VOV4.Xơ Đăng - Lâm Đồng châ ngăn cho kong pơlê ki djâ troăng ahdrối tung lâp tơnêi têa ‘na mơnhông mơdêk pêi chiâk deăng tiô troăng ki xúa kơmăi kơmok chal nếo. Kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng ki pêt mơjiâng dêi kong pơlê Lâm Đồng hiăng ai mâ tung lâp lu kơchơ mơdró tung tơnêi têa ƀă châ tê ngi kong têa. Laga, xua yă mâu phon rơvât, pơkeăng xôh kơdê oâ hdrong to kơnâ, kơxô̆ liăn ‘no hrê ăm tơdroăng pêt mơjiâng tâk hên, tíu tê kế tơmeăm ôh tá tơniăn hiăng tơdjâk hên troh ki tơƀrê tung pêt mơjiâng dêi kuăn pơkê.

Vâ rơnêu tơdroăng kố, kong pơlê Lâm Đồng hiăng ƀă dế tơkŭm mơdêk tơdroăng pêi pro tơdroăng pơkâ tung hlá mơ-éa tơrŭm pêt, uâ pơliê ƀă tê kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng tiô Pơkâ 98 dêi Chin phuh. Klêi kơ’nâi 3 hơnăm pêi pro tơdroăng pơkâ tung hlá mơ-éa kố, kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng dêi Lâm Đồng hiăng rế hía rế rế mơdêk ki kơnía, mơdêk pêi lo liăn ăm kuăn pơlê.

Rơnó kơchâi pơla hdrối kố nah maluâ kơchâi lĕm, yă tê tơniăn, la pôa Phan Tùng Châu, a thôn Nghĩa Hiệp 2, cheăm Ka Đô, tơring Đơn Dương (Lâm Đồng) xuân ôh tá phiu ro xua kơxô̆ liăn châ xo kơdroh hên tâng pơchông ƀă rơnó hdrối. Mơhéa ai tơdroăng kố xua yă roê mâu phon rơvât, pơkeăng xúa tung pêi chiâk deăng to kơnâ, kơxô̆ liăn ‘na ăm tơdroăng mê xuân tâk hên tung pơla tơdroăng ki tê kế tơmeăm ôh tá tơniăn, ôh tá ai tơdroăng ki tơrŭm pêt tiô troăng tơmiât krá ton.

“Nôkố yă mâu phon rơvât, pơkeăng xôh kơdê oâ hdrong tâk kơnâ, kơxô̆ liăn ‘no cheăng tâk hên. Tung pơla mê, kế tơmeăm tê, ki hên cho mâu kế tơmeăm kơchâi akố pơrá ai yă rơpâ, tíu tê ôh tá tơniăn xua ki hên cho tê ăm khu ki lăm roê”.

Phá tơ-ê ƀă pôa Phan Tùng Châu, laga ai tơdjâk hên xua kơxô̆ liăn ‘no hên la kơnôm ing yă tê ƀă tíu tơniăn ing mâu tíu tơrŭm pêt tiô hlá mơ-éa pơkâ roê, hên kuăn pơlê ki ê a kong pơlê Lâm Đồng rak tơniăn kơxô̆ liăn châ xo rơtế tung môi ƀăng tơnêi pêt. Hlá mơ-éa pơtroh cho kơpong pêt plâi sầu riêng dâi lĕm a cheăm Lộc An, tơring Bảo Lâm (Lâm Đồng), kơnôm ing tơbleăng châ tơƀrê tơdroăng pơkâ tung hlá mơ-éa tơrŭm pêt, uâ pơliê ƀă tê kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng tiô Pơkâ 98 dêi Chin phuh, lối hrĭng kuăn pơlê pêt sầu riêng tíu kố hiăng tơniăn tíu tê, mơdêk pêi lo liăn.

