VOV4.Xơ Đăng - “Leh tơbleăng plâi sầu riêng Krông Pač roh má 1 hơnăm 2022’’ hiăng mơgêi, hdró mơhno ki ƀlêi chiâng dêi môi hdrê plâi ki nếo châ mơhno tơbleăng hên dêi Dak Lak. Pakĭng mâu tơdroăng ki pơtroh tơdroăng hâk phiu ro ƀă hâk tơngăm há, hiăng tơ’mot châ 40 rơpâu ngế tơmối troh  pôu ngăn, kĭ tơkêa tơdroăng ki mơ’no liăn cheăng dêi 24 tơdroăng tơkêa bro, tâi tâng kơxô̆ liăn ki mơ’no mê ai 11 rơpâu rơtal liăn, drêng lăm ngăn leh tợbleăng plâi sầu riêng dêi Dak Lak, rêm ngế hlo xuân ai hên tơdroăng ki pơloăng mơnúa xua tơdroăng mơ’no tê plâi ƀă tơdroăng ki pêi pêt mơjiâng pơrá ối trâm hên tơdroăng ki tá hâi teăm tơniăn. Kal athế ai troăng pơkâ vâ ‘mâi mơnhông mâu tơdroăng ki ta hâi tơniăn mê vâ plâi sầu riêng Dak Lak khoh châ tơ’lêi hlâu, rế ai troăng hơlâ ki krá tơniăn vâ châ tơbriât tê mơdró plâi sầu riêng rế hía rế hên.

Kŏng ti pêi cheăng tiô rơnó môi tung khu Long Thành Lạng Sơn ai 1 kơbong mơđah tơbleăng tê mâu kế tơmeăm a Rôh po tơbleăng sầu riêng rôh má 1 ƀă môi tíu ki tê, roê sầu riêng a pơlê kân Phước An, pa kĭng tíu ki tê mơdró xiâm a kong pơlê Tiền Giang, tíu ki tê, roê kân má môi tung lâp tơnêi têa. Kăn pơkuâ kŏng ti cho jâ Đường Kim Thi mơnhên tối khât ki ai hlâu dêi Krông Pač ƀă kong pơlê Dak Lak tung pêt plâi sầu riêng, xua ai tơnêi khêi ƀa zan kân, ôh tá tro têa lân lu lơ têa xăng po lân mot.

Sầu riêng dế tơkôm vâ châ mơ’no tê ngi kong ê ki ai mah kơxô̆

Sầu riêng Dak Lak tum hrá tâ tâng pơchông ƀă mâu kơpong ki ê mê chiâng ôh tá pro xơpá tung tơdroăng ki tơbriât. Laga, tiô jâ Thi, ki ai hlâu sầu riêng dế tro mơdât xua gá tro kreăng ‘na tơdroăng ki tê. Hơnăm kố cho hơnăm ki loi tơngah má môi ‘na tê plâi sầu riêng ngi kong têa ê drêng tơdroăng pơkâ kơthô ‘na tơdroăng ki séa ngăn pơkeăng xôh kơdê oâ hdrong pơla Việt Nam ƀă Sinuâ châ kĭ tơkêa, la troh nôkố, tơdroăng ki loi tơngah mê tá hâi teăm tơƀrê khât. Tê ngi kong têa ê xiâm xuân tá hâi tơniăn, mâu rơxế ki chơ sầu riêng xuân dế ối xơpá tung tơdroăng ki vâ tê ngi kong têa ê.         

“Xuân tá hâi châ tê hí môi pŭm plâi sầu riêng ki lâi ôh. Mê cho môi tơdroăng ki pá, ôh ti ai khu mơdró kâ ki lâi khên tơmiât. Ôh ti xê ôh ti châ tê tíu troăng xiâm, mê hên rôh tê tíu troăng ki kŭn xuân ối xơpá, xua tơkâ luâ kong têa ê mê nếo a Lếo kong mê khía, têa lân lu, troăng prôk tơhnah tơhnâp mê athế tơvêh dêi ko rơxế vêh.

Môi tiah kong ti á ối 30 toăng rơxế container dế lăm a troăng, tá hâi ‘nâi tiah lâi ôh. Xuân ối tơkôm xo, tơngah hâi kố chiâng lăm, kơxo ah chiâng lăm. Rêm toăng rơxế tiah mê bu chiâng prôk a troăng sap ing 12 troh 15 hâi. Tâng ôh ti châ prôk mê athế vêh vâ lêa pơluăn tâ tung kơtuh hngíu, tâng ôh gá kô ŭm tâi”.

Kơdrum loăng plâi dêi jâ Phạm Thị Hương, thôn 19/5 bú châ tơdế plâi tâng pơchông ƀă hơnăm nah

Tâng pơchông ƀă tơdroăng ki xơpá, tơdroăng ki ối pá tung pêt plâi sầu riêng xuân tơdjâk kân troh ki tơƀrê ‘na tê. Ki khât gá ăm hlo, Krông Pač cho kơpong pêt plâi sầu riêng kân má môi, xuân cho kơpong pêt plâi sầu riêng tơ’lêi trâm tơdroăng ki ôh tá tơniăn má môi a Dak Lak. Hơnăm 2018, lối rơpâu to xiâm loăng dế tung pơla ai plâi a kơpong kố hiăng hlâ xua tro oâ hdrong kâ ‘nhiê klêi kơ’nâi tơdjâk dêi Khía mơhot kân a khế 12/2017.

