pôa Nhân, ki kơjo má môi dêi loăng plâi treăng kêt dro gá tơ’lêi rak ngăn:

“Hdrê mê gá rơpâ, má péa cho tơ’lêi pêt, malối gá ai môi tơdroăng ki xiâm mê choa rơnó tô ôh tá răng hŏn, ôh tá kal tôh têa hên, drêng loăng hiăng ai plâi mê pin pơxiâm rak ngăn, drêng hâi khế ki apoăng pêt mê 3 hơnăm á ôh tá rak ngăn malối tung rơnó mê hngê athế choi phon xo, rơnó tô ôh tá rak ngăn. ‘Na oâ hdrong kâ ‘nhiê xuân tơ’lêi rak ngăn ôh tá hlo xơpá klâi ôh, tơƀrê ‘na liăn ngân mê yă tê môi tiah nôkố xuân pro ai pơxúa ‘na liăn ngân xuân châ hên châ ối má 2 tâng vâ pơchông ƀă plâi sầu riêng”.

Tiô pôa Lê Văn Thành, ngế pơkuâ Khu pêt mơjiâng kế tơmeăm ƀă Rak vế xôh kơdê oâ hdrong kong pơlê Dak Lak, nôkố lâp kong pơlê ai 2.200 ha plâi treăng kêt dro, tung mê 1.100 ha dế krí, ƀă châ xo dâng 10.500 tâ̆n. Vâ kum kuăn pơlê pêt mơjiâng, Khu rak ngăn pêt mơjiâng đi đo tơkŭm po mâu rôh hôp, po mâu lâm hnê hriâm, hnê ‘na khoa hok kih thuât; hnê mơhno tung pêt mơjiâng tiô pơkâ VietGAP ƀă po rơdâ tơdroăng ki hbrâ kơlo kơpong pêt kum hdrê loăng plâi treăng kêt dro pêt krá ton.

Nôkố, ai mâu tơring, cheăm hiăng mơjiâng mâu kơpong ki ai ƀăng tơnêi pêt plâi treăng kêt dro pêi pro châ tiô tơdroăng ki pơkâ VietGAP ƀă hiăng châ mơnhên, apoăng pro tơ’lêi hlâu ăm kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng tơrŭm tê tro tâ, môi tiah Tôh pêi cheăng tơrŭm pêt plâi treăng kêt dro Ea Sar, tơring Ea Kar; Khu pêi cheăng tơrŭm pêi chiâk deăng tê mơdró Droh rơtăm Ea Đah, tơring Krông Năng; Tôh pêi cheăng tơrŭm pêt plâi treăng kêt dro Ea Na, tơring Krông Ana. Dak Lak xuân hiăng hbrâ ăm mah kơxo# kơpong pêt plâi treăng kêt dro ăm 111 ha dêi 303 rơpŏng a cheăm Ea Đah, tơring Krông Năng. Pôa Lê Văn Thành ăm ‘nâi: 

‘’Hbrâ ăm mah kơxô̆ nôkố cho troăng prôk ƀă mê cho pơklât thế vâ pêi pro tơdrăng sap ing pêt, uâ pơliê, tê athế tí tăng châ hlo xiâm kối dêi kế tơmeăm. Xua mê, mâu tíu pêi cheăng ki hmâ môi tiah ngin kố mơdêk hnoăng cheăng hnê tối, hnê hriâm ƀă hnê mơhno ‘na hbrâ ăm mah kơxô̆”.

Ƀă mâu tơdroăng ki kơjo kum pro pơxúa ăm sap ing plâi treăng kêt dro a tơnêi Dak Lak, plâi treăng kêt dro hiăng ƀă dế pro ai pơxúa tơƀrê ‘na cheăng kâ ƀă châ hên tơring a kong pơlê rah xo hdrê loăng pêt ki xiâm dêi kong pơlê.

Môi tiah hiăng tơbleăng peăng apoăng tơdroăng, pơtối ngin ai tơdroăng kơ-êng pôa Lê Văn Thành, Ngế pơkuâ ngăn ‘na Pêt loăng plâi pơkeăng xôh kơdê ôa hdrong kong pơlê Dak Lak ‘na troăng rơhlâ mơnhông mơdêk pêt plâi treăng kêt dro a kong pơlê.

Êng: Ô pôa, kô hlo tiah kố, to lâi hơnăm achê kố, loăng plâi treăng kêt dro dế châ hên kuăn pơlê a Dak Lak rah pêt, [ă kong pơlê mê tơdroăng mơnhông pêt loăng plâi treăng kêt dro châ tơmiât nhên hdrối ti lâi ô pôa?