Pôa Võ Hữu Long, Kăn pơkuâ Kŏng ti pêi cheăng tiô rơnó Pêt tê mơdró Long Thủy a thôn 6, cheăm Lộc An ăm ‘nâi, sap ing hơnăm 2014 nah troh nôkố, kơchơ mơdró ƀă tíu tê ăm plâi sầu riêng kong pơlê Lâm Đồng chía tơniăn. Tá hâi ai hơnăm ki lâi yă plâi sầu riêng chu rơpâ a kơlo pá xôp 40 rơpâu liăn tung môi kg lơ trâm tơdroăng ki ôh tá châ tê ƀă kơnôm kuăn pơlê roê kum xua kơchơ mơdró tê hrá. Malối, kơnôm ing pêi pro tơrŭm pêt krá tơniăn ƀă tơƀrê pơla khu mơdró kâ ƀă kuăn pơlê, sầu riêng tíu kố ối hên tơnêi tơníu vâ pêt vâ pơtối pêt hiăng châ tê ngi kong têa.

Pôa Võ Hữu Long, ăm ‘nâi:

“Sầu riêng á tê ngi kong têa ê ôh ti xê rơhêng xôh pơkeăng mê xôh lơ krí ối kơbâng mê á krí ôh ti xê tiah mê, xua drêng veăng tung khu tơrŭm pêt ƀă tê ngi kong têa mê Khu pêi cheăng tơrŭm athế krí plâi sầu riêng tro khế gá chiâng krí ăm khu mơdró kâ. Ƀă á vâ tê ngi kong têa ê mê tê ƀă yă tơxup tơbriât dêi plâi sầu riêng á nếo châ mơdêk, tơxup tơbriât ƀă kong têa Siam. Drêng veăng tung tơrŭm cheăng cho ai hlá mơéa tơkêa môi tiah mê, ki kơnâ gá tiah mê.

Ƀă kuăn pơlê ki pêt xêh pa kong, ngế ki lâi ngế ki mê pêi xêh, ngế kố pêi pro tro, ngế ki tá pêi pro ôh tá tro mê chiâng pro ‘mêi mơ’nui pơrá cho kế tơmeăm ‘mêi, ôh tá lĕm. Xua mê drêng veăng tung tơrŭm pêt cho rôh tơ’lêi hlâu tâ kuăn pơlê ki pêt xêh ƀă tê xêh ôh tá ai ngế ki lâi rak ngăn”.

Tiô Khu ngăn chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê Lâm Đồng, tơdroăng pơkâ tung hlá mơ-éa tơrŭm pêt, uâ pơliê ƀă tê kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng tiô Pơkâ 98 dêi Chin phuh ‘na troăng hơlâ mơhnhôk pêt tơrŭm, tơrŭm tung pêt ƀă tê kế tơmeăm châ pêi pro tung hneăng hơnăm 2019 troh 2023, ƀă tâi tâng kơxô̆ liăn ‘no dâng 270 rơtal liăn, tung mê lối 51% kơxô̆ liăn tơnêi têa sap ing liăn mơjiâng thôn pơlê nếo ƀă kơxô̆ liăn veăng tơlo kum ing mâu tơdroăng pơkâ, tơdroăng tơkêa ki ê; vâ chê 49% kơxô̆ liăn ki u ối cho kơxô̆ liăn xo hdrối ing khu mơdró kâ,

Khu pêi cheăng tơrŭm ƀă kuăn pơlê. Klêi kơ’nâi 3 hơnăm tơbleăng pêi pro, Lâm Đồng hiăng mơjiâng ƀă mơnhông châ 182 tíu tơrŭm, ƀă vâ chê 16 rơpâu rơpŏng pêt tơmeăm ƀă 2.445 rơpŏng păn tơmeăm. Ki kơnía pêt mơjiâng dêi kơvâ pêi chiâk deăng tung pơlê. Krê kơchâi, plâi pôm ối drêh tâk sap ing 20- 25% ki kơnía dêi kế tơmeăm tâng pơchông ƀă pêt tiah hmâ.

Tơdroăng tơbleăng pêi tơdroăng tơkêa bro tơrŭm pêi chiâk, uâ pơliê kế tơmeăm ƀă tê kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng tiô pơkâ kơxô̆ 98 dêi Chin phuh hiăng veăng mơdêk ki pơxúa tung pêi chiâk tiô troăng hơlâ krá tơniăn. Tiah mê, Lâm Đồng ai mâu troăng rơhlâ, pơkâ nhên ti lâi vâ pơtối pêi châ tơ-brê tơdroăng tơkêa bro mê tung la ngiâ, tơpui tơno kơ’nâi kố ƀă pôa Nguyễn Văn Châu, kăn phŏ ngăn ‘na chiâk deăng ƀă mơnhông thôn pơlê kong pơlê Lâm Đồng kô tối ‘na tơdroăng mê.

-Ô pôa, pôa tối klâi ‘na tơdroăng klêi tơbleăng pêi tơdroăng tơkêa bro tơrŭm pêi cheăng, uâ pơliê ƀă tê kế tơmeăm pê lo ing chiâk deăng tiô pơkâ kơxô̆ 98 dêi Chin phuh a Lâm Đồng?

Pôa Nguyễn Văn Châu: Klêi ai Pơkâ 98 ‘na tơrŭm pêi chiâk deăng ƀă tê kế tơmeăm pê lo ing chiâk deăng, kong pơlê Lâm Đồng hiăng tơbleăng Pơkâ 104 hơnăm 2018 ‘na luât pơkâ tŏng kum tơrŭm pêi cheăng pêi lo kế tơmăm ƀă tê kế tơmeăm pê lo ing chiâk deăng tung kong pơlê Lâm Đồng. Pakĭng mê, Khu ngăn chiâk deăng xuân tí tăng ‘nâi plĕng ăm Vi ƀan kong pơlê pơkâ kơjo kum pêi chiâk, uâ pơliê tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng ƀă tê kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng tung kong pơlê pơla hơnăm 2019-2023.

Vâ tối cho 3 hơnăm tơbleăng pêi mê tơdroăng tơkêa pro hiăng châ xúa tung rêh ối, mâu luât pơkâ tŏng kum hiăng pro pơxúa tơ-brê. Ăm hlo troh tâi hơnăm 2021, lâp tung kong pơlê ai 182 tơdroăng tơrŭm pêi, ƀă lối 18 rơpâu 300 rơpŏng veăng tung khu kố. Tơdroăng tơrŭm cheăng pêt loăng plâi dâng 30 rơpâu ha, châ xo 392 rơpâu 938 tâ̆n, ƀă tung păn mơnăn dâng 850 rơpâu to.

Tung kơxô̆ ki mê ai 62 tíu châ liăn ngân tŏng kum, ki u-ối xua mâu khu mơdró, Khu pêi cheăng tơrŭm hbrâ mơjiâng ƀă mơdêk tơbleăng troh lâp lu ing mâu túa tơrŭm cheăng klêi hlo ki pơxúa tung veăng pêi.

-Ô pôa, mơhé nôkố hiăng mơdêk hên túa tơrŭm cheăng la xuân ối iâ tâng vâ pơchông ƀă tơdroăng púi vâ dêi kong pơlê, mê tung la ngiâ kơvâ pêi chiâk Lâm Đồng kô pê klâi vâ mơnhông po rơdâ tơ’nôm hên tơdroăng tơrŭm pêi cheăng ki ê?

Pôa Nguyễn Văn Châu: Vâ tối ing tơdroăng ăm ‘nâi tung 3 hơnăm mê tơdroăng tơkêa bro ối pêi troh tâi hơnăm 2023. Ngin pơtối hnê mơhno, tơrŭm  ƀă mâu kong pơlê vâ pêi tro má môi tơdroăng tơkêa ki mê, tơdrêng ƀă luât pơkâ tŏng kum dêi kong pơlê vâ pêi tơrŭm, tê mơdró kế tơmeăm.

Ki hên kuăn pơlê hiăng tơrŭm ƀă khu mơdró, khu pêi cheăng tơrŭm ƀă tê hên túa tơmeăm tơrŭm pêi lo ing chiâk deăng, uâ pơliê ƀă tê tơmeăm pêi lo. Ƀă mâu tơmeăm pê lo tiô troăng rơhlá tơniăn ‘na tíu pêi lo, mơdêk ki pơxúa, tơniăn tơ-brê, tơniăn krúa kế kâ xua pêi pro tro mâu pơkâ pêi tơdâng ai tiô tơdroăng pơkâ tê mơdró.

La ga, ƀă tơdroăng pêi tiah mê la tơmeăm pê lo ing chiâk deăng xuân môi tiah mơnhông pêi chiâk deăng xua kơmăi ki dâi lĕm dêi kong pơlê rế ton rế tơ-brê, mê tơdroăng púi vâ tê tơmeăm tơniăn ing mâu tơdroăng tơrŭm cheăng xuân ối hên. Tung pơla mê, xiâm liăn ngân tơnêi têa xuân ối pá. Tơdroăng pêi pro tiô pơkâ mê pơtối pêi tiô luât pơkâ tŏng kum ƀă tung pơkâ ‘mâi mơnhông  kơvâ pêi chiâk pơla hơnăm 2022-2025 nếo châ kong pơlê kĭ mê xuân xing xoăng iâ kơxô̆ liăn vâ pơtối po rơdâ tơ’nôm mâu tơdroăng tơrŭm cheăng ƀă mơnhông mơdêk tơ’nôm mâu tơdroăng cheăng ki nếo.

Tơdroăng ki kal kuăn pơlê, khu mơdró hlo ki tơ-brê dêi tơdroăng tơrŭm cheăng, uâ pơliê ƀă tê, tâk kơxô̆ liăn pêi lo, tơniăn xiâm ki pêi lo, ki tơ-brê tơmeăm pêi lo, pakĭng mê, luât pơkâ kơjo kum dêi tơnêi têa, kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng dêi kong pơlê kô kum pêi tơdrêng hên tơdroăng, ‘na tơdroăng pơkâ tŏng kum ki ê. Pro ti lâi vâ mâu tơdroăng cheăng châ mơnhông tơniăn, kơxô̆ ki tâk hên, tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng drêng veăng pêi xuân tâk hên tâ.

-Ô pôa, ai môi tơdroăng ki păng ‘nâng hiăng hlo mê cho tơdroăng mơhnŏng tah tơrŭm, mâu rôh ‘na tơdroăng tê mơdró tơmeăm pê lo ing chiâk deăng dế ai yă to kơnâ mê kuăn pơlê mơhnŏng ‘nhiê tah tê dêi tơmeăm pêi lo pa kong ƀă hiá hé... tiah mê vâ ‘mâi mơnhông ki krá tơniăn dêi mâu tơdroăng tơrŭm cheăng, kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng kô ai tơdjâk môi tiah lâi?

Pôa Nguyễn Văn Châu: Ki khât mâu tơdroăng tơrŭm cheăng mê xuân ai kĭ tơhrâ ‘na yă, tâng kuăn pơlê pro ôh tá tro mê tơkéa vâ tối cho kơtâu tiô ki pơxúa a ngiâ mê chiâng lôi ki pơxúa ton ta ah. Kố cho tơdroăng ki kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng xuân môi tiah mâu kong pơlê thế pơtối hnê tối vâ kuăn pơlê hlê. Drêng kuăn pơlê tê tơmeăm pêi lo ăm pá gong a mâu roh ki lâi ‘lo ki dế ai yă to kơnâ, mơhnŏng ‘nhiê dêi tơdroăng ki hiăng kĭ tơhrâ, troh drêng yă chu rơpâ mê khu mơdró, khu pêi cheăng tơrŭm ôh tá vâ rôe xếo, tiah mê cho ing tơná kuăn pơlê pro pá ăm dêi tơná.

Xua ti mê, a púi vâ kuăn pơlê mơdêk hlê plĕng, pin pêi pêt a rôh kố thế ai khu tơrŭm, ai veăng pêi tơrŭm mê nếo krá tơniăn. Ƀă pêi pêt tiô troăng po rơdâ tê mơdró, ôh tá tơtro xếo vâ pêi cheăng tiô túa pêi iâ pêi utâi utá môi tiah hdrối nah. Tâng ôh tá veăng tung khu tơrŭm, vâ tiô pêi cheăng tơrŭm mê ki lŭp kô ối ton ta ah ƀă rơpŏng kuăn pơlê pêi chiâk deăng. 

-Mơnê kơ pôa Nguyễn Văn Châu!

Quang Sáng chêh

Katarina Nga - Gương tơplôu ƀă tơbleăng