Ƀă hơnăm kố, ki hên kơdrum loăng a tơring kố tro kơdroh troh tơdế ki dâi lĕm. Jâ Phạm Thị Hương, thôn 19 khế 5, cheăm Ea Yông, tơring Krông Pač ai lối 1 ha sầu riêng a kĭng troăng kân 26. Hơnăm nah jâ krí châ dâng 25 tâ̆n, la hơnăm kố bu châ lối 10 tâ̆n. Jâ Hương ăm ‘nâi, kong prâi ôh tá tơniăn, mê rơpŏng ôh tá hlê plĕng vâ hbrâ ví. A tơring xuân ai hên ngế krê pro tê mơdró kih thuât, la rơpŏng ôh ti mung tơdroăng xua yă kơnâ ƀă ôh tá tơxâng:

“Hiăng ‘nâi sầu riêng châ krí xo to lâi mê vâi pâ thế môi kĭ kâ môi rơpâu. Môi tiah sầu riêng á, ki dâi lĕm 20 tâ̆n mê hriâm ƀối ing vâi, vâi pâ thế ăm 20 rơtuh. Tâng ôh tá cha 20 tâ̆n mê bu 10 tâ̆n, 5 tâ̆n mê vâi xuân xo rêm kg môi rơpâu. Mê á lôi, á pêi xêh, châ hên kâ hên, châ iâ kâ iâ”.

Troh nôkố, kơvâ sầu riêng Krông Pač hiăng tơkâ luâ vâ chê 20 mơjiâng ki kơnía hiăng châ troh a kơxô̆ rơpâu rơtal. Laga, xuân tá hâi ai môi túa pơkâ rak ngăn ƀă inâi pơkâ mâu túa pơkeăng xúa tung pêi chiâk deăng tơtro ăm rêm hneăng dêi mâu loăng plâi, hơnăm reăng ƀă plâi sầu riêng.

Pôa Nguyễn Trung, kăn phŏ pơkuâ môi khu mơdró kâ mơjiâng pro ƀă tê phon ƀă hnê tối ‘na kih thuât pêi chiâk deăng a Bình Dương, ai tíu pêi cheăng a Krông Pač ăm ‘nâi, ƀă loăng sầu riêng, pơchuât hlá mơ-éa kih thuât, ngăn tơdroăng ki hnê mơhno tung video tá hâi tŭm mê athế hriâm sap ing tơdroăng ki ai khât tung pêt. Kơpong sầu riêng Krông Pač ai hên kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng rơkê, la ki hên ôh tá hbrâ rơnáu vâ tối ăm tơdroăng ki hlê plĕng mê, mê tơdroăng ki tê tơdjuôm xuân ối trâm hên xơpá:

“Athế hriâm sap ing kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng. Kuăn pơlê pêi chiâk deăng cho ngế ki rơkê. Kih sư, thak sih, tiê̆n sih xuân cho ing kuăn pơlê gá chiâng ai. Laga kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng vâi ôh tá vâ hnê tối ki rơkê plĕng dêi tơná. Xúa kung kếo pơkeăng athế lêa tah inâi klĕm, bu vâ ôh ti ai ki má péa. Xua mê, xơpá gá tiah mê”.

Tiô Khu ngăn chiâk deăng ƀă mơnhông thôn pơlê kong pơlê Dak Lak, ƀăng tơnêi pêt sầu riêng a kong pơlê nôkố ai dâng 15 rơpâu ha, lối 10% tung kơxô̆ ki mê hiăng ai hlá mơ-éa hnê mơhno ‘na tơnêi tơníu ƀă châ hbru ăm mah kơxô̆ kơpong pêt, dế tơkôm ing peăng Sinuâ séa pơkâ vâ chiâng tê ngi kong têa ê tiô troăng ki xiâm.

Tơdroăng ki hrá châ kĭ pơkâ mâu mah kơxô̆ kơpong pêt ƀă tá hâi ai sầu riêng ki lâi châ tê tiô troăng ki xiâm ăm hlo, troăng ki vâ troh kơchơ ki kân xuân ối trâm hên xơpá, drêng ƀăng tơnêi pêt sầu riêng xuân dế mơdêk pêt hên hĭn a hên kong têa Đông Nam Á, môi tiah Kul, Lếo, Siam ƀă Malaysia. Kơvâ plâi sầu riêng Krông Pač lơ khĕn tơdjuôm tá Dak Lak ƀă Tây Nguyên kal rĕng pêi pro tơdrêng tung pêt ƀă tê, nếo châ xúa ki pơxúa rôh vâ tơxup tơbriât tơƀrê.

VOV Tây Nguyên

Katarina Nga tơplôu ƀă tơbleăng