Pôa Lê Văn Thành: ‘’Khu xiâm ngăn ‘na chiâk deăng xuân dế pêi pro tiô troăng rơhlâ mơnhông mơdêk kơpong Tây Nguyên tung mê Dak Lak tối krê dế pêi tiô troăng rơhlâ mơnhông mơdêk pêt loăng plâi kâ ki ai pơxúa hên tung cheăng kâ, tung mê loăng plâi bơr, sầu riêng [ă mâu loăng plâi ki ê. Krê to plâi treăng kêt dro nôkố tung lâp kong pơlê ai dâng 2.200ha loăng plâi treăng kêt dro, tơnêi pêi loăng plâi treăng kêt dro ki hiăng châ krí ai dâng 1.100, plâi châ krí dâng 10,500 ta#n. Nôkố tối ‘na pơkâ mê ôh tá ai pơkâ ki khât la ai troăng rơhlâ pêi pro. Klêi séa ngăn tối mâu tơnêi hiăng ai hlâu ăm hlo tơtro mê hiăng  hnê tối ăm kuăn pơlê troăng rơhlâ pơ’lêh mâu loăng plâi ki ôh tá tơ-[rê vâ ai môi kơpong tơnêi pêt tơku\m.

Êng: Tâng ôh tá ai pơkâ khât ăm loăng plâi treăng kêt dro môi tiah rơkong pôa tối mê hôm ai tơdroăng kuăn pơlê hmôu pơ’lêh pêt xêh loăng plâi treăng kêt dro a mâu tơnêi ki ôh tá tơtro ah pêt la loăng ôh tá ai plâi, ‘nâ ai plâi la ôh tá kơpâu hôm cho há pôa?  

Pôa Lê Văn Thành: Nôkố loăng plâi treăng kêt dro tiô tối hdrối ai pơxúa ‘na cheăng kâ, la vâ tối tơdroăng hdró kơpong pêt tá tơdroăng ki hlê dêi kuăn pơlê mê hiăng ‘nâi hlê cho kơpong tơnêi ki lâi vâ pêt loăng plâi klâi, pơtih kơpong tơnêi khêi bazan alâi. Nôkố pơtih môi tiah a MDrak, lơ Ea Kar mơngế ki pêt a kơpong tơnêi pro prăng, tơnêi k^ng têa, kơpong tơnêi hmốu vâi kô pêt. A tơmiât tâng loăng plâi treăng kêt dro xông dâi le\m mê pin kô xúa pêt a tơnêi ki ‘mêi tâ iâ tâng vâ pơchông [ă tơnêi khêi bazan.

Xua ti mê, mâu kuăn pơlê kô rah mâu kơpong ôh tá chiâng pêt mâu loăng plâi ki ai pơxúa môi tiah loăng plâi sầu riêng vâ pêt loăng plâi treăng kêt dro.

Êng: Teăng ăm kuăn pơlê rah kơpong pêt ăm tơtro, ti lâi kơ koan khu râ pơkuâ cheăng ôh tá tơbleăng tối troăng rơhlâ ki nhên khât vâ ví tơdroăng ‘nhiê pơkâ môi tiah pêt mâu loăng plâi hdrối nah?

Pôa Lê Văn Thành: Ki kố Khu xiâm ngăn ‘na chiâk deăng ngin dế hbrâ tí tăng ‘nâi pleng vâ pơkâ môi tơdroăng pơkâ mơnhông mơdêk pêt loăng plâi kâ tối tơchoâm, xuân kô pơkâ troăng rơhlâ nhên ăm tơrêm kơpong pêt loăng plâi kâ ki lâi ăm tơ-tro [ă kong prâi, tơnêi tơníu dêi tơrêm kong pơlê, tơring [ă tiô tối hdrối tung khế 9 kô pê klêi tơdroăng tơkêa pro mê’’.

Êng: Tiô pôa, kô ai mâu tơdroăng tơ’lêi hlâu [ă pá ki lâi [ă tơdroăng mơdêk pêt loăng plâi treăng kêt dro a Dak Lak?

Pôa Lê Văn Thành: Na tơ’lêi dêi loăng plâi treăng kêt dro Dak Lak mê plâi treăng kêt dro rĕng tum tâng vâ pơchông ƀă mâu kong pơlê a peăng Kơnhŏng  dâng 30-40 hâi. Má péa, kơtôu plâi treăng kêt dro Dak Lak hbo tâ a mâu kơpong ki ê xua tơdroăng pêt rak ngăn ƀă no#ng tê tơniăn tâ. Ki pá nôkố Dak Lak cho môi kong pơlê pêt kơ’nâi tâng vâ pơchông ƀă mâu kong pơlê peăng Kơnhŏng ‘na ki vâ hlê khoa hok kih thuât kuăn pơlê xuân hâi hlê hên tung pêi pêt rak ngăn. Ki pá má péa, cho plâi treăng kêt dro, cho plâi ki xiâm tê ăm kong têa Sinuâ [ă tê ăm mâu kong têa ê thế ai mah kơxo# kơpong pêt, la mah kơxo# kơpong pêt nôkố dế pơkâ thế pêt tơchoâm 10 ha tơngi klêng, ‘na Dak Lak mê dế pêt tơvât, ‘nâ hía pêt môi to hdrê loăng a môi [ăng tơnêi vâ ai tiô púi vâ kơpong pêt môi tiah mê cho môi tơdroăng ki pá.

-Mơnê kơ pôa hiăng tối mê âi!

Gương - Